C* Türk Dünyası C*

Özet Bilgi Resmi Adı: Türkmenistan
Bağımsızlık Tarihi: 27101991
Cumhurbaşkanı: Saparmurat TÜRKMENBAŞI
Yüzölçümü: 488100 km²
Nüfus : 5368400
Başkent: Aşgabat
Başlıca Şehirler : Aşgabat, Mari (Merv), Türkmenbaşı (Krasnovotsk), Türkmenabat (Çarçöv), Balkanabat (Nebitdağ), Köhne Ürgenç, Atamurat (Kerki)
Komşuları: İran, Afganistan, Özbekistan, Kazakistan
Din: İslam
Dil: Türkmence
Para Birimi: Manat
Resmi Tatil Günleri:

• 1 Ocak "Yılbaşı Tatili" 1 gün
• 12 Ocak Göktepe Kalesi'nde Şehit Olanları Anma Günü
• 19 Şubat Bayrak Bayramı (Türkmenistan Devlet Başkanı Sayın Saparmurat Türkmenbaşı'nın Doğum Günü)
• 8 Mart Uluslararası Kadınlar Günü
• 21 Mart Nevruz Bayramı
• 8 Mayıs İkinci Dünya Savaşında Şehit Düşenleri Anma Günü
• 9 Mayıs Zafer Günü
• 18 Mayıs Anayasa Günü (Kalkınma ve Birlik Günü)
• 6 Ekim Aşgabat Depreminde Şehit Düşenleri Anma Günü
• 27-28 Ekim Bağımsızlık Bayramı
• 12 Aralık Tarafsızlık Bayramı
• Ramazan Bayramı 1 gün
• Kurban Bayramı 3 gün

__________________

Türkmenistan
ProfDr İhsan GÜNEŞ
Türkmenistan; güneyden İran, güneydoğudan Afganistan, kuzeydoğudan Özbekistan, kuzeyden Kazakistan ve batıdan Hazar Denizi ile çevrilmiş 488000 km2 alana sahip bir Türk Cumhuriyeti’dir Ülke; Balkan, Aşkabad, Meru, Çarju ve Taşauz gibi 5 eyalete ayrılmıştır

Türkmenistan, Türk tarihinde neden önemlidir?



Türkmenistan’ı genel Türk tarihinden soyutlamak zordur Zira günümüz Türkmenlerinin boyu Asya ve Ortadoğu’da önemli bir konuma sahip bulunmuş olan Büyük Selçuklu Devleti'nin de asli unsurunu oluşturmuştur Türkmenlerin büyük bölümü önce Cengiz, sonra da Timur İmparatorluğu’nun egemenliği altında yaşamıştır Merkezi otoritenin kaybedilmesi üzerine ülkede çeşitli Hanlıklar türemiştir Hanlıklar arasındaki mücadele Türkmenistan’a göz diken ülkeler için iyi bir fırsat yaratmıştır Hive Hanı Ebu’l-Gazi Bahadır Türkmenlere büyük zarar vermiştir Bunun yanında İran hükümarı Nadir Şah’ın da Türkmenlere büyük zarar verdiği görülmektedir Türkmenistan'ın ulusal şairlerinden Mahdum Kulu şiirlerinde Nadir Şah’ın zulmünü ülkenin talan edilişini, insanların öldürülüşünü dile getirmiştir Rusya ile Kafkaslarda girdiği mücadeleyi kaybeden İran’ın Türkmenler üzerine saldırısı giderek artmış ve 19 yüzyılın ilk yarısında Türkmenleri hayli zayıflatmıştır 1858’de Mancuk Tepe’de yapılan savaşı İranlıların kaybetmesi Türkmenleri biraraya toplamak açısından yararlı olmuştur Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Osmanlı ve O'nun bağlaşığı devletlere karşı yenilen Rusya, gözünü Orta Asya’ya çevirmiştir Gerekli askeri hazırlığı yaptıktan sonra 1864’ten başlayarak kısa sürede Orta Asya’yı bu arada Türkmenistan’ı da ele geçirmek için yoğun bir çaba içine girmiştir Nur Verdi Han başkanlığında toplanan Türkmenler, Ruslarla mücadeleye karar vermişlerdir Bu mücadele sırasında İngilizlerden, İranlılardan yardım istemişlerdir Fakat iki devlette gereken yardımı yapmamıştır Sonuçta Ruslar, Türkistan’ı tümüyle ele geçirmiştir Türkmenler, Rus işgalini içlerine sindirememişlerdir Rus yönetimi Türklere ağır vergiler koymuş, zengin topraklar tekstil sanayisinin hammadde ihtiyacını karşılamak üzere pamuk ekimine ayırmıştır 1905’ten sonra Türkmenistan’da inceleme yapan KK Palen başkanlığındaki bir heyet Türkmenistan’da görev yapan Rus subay ve sivil yöneticilerin üçte ikisinin hırsızlık, rüşvet, katillik ve sahtekârlık yaptığını saptamıştır Türkmenler yer yer isyan etmişler fakat başarılı olamamışlardır 1917 Devrimi'nden sonra da Rus işgalina karşı başkaldıran Cüneyd Han, 1918-1920 yılları arasında Hive’deki Rus birliklerini kovarak buraya egemen olmuş ise de Özbeklerle anlaşamaması üzerine Kızıl Ordunun saldırısına uğramış ve Karakum Çölüne çekilmek zorunda kalmıştır Ancak 1931’e kadar Rusları rahatsız etmekten geri durmamıştır

Türkmenistan, hangi tarihte SSCB'ne katılmıştır?

Türkmenistan Komünist Partisinin ektinliği giderek arttı Zaman zaman Türk Komünist Partilerin birlikte hareket etmeye çalıştıkları görüldü ise de buna izin verilmedi Ancak her Türk Komünist Partisinin isteği olan ayrı Cumhuriyet isteğini Türkmenler de kabul etti 1924’te Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu Böylece Türkmenistan’ın Sovyetler Birliği’nin bir parçası olduğu kabul edildi

Türkmenistan'ın Bağımsızlığını Kazanması

Sovyet rejiminin Türkmenistan’da yerleşmesini engellemeye çalışan Türkmenler, Sovyet yöneticilerince çeşitli suçlarla suçlanarak cezalandırıldılar, sürgüne gönderilerek ülkeden uzaklaştırıldılar Türklerin direnişleri diğer cumhuriyetlerde olduğu gibi çok kanlı bir şekilde bastırıldı Bu durum Gorbaçov’un devlet başkanı olmasına kadar sürdü

Türkmenistan'ın bağımsızlığına ulaşması hangi aşamalardan geçerek gerçekleşmiştir?

Türkmenistan’da sınıf esasına dayanan proletarya ve kolhoz edebiyatı geliştirildi Türkmenistan’ın kendi ulusal kimliğini ortaya koyacak ulusal kültürün geliştirilmesi önlendi Sovyet okullarından yetişen Türkler, ulusal kimliklerinin bilincine vardıktan sonra kurtuluşa doğru giden yol kısaldı Bilim, sanat ve kültür alanında yetişen bir çok Türkmen, Gorbaçov’un başlattığı açıklık ve yeniden yapılanma politikasına paralel olarak bağımsız Türkmenistan Cumhuriyetini kuracak girişimleri başlattı Türkmen aydınları Sovyetlerin kültürel asimilasyonu ve sömürgeci davranışlarına karşı seslerini yükselttiler Ulusal kimliklerini dışa vurmaya yöneldiler Türkmenistan Komünist Partisi başına getirilen Leningrad Üniversitesinde okumuş Komünist Partisinin her kademesinde görev yapmış olan Sapar Murat Atayeviç Niyazov, önce Türkmenler arasındaki kabilecilik ayrışmasını durdurdu Türkmen aydınlarıyla işbirliği yaparak Sovyetlerin Türkmenistan’ı sömürdüğünü, aldığından daha az para vererek halkı fakirleştirdiğini yüksek sesle dile getirdi Ulusal kimliğin simgesi olan Türkmen diline sahip çıktı ve Rusçanın yanında resmi dil olmasını sağladı 1990’da yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini %995 oy ile kazandı Rusya’da Sovyet sistemi çökerken Niyazov ,Türkmenistan’ın bağımsızlığı konusunda halk oyuna başvurdu ve halkın %93’ünün bağımsız olmak istediğini, bu oylama ile tespit etti Nitekim, Türkmenistan Parlamentosu 27 Ekim 1991’de oybirliği ile Türkmenistan’ın bağımsızlığını kabul ederek tüm dünyaya duyurdu



Türkiye-Türkmenistan İlişkileri

Türkmenistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke hangisidir?

Türkmenistan’ın bağımsızlığını ilk tanıyan ve ilk elçiliği açan ülke Türkiye olmuştur Türkmenistan’ın tanınması, Birleşmiş Milletlere AGİK’e üye olması için büyük çaba göstermiştir Türkmenistan’ın Türkiye’ye coğrafi yakınlığı, ekonomik zenginliği iki ülke arasındaki ilişkilerin sıcaklığında belirleyici olmuştur Zira Türkmen doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya pazarlanması Türkmenistan’ın ekonomik bakımdan kalkınmasına yardımcı olacaktır

Türkiye ve Türkmenistan arasında hangi alanlarda işbirliği yapılmaktadır?

Türkiye siyasal, sosyal, ekonomik bakımdan olanakları ölçüsünde Türkmenistan’ı desteklemekte ve bu konuda çeşitli anlaşmalar yapılmaktadır Bunlar eğitim, bilim, kültür, sanat, gençlik ve spor, radyo ve televizyon alanlarında Türkmenistan’dan gelecek öğrencilerin Türkiye’de yetiştirilmesi, lâtin alfabesine geçişte Türkiye’nin yardımcı olması vb dir Ayrıca, Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ta Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı Merkezinin kurulması 2500 hatlık bir santralin Türkiye tarafından kurulması, havaalanının yapımını bir Türk firması tarafından üstlenmesi de gerçekleştirilmektedir 1992’de Türkiye’ye 2000 öğrenci gelmiştir 1992-1993 ders yılında Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksek Okulu’nda 14 Türkmen öğrenciye pilotluk eğitimi verilmiştir Türkmenistanla ilişkiler her yıl giderek daha da gelişmektedir Türkmenistan, Türkiyenin açtığı 91 milyon dolarlık kredinin tümünü kullanmıştır

Ekonomi
Türkmenistan topraklannın büyük bölümü çöldür Tarıma elverişli toprakları sadece % 3'tür Türk Cumhuriyetleri arasında Özbekistandan sonra ikinci pamuk üreticisi ülke durumundadır Bitki örtüsü yönünden yoksuldur Ancak zengin maden yataklarına sahiptir Buğday, sebze, üzüm, kavun, karpuz, yetiştirmektedir
Bu ülkenin başlıca doğal kaynaklan; doğal gaz, krom, sodyum sülfat, sülfür, kurşun, galyum, krom, bentonit, petrol Enerji üretimi doğal gaz çevrimli santrallarla yapılmaktadır Yıllık üretim 15 milyar kwh dır

Tarım ve Hayvancılık

Türkmenistan milli gelirin % 48'ini tarım sektöründen alır Bu nedenle bir tarım ülkesi görünümündedirCeyhun (Amu Derya) Irmağının getirdiği alüvyonlu topraklarda tarımın yapılmasına elverişlidir Özellikle toprak ve iklim koşulları sulamayı zorunlu kılmaktadır
Türkmenistan'da tarımsal üretimin büyük bölümü kolhoz ve sohvozlarda (devlet kuruluşları) yapılır En çok pamuk üretimidir ve onu tahıllar ve yem bitkileri izlemektedir Şeker pancarı, seracılık da önemli yer tutar Hazar kıyıları subtropik iklime sahip olup meyvecilik önemlidir Ve ülkede gıda sanayi %14 paya yükselmiştir Türkmenistan'da küçükbaş hayvan yetiştiriciliği gelişmiş olup Astragan Kürk yapımı ileridir

Sanayi

Türkmenistanda ağır sanayii merkezi planlama yürütmekte olup, silah ve ağır sanayiye öncelik verilmektedir Özellikle 1994-1995 sonrası, petrol rafinerileri, gaz çıkarılnıası, kimya sanayii ve makine imalatı, gübre, tekstil ürünleri ve Hazar Denizinde sülfür endüstrisi gelişme göstermiştir Bu sektör genelde doğal kaynaklara, enerji ve Pamuk'a dayaldır İki büyük petrol rafınerisinin yıllık kapasitesi 55 milyon tondur Çimento, suni gübre, bira, konserve, meşrubat, et sanayi, süt sanayi, yem sanayi önemli gelişmeler göstermiştir Makine endüstrisi, petrol makinaları, vantilatör ve buldozer'dir

Ulaştırma

Türkmenistan ulaşımını, demiryolu, karayolu, havayolu ve deniz yoluyla yapmaktadır Demiryolları, ağının uzunluğu 2138 km dir Yük taşımacılığı demir yollarına kaydırılmış olup bu yolların hir hölümü de çift hatlıdır Türkmenistan demiryolları İngiltere Rusya-Çin hattı üzerinde önemli bir bağlantı noktalarınını, ileride oluşturacaktır Karayolu: Türkınenistanda 21400 km uzunluğunda bir karayolu ağı bulunmaktadır Deniz yolu olarak Hazar Denizi kıyısındaki Krasnovodsk (Türkmenbaşı) limanı önemli bir ulaşım merkezidir îleride nehiryollarıy'a Avrupa'ya bağlanması düşünülmektedir Havayolu ulaşımı ise Aşgabat Türkmenbaşı hava limanından yapılmaktadır

Eğitim

12 Nisan 1993 tarihinden itibaren Kiril harfleri bırakılarak belli bir süreç sonra Latin harflerine (alfabesine) geçilmesi kararlaştırılmıştır
Türkmenistan'da 8 yıllık zoruıılu eğitim bulunrnaktadır Ayrıca 8 yıllık meslek okulları ve bunlara bağlı 4 yıllık yüksek eğitim okulları vardır
Ülkede Makdum Kulu Devlet Üniversitesi ve Türkmenistan Bilimler Akadenıisi mevcuttur

Sağlık ve Sosyal Güvenlik

Sağlık hizmctleri tamamen devlet tarafınndan verilmekte olup, askeri ve demiryolu personeli kendi kurumları tarafından bıı hizmeti almaktadır
Sağlık sektörü dört bölümde yürütülmckledir

• Araşıtrma hastahaneleri
• îl şehir düzeyinde sağlık kuruluşları, doğumevi ve dispanserleri
• îlçe düzeyinde sağlık kuruluşları
• Köylerde, köy hastalıaneleri, doğumevleri

Bunlann yanında koruyucu sağlık hizmetleri de sağlık sektöründe önemli yer tutar
Türkmenistanda sosyal yardımın büyük çoğunluğu emekli fonundan karşılanmaktadır
Emekli ve Sosyal Güvenlik fonları çalışırken Maliye Bakanlığının kestiği kesintilerle ödenmektedir
Türkmenistan'a TC tarafından büyük yatırımlar götürülmüştür Türkmenistan, BM'e diğer uluslararası kuruluşlara üyedir
Devlet Televizyon Kuruluşu vardır Özel televizyon yayını bulunmaktadır