C* Türk Dünyası C*

TACİKİSTAN TÜRKLERİ

Prof Dr Nevzat Özkan

İran ve Turan adıyla iki farklı coğrafya olarak kabul edilen Türk ve Fars ülkeleri hem dinî ve kültürel bakımdan hem de dil ve edebiyat bakımından birbirlerini etkilemişlerdir Orta Asya’da, Afganistan’da ve Hindistan’da İran kültür dairesi ile iç içe geçmiş birçok topluluk bulunmaktadır Bu tarihi ve kültürel mirasın günümüzdeki temsilcileri Batı Türkistan ve Afganistan’da yaşayan Taciklerdir

Türkistan’daki Tacikler Farsça konuşmalarına rağmen, Özbek Türkleri ile her bakımdan kaynaşmışlardır Hiçbir zaman Türkistan’da dengeleri tek başına değiştirebilen bir güç olamayan Tacikler zaman zaman Özbek Türklerinin kontrolü altında yarı bağımsız devletler kurabilmişlerdir

19 yüzyılda Türkistan’ın Rus işgaline uğramasıyla Tacikistan da Rus kontrolüne girmiştir Türkistan’ın özerk cumhuriyetlere bölündüğü 1924 yılında Özbekistan’a bağlı bir bölge haline getirilmiş, ancak 1929 yılında statüsü değiştirilerek 15 ittifak cumhuriyetinden biri olmuştur 25 Ağustos 1990’da egemenliğini ilân eden Tacikistan, 9 Eylül 1991’de bağımsızlığını kazanmıştır

Tacikistan, bugün Batı Türkistan’da bulunan beş bağımsız devletten biridir Tacikistan geçmişte olduğu gbi bugün de Türk Toplulukları ve Taciklerin iç içe yaşadıkları bir ülkedir

Tacik adı bir görüşe göre bir Arap kavminin adı olan taç adından ; bir başka görüşe göre de Türkçe yabancı anlamına gelen tat sözüne –cik küçültme ekinin gelmesiyle türemiştir

1989 nüfus sayımına göre, 5089593 insanın yaşadığı Tacikistan’ın bugünkü nüfusu 5,4 milyon kadardır Tacikler 3,5 milyon nüfusla kendi cumhuriyetlerinin %60’ını oluştururlar Ülkedeki en önemli ikinci güç olan Özbeklerin nüfusu 1,5 milyon kadardır Diğer Türk topluluklarından Tatar, Kırgız ve Türkmen Türkleri 165 bini aşkın nüfuslarıyla Tacikistan nüfusunun % 3’ünü oluştururlar Tacikistan’daki son olaylarla adı duyulmaya başlayan Lakay Türkleri ülkenin Dursunzade bölgesinde yaşarlar Sünnî Müslüman olan bu topluluğun nüfusu 800 bin olarak tahmin edilmektedir

Tacikistan’da 1989 yılı Temmuz ayı itibariyle Tacikçe millî dil ilan edilmiştir Ancak 1996’dan sonra Kazakistan ve Kırgızistan’da olduğu gibi Tacikistan’da da Rusça resmî dillerden biri haline gelmiştir

Tacikistan’da ilk ve orta öğretim Tacikçe’dir Ancak bazı okullarda Rusça ve Özbek Türkçesi ile de eğitim yapılmaktadır Aynı şekilde gazete ve dergi yayınları Tacikçe, Rusça ve Özbek Türkçesiyledir Televizyon ve radyo programlarında Özbek Türkçesine sıkça yer verilmektedir Özbekistan’da da Tacikçe yayınlar devam etmektedir

ÖZET BİLGİLER

Resmi Tacikistan Cumhuriyeti
Yönetim Biçimi Cumhuriyet
Resmi Dili Tacikçe
Başkenti Duşanbe
Yüzölçümü 143100 km2
Nüfusu ( 1 Ocak 2001 ) 6250000 (Tacik %80, Özbek %15, Rus %1, Diğer %4)
Para Birimi Somoni
Para Birimi Paritesi 1 USD = 2,60 Somoni (Şubat 2002 itibariyle)
Toplam Dış Borç (2000) 1,2 Milyar ABD Doları
İstihdam (2000) 1,7 Milyon kişi
İşsizlik Oranı (2000) % 3,1
Enflasyon (TÜFE - 2000) %60,6
Cari İşlemler Dengesi (2000) -61 Milyon ABD Doları
Dış Ticaret Dengesi (2000) -47 Milyon ABD Doları
Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar CCC, CIS, EAPC, EBRD, ECE, ECO, ESCAP, FAO, IBRD, ICAO, ICRM, IDA, IFAD, IFC, IFRCS, ILO, IMF, Intelsat, IOC, IOM, ITU, OIC, OPCW, OSCE, UN, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UPU, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO (gözlemci)