Veliaht Abdülmecit Efendinin Ankara’Ya Davet Edilmesi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

Abdülmecit Efendi Anadolu’ya geçmek konusunda o sırada Ankara’da Genelkurmay Başkanı bulunan Fevzi Çakmak delâletiyle 1921 yılı sonlarında bir girişimde daha bulunmuştur

Ancak bu son girişim de öncekiler gibi Ankara tarafından kabul görmemiştir çünkü iş işten geçmiştir

Fevzi Paşa’nın bu mektubu Mustafa Kemal’e gösterme lüzumu bile duymadan yırtıp attığı belirtilir54

Bu bilgi ne tarihsel yönden ne de olayların gelişimi açısından doğrudur

Çünkü bu mektup doğrudan TBMM başkanı Mustafa Kemal’e hitaben yazılmış olup bunun üzerine Meclis’te 24 Aralık 1921 tarihinde kapalı bir bileşim yapılmıştır

Gündeme bu mektup okunarak geçildiğine göre ortada böyle bir mektup vardır

Bu mektup ve Veliaht’ın Ankara’ya daveti konusu üzerinde M

Kemal şunları söylemiştir:

“Arkadaşlar Şehzade Abdülmecit Efendi Hazretleri bundan evvel de bir iki mektup göndermiştir

Fakat bu mektuplar doğrudan doğruya bendenizin şahsıma ait idi ve muhteviyatı sarih ve katî olmaktan ziyade meçhul siğaları ile malî idi

Ben kendisine bilvasıta gönderdiğim haberde; benim şahsımın hiç ehemmiyeti yoktur ve benim şahsımla münasebet hiçbir fayda vermez

Zatı necabetpenahileri milletimizin mümessili olan Meclisi tanımalısınız ve ancak Meclisle alâkadar olmalısınız dedim

Bugün gelmiş olan mektup doğrudan doğruya Büyük Millet Meclisi Riyasetinedir ve (…

) Efendim Efendi hazretlerinin beş altı yüz defa kendileri ile görüştüm

Bahsolunacaktır

Bendeniz de kendi hakkımdaki

Hitama erdirmiş olmak için bir kelime daha söyliyeyim

Demin arzettiğim hususi münasebat devam ederken Anadolu’ya gelmesini teklif ettim

Bana verdiği cevapta ben burada bazı münasebatı siyasiye teşebbüsatında bulundum

Bunların neticesine intizar ediyorum diyordu

”

Meclis’in 24 Aralık 1921 tarihli gizli oturumunda Abdülmecit’in söz konusu girişimi hakkında etraflı açıklamalarda bulunan Mustafa Kemal Abdülmecit’in girişiminin kimlerin etkisiyle olduğunu bilmediğini söylemiş Ömer Faruk’u Anadolu’ya sokmamasının nedenini şöyle açıklamıştır: İstanbul’da bir saltanat derneği kurulmuş ve bazı üyeleri Anadolu’ya geçmeye başlamıştı; böyle bir zamanda bir “Prens”in Ankara’ya gelmesi doğru olmazdı

Ayrıca M

Kemal şahsen Ömer Faruk’u tanıdığını ve Ö

Faruk’un amacının halife ve padişah olmak olduğunu belirtmiştir

Bunun olanaksız olduğunu Ömer Faruk’a söylemiş olduğunu açıklayan Mustafa Kemal’e göre Ömer Faruk’u Ankara’ya getirmek halife ve padişah yapmak mümkün değildir Çünkü bu hareket Anadolu Kurtuluş hareketini sekteye uğratabilirdi

TBMM başkanı M

Kemal Ömer Faruk konusuna ise şunları söylemiştir56:

“Efendim bunların mahdumu Ömer Faruk Efendi İnebolu’ya gelmişti; ben kendisini iade ettim

Onun gelişi pederinin ve yahut kain pederinin (Vahdettin) muvafakatile olup olmadığını bilmiyorum

Bir saltanat cemiyeti teşekkül etmiş İstanbul’da

ve bazı şemmeleri (kokuları) Anadolu’ya sirayet etmeğe başlamıştı

Tam böyle bir zamanda bir prensin oraya gelmesini muvafık bulmadım

Saniyen şahsen Ömer Faruk Efendi’yi tanırım

Bana bazı mektuplar yazmıştı ve kendisile yakından temasta bulunan bazı arkadaşlarla da şifahen haber göndermişti

Bana yazdığı şeylerde diyordu ki: Ben oraya geliyorum

Ben oraya gelir gelmez benim şeraitimi (hukukumu) şimdiden tespit ediniz ve ben buradan birtakım insanlar getireceğim ve benimle beraber kalacaklardır

Doğrudan doğruya istihdaf ettiği gaye halife ve padişah olmak

Bunun mümkün olmayacağını kendisine söylemişler

Bunu kafasına koymuş

Halbuki Ömer Faruk Efendiyi buraya getirmek Halife ve Padişah yapmak mevzubahis değildi

Belki de bir çok teşevvüşatı mucip olacaktı

En iyi vazifenizi İstanbul’da görürsünüz demiştim

Yalnız ona demişler ki gider gitmez emri vaki yaparsın ve millet her şeyi unutur büyük alâyişlerle sizi Padişah eder ve o da ona güvenerek benim muvafakatımı almaksızın gelmiştir ve hakikaten İnebolu’ya çıktığı zaman memul

ve derhal İstanbul’a da haber vermiştir

Yani caizse Padişahın veyahut Babasının muvafakatile gelmiştir

”

Tutanaklardan anlaşıldığı kadarıyla 1921 yılı sonlarında Veliaht Abdülmecit TBMM’ye gönderdiği mektupta Ankara’ya geçmek için Meclisten müsaade istiyordu

Bu konuda Meclis görüşmelerinde Trabzon mebusu Hüsrev (Gerede) konunun şahıs konusu değil Hilâfet makamı olduğunu ancak bunun da henüz vaktinin gelmediğini zamanı gelince Meclisin bu makam hakkında gerekli kararı alacağını söylemiştir

Kütahya mebusu Besim (Atalay) ise ulusun kurtuluşu için padişahlara veliahtlara ümit bağlanmaması gerektiğini ifade etmiştir

Mustafa Kemal Abdülmecit’in bu hareketinden Padişahın ve İngilizlerin haberli olabileceğini ve bunların esas amacının TBMM üzerinde etkide bulunmak olduğunu Meclisin bu mektuba ilgisiz şekilde yanıt vermesi gerektiğini söylemiştir

Bu şekilde bir yanıt Meclisin Osmanlı hanedanına karşı tutumuna da açıklık kazandıracak böylece Abdülmecit öncülüğünde Anadolu’ya geçmeyi planlayan Osmanlı hanedanının ümidi kırılmış olacaktı

Hanedanlık mensuplarının Kemalist hareketle ilişkisi ve Ankara ile teşriki mesaide bulunma girişimi veya daveti ilk bakışta gerçekten önemli gibi görünmektedir

Ancak işin aslına bakılırsa bu girişimlerin içinde başka etkenlerin de olduğu anlaşılmaktadır

Bazıları Kemal Atatürk’ün TBMM kurulurken Veliaht Abdülmecit’in şahsiyetinden faydalanmak istemiş olduğunu belirtirler

Bazı yazarlar ise Ankara’ya gelirse Abdülmecit’e “Halife’nin Vekili” denecek belki de Saltanatı ilân edilecekti

Belki bütün bu etkenlerin de etkisiyle 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara’da açılan Büyük Millet Meclisi içinde İstanbul ile uzlaşma yanlısı bir oluşum ortaya çıkmıştı

Ancak Mustafa Kemal 24 Nisan tarihli Meclis’in ikinci toplantısında “hükûmet teşkili” için hazırladığı bir kanun teklifinde “geçici kaydıyla da olsa bir hükûmet başkanı tanımak veya padişah kaymakamı ihdas etmek caiz değildir” diyordu

Yani TBMM’nin açılmasından itibaren Osmanlı hanedanı safdışı bırakılmak istenmiştir

Ancak TBMM’nin otoritesine karşı İstanbul Hükûmeti ve Osmanlı Padişahı tarafından tertip edilen dinsel nitelikli isyan ve ayaklanmalar Kemalist Ankara’nın Osmanlı soyundan ve Halife’nin manevî gücünden yararlanma yoluna gitmesine neden olmuştur

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasından sonra Anadolu’da ortaya çıkan kargaşa Ankara’nın Osmanlı hanedanına bakış açısında önemli değişimler olmasına neden olmuştur

Bu kargaşa Kemalist hareketi bir kardeş kavgası ile karşı karşıya bırakmıştır

Bu kavganın temel nedeni ise İstanbul’daki Padişah ve Onun şeyhülislâmının Kemalist hareket aleyhinde verdiği yıpratıcı fetvalar olarak görülmektedir

İşte bunu bertaraf etmek için ruhanî ve cismanî bir saygınlığı olan saygın bir şahsiyetin Ankara’da bulunması zorunlu olarak görüldüğü anlaşılmaktadır

Bunu ilk etapta yapabilecek şahsiyet ise Damat Ferit karşıtı tutumuyla tanınmış ve Vahdettin karşıtı tavırları kamuoyuna yansımış olan “kararsız” Veliaht Abdülmecit Efendi olabilirdi

Sonuç olarak Mütareke döneminde hiçbir Osmanlı hanedanlık mensubu Kurtuluş Savaşı yanında yer almadığı gibi vatansever bir davranış içinde de bulunmamıştır

Veliaht Abdülmecit Mehmet Vahdettin ve Damat Ferit ile mücadelesi için Kemalist hareketi kullanmaya Atatürk de Veliaht ile Damat ve Padişah arasındaki bu gerginlikten yararlanmaya çalışmıştır

Bu hareketiyle Atatürk hem Osmanlı Sarayı içinde bir çatlak açmaya hem de Anadolu halkı için manevî bir dayanak bulmaya çalışmıştır

Ancak Veliaht’ın kararsız ve güvenilmez hareketleri nedeniyle bu gayretinden vazgeçmiş Onun yerine Şeyh Sünusî’nin manevî misyonunu koymuş bu misyonu savaşın sonuna kadar devam ettirmiştir

Atatürk ile Veliaht arasındaki bu gayri-resmî ilişkiler zamanında kamuoyuna yansımış başta İngilizler olmak üzere İtilâf güçleri tarafından dikkatle izlenmiştir

Bu nedenle Osmanlı hanedanının geleceği konusundaki karar savaş sonrasına bırakılmıştır

Yrd

Doç

Dr

Mustafa Oral

ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ Sayı 61 Cilt: XXI Mart 2005

10-24-2012	#4
Prof. Dr. Sinsi	Veliaht Abdülmecit Efendinin Ankara’Ya Davet Edilmesi Abdülmecit Efendi Anadolu’ya geçmek konusunda o sırada Ankara’da Genelkurmay Başkanı bulunan Fevzi Çakmak delâletiyle 1921 yılı sonlarında bir girişimde daha bulunmuştur Ancak bu son girişim de öncekiler gibi Ankara tarafından kabul görmemiştir çünkü iş işten geçmiştir Fevzi Paşa’nın bu mektubu Mustafa Kemal’e gösterme lüzumu bile duymadan yırtıp attığı belirtilir54 Bu bilgi ne tarihsel yönden ne de olayların gelişimi açısından doğrudur Çünkü bu mektup doğrudan TBMM başkanı Mustafa Kemal’e hitaben yazılmış olup bunun üzerine Meclis’te 24 Aralık 1921 tarihinde kapalı bir bileşim yapılmıştır Gündeme bu mektup okunarak geçildiğine göre ortada böyle bir mektup vardır Bu mektup ve Veliaht’ın Ankara’ya daveti konusu üzerinde M Kemal şunları söylemiştir: “Arkadaşlar Şehzade Abdülmecit Efendi Hazretleri bundan evvel de bir iki mektup göndermiştir Fakat bu mektuplar doğrudan doğruya bendenizin şahsıma ait idi ve muhteviyatı sarih ve katî olmaktan ziyade meçhul siğaları ile malî idi Ben kendisine bilvasıta gönderdiğim haberde; benim şahsımın hiç ehemmiyeti yoktur ve benim şahsımla münasebet hiçbir fayda vermez Zatı necabetpenahileri milletimizin mümessili olan Meclisi tanımalısınız ve ancak Meclisle alâkadar olmalısınız dedim Bugün gelmiş olan mektup doğrudan doğruya Büyük Millet Meclisi Riyasetinedir ve (…) Efendim Efendi hazretlerinin beş altı yüz defa kendileri ile görüştüm Bahsolunacaktır Bendeniz de kendi hakkımdaki Hitama erdirmiş olmak için bir kelime daha söyliyeyim Demin arzettiğim hususi münasebat devam ederken Anadolu’ya gelmesini teklif ettim Bana verdiği cevapta ben burada bazı münasebatı siyasiye teşebbüsatında bulundum Bunların neticesine intizar ediyorum diyordu” Meclis’in 24 Aralık 1921 tarihli gizli oturumunda Abdülmecit’in söz konusu girişimi hakkında etraflı açıklamalarda bulunan Mustafa Kemal Abdülmecit’in girişiminin kimlerin etkisiyle olduğunu bilmediğini söylemiş Ömer Faruk’u Anadolu’ya sokmamasının nedenini şöyle açıklamıştır: İstanbul’da bir saltanat derneği kurulmuş ve bazı üyeleri Anadolu’ya geçmeye başlamıştı; böyle bir zamanda bir “Prens”in Ankara’ya gelmesi doğru olmazdı Ayrıca M Kemal şahsen Ömer Faruk’u tanıdığını ve Ö Faruk’un amacının halife ve padişah olmak olduğunu belirtmiştir Bunun olanaksız olduğunu Ömer Faruk’a söylemiş olduğunu açıklayan Mustafa Kemal’e göre Ömer Faruk’u Ankara’ya getirmek halife ve padişah yapmak mümkün değildir Çünkü bu hareket Anadolu Kurtuluş hareketini sekteye uğratabilirdi TBMM başkanı M Kemal Ömer Faruk konusuna ise şunları söylemiştir56: “Efendim bunların mahdumu Ömer Faruk Efendi İnebolu’ya gelmişti; ben kendisini iade ettim Onun gelişi pederinin ve yahut kain pederinin (Vahdettin) muvafakatile olup olmadığını bilmiyorum Bir saltanat cemiyeti teşekkül etmiş İstanbul’da ve bazı şemmeleri (kokuları) Anadolu’ya sirayet etmeğe başlamıştı Tam böyle bir zamanda bir prensin oraya gelmesini muvafık bulmadım Saniyen şahsen Ömer Faruk Efendi’yi tanırım Bana bazı mektuplar yazmıştı ve kendisile yakından temasta bulunan bazı arkadaşlarla da şifahen haber göndermişti Bana yazdığı şeylerde diyordu ki: Ben oraya geliyorum Ben oraya gelir gelmez benim şeraitimi (hukukumu) şimdiden tespit ediniz ve ben buradan birtakım insanlar getireceğim ve benimle beraber kalacaklardır Doğrudan doğruya istihdaf ettiği gaye halife ve padişah olmak Bunun mümkün olmayacağını kendisine söylemişler Bunu kafasına koymuş Halbuki Ömer Faruk Efendiyi buraya getirmek Halife ve Padişah yapmak mevzubahis değildi Belki de bir çok teşevvüşatı mucip olacaktı En iyi vazifenizi İstanbul’da görürsünüz demiştim Yalnız ona demişler ki gider gitmez emri vaki yaparsın ve millet her şeyi unutur büyük alâyişlerle sizi Padişah eder ve o da ona güvenerek benim muvafakatımı almaksızın gelmiştir ve hakikaten İnebolu’ya çıktığı zaman memul ve derhal İstanbul’a da haber vermiştir Yani caizse Padişahın veyahut Babasının muvafakatile gelmiştir” Tutanaklardan anlaşıldığı kadarıyla 1921 yılı sonlarında Veliaht Abdülmecit TBMM’ye gönderdiği mektupta Ankara’ya geçmek için Meclisten müsaade istiyordu Bu konuda Meclis görüşmelerinde Trabzon mebusu Hüsrev (Gerede) konunun şahıs konusu değil Hilâfet makamı olduğunu ancak bunun da henüz vaktinin gelmediğini zamanı gelince Meclisin bu makam hakkında gerekli kararı alacağını söylemiştir Kütahya mebusu Besim (Atalay) ise ulusun kurtuluşu için padişahlara veliahtlara ümit bağlanmaması gerektiğini ifade etmiştir Mustafa Kemal Abdülmecit’in bu hareketinden Padişahın ve İngilizlerin haberli olabileceğini ve bunların esas amacının TBMM üzerinde etkide bulunmak olduğunu Meclisin bu mektuba ilgisiz şekilde yanıt vermesi gerektiğini söylemiştir Bu şekilde bir yanıt Meclisin Osmanlı hanedanına karşı tutumuna da açıklık kazandıracak böylece Abdülmecit öncülüğünde Anadolu’ya geçmeyi planlayan Osmanlı hanedanının ümidi kırılmış olacaktı Hanedanlık mensuplarının Kemalist hareketle ilişkisi ve Ankara ile teşriki mesaide bulunma girişimi veya daveti ilk bakışta gerçekten önemli gibi görünmektedir Ancak işin aslına bakılırsa bu girişimlerin içinde başka etkenlerin de olduğu anlaşılmaktadır Bazıları Kemal Atatürk’ün TBMM kurulurken Veliaht Abdülmecit’in şahsiyetinden faydalanmak istemiş olduğunu belirtirler Bazı yazarlar ise Ankara’ya gelirse Abdülmecit’e “Halife’nin Vekili” denecek belki de Saltanatı ilân edilecekti Belki bütün bu etkenlerin de etkisiyle 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara’da açılan Büyük Millet Meclisi içinde İstanbul ile uzlaşma yanlısı bir oluşum ortaya çıkmıştı Ancak Mustafa Kemal 24 Nisan tarihli Meclis’in ikinci toplantısında “hükûmet teşkili” için hazırladığı bir kanun teklifinde “geçici kaydıyla da olsa bir hükûmet başkanı tanımak veya padişah kaymakamı ihdas etmek caiz değildir” diyordu Yani TBMM’nin açılmasından itibaren Osmanlı hanedanı safdışı bırakılmak istenmiştir Ancak TBMM’nin otoritesine karşı İstanbul Hükûmeti ve Osmanlı Padişahı tarafından tertip edilen dinsel nitelikli isyan ve ayaklanmalar Kemalist Ankara’nın Osmanlı soyundan ve Halife’nin manevî gücünden yararlanma yoluna gitmesine neden olmuştur Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasından sonra Anadolu’da ortaya çıkan kargaşa Ankara’nın Osmanlı hanedanına bakış açısında önemli değişimler olmasına neden olmuştur Bu kargaşa Kemalist hareketi bir kardeş kavgası ile karşı karşıya bırakmıştır Bu kavganın temel nedeni ise İstanbul’daki Padişah ve Onun şeyhülislâmının Kemalist hareket aleyhinde verdiği yıpratıcı fetvalar olarak görülmektedir İşte bunu bertaraf etmek için ruhanî ve cismanî bir saygınlığı olan saygın bir şahsiyetin Ankara’da bulunması zorunlu olarak görüldüğü anlaşılmaktadır Bunu ilk etapta yapabilecek şahsiyet ise Damat Ferit karşıtı tutumuyla tanınmış ve Vahdettin karşıtı tavırları kamuoyuna yansımış olan “kararsız” Veliaht Abdülmecit Efendi olabilirdi Sonuç olarak Mütareke döneminde hiçbir Osmanlı hanedanlık mensubu Kurtuluş Savaşı yanında yer almadığı gibi vatansever bir davranış içinde de bulunmamıştır Veliaht Abdülmecit Mehmet Vahdettin ve Damat Ferit ile mücadelesi için Kemalist hareketi kullanmaya Atatürk de Veliaht ile Damat ve Padişah arasındaki bu gerginlikten yararlanmaya çalışmıştır Bu hareketiyle Atatürk hem Osmanlı Sarayı içinde bir çatlak açmaya hem de Anadolu halkı için manevî bir dayanak bulmaya çalışmıştır Ancak Veliaht’ın kararsız ve güvenilmez hareketleri nedeniyle bu gayretinden vazgeçmiş Onun yerine Şeyh Sünusî’nin manevî misyonunu koymuş bu misyonu savaşın sonuna kadar devam ettirmiştir Atatürk ile Veliaht arasındaki bu gayri-resmî ilişkiler zamanında kamuoyuna yansımış başta İngilizler olmak üzere İtilâf güçleri tarafından dikkatle izlenmiştir Bu nedenle Osmanlı hanedanının geleceği konusundaki karar savaş sonrasına bırakılmıştır Yrd Doç Dr Mustafa Oral ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ Sayı 61 Cilt: XXI Mart 2005