Atatürk Ve Amasya Müftüsü

3– Mustafa Kemal Paşa'nın Amasya'ya Davet Edilmesinde Müftü Hacı Tevfik Efendi

Din adamlarının toplum üzerindeki etkisi dolayısıyla 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak basan Mustafa Kemal Paşa, her gittiği yerde en evvel onlarla görüşmüş ve fikirlerini yoklamıştır Bu arada Mustafa Kemal Paşa'yı karşılayanların ön saflarında din adamları yer almış ve kentleri adına Paşa'ya "Hoş geldiniz", demişlerdir Bu konuda görgü tanıklarının ifadelerinden iki pasajı dikkatlerinize sunuyoruz:

" Hasta olan Mutasarrıf (Samsun) evinden çıkamadığı için dokuzuncu ordu müfettişini karşılamaya gelememiştir Belediye reisi yok Vekalet eden zat da Çarşamba'da arazisinin bulunduğu köydedir Belediye meclisinden bir zat, Hacı Molla, Atatürk'e şehir namına "Hoş geldiniz" diyor "

" 25 Mayıs 1919 akşam üstü Havza'ya geldi Ertesi günü, başlarında Ulemadan Hacı Mustafa Efendi'nin bulunduğu bir heyet kendisini ziyaret ederek memleket meseleleri hakkında görüşmelerde bulundular"

Belirtildiği üzere Mustafa Kemal ve yanındakilerin ikinci durağı Havza'dır Paşa, buradan 28 Mayıs 1919'da kumandanlara , Vali ve Mutasarrıflara, miting tertip etmeleri, milli teşkilat kurmaları yolunda bir tamim gönderdi Bu tamimde Mustafa Kemal Paşa; milli tehliaaae karşı Türk halkının kaynaşmasını, galeyanın uyanmasını ve milli kaynaşma halini alarak bir hedefe yönelmesini arzulamaktadır Paşa, bu arada Zile'de bulunan Binbaşı Cemil Bey'den Amasya için malumat aldı Beldenin en nüfuzlu şahsiyetinin Müftü Hacı Tevfik Efendi olduğunu öğrendi Bu nedenle Amasya'ya gönderilen tamim, şehrin sözü en çok sayılan ve dinlenilen kişisi Müftü Hacı Tevfik Efendi'ye gönderildi Bu tamiminde Mustafa Kemal Paşa şöyle diyordu:

" İzmir'e ve daha sonra ne yazık ki, Manisa'ya ve Aydın'a düşmanın girişi, gelecek tehliaaae daha açık olarak işaret etmektedir Vatan bütünlüğümüzün korunması için, millî tepkilerin daha canlı olarak sürdürülmesi gerekir Millî yaşayış ve bağımsızlığı bozan düşmanın yurda girişi ve vatan topraklarının kopartılıp alınması gibi olaylar, bütün millete kan ağlatmaktadır Üzüntüler dindirilmiyor Milletin katlanamayacağı ve dayanamayacağı bu olayların hemen önlenmesi, bütün medeni milletlerle, bütün devletlerin adaletlerinden ve etkisinden sabırsızlıkla beklendiği yolunda, önümüzdeki hafta içinde ve çeşitli illere göre Pazartesi başlayıp Çarşamba gününe kadar her yerden yapılması ve büyük devletlerin temsilcileriyle Bab-ı Aliye etkili telgraflar çekilmesi ve yabancıların bulunduğu yerlerde bunlara etki yapmakla birlikte, milli gösterilerde düzenin son derece korunması ve Hristiyan halka karşı bir saldırıya ve düşmanlık gösterisine benzer davranışlardan sakınılması çok gereklidir"

Müftü Hacı Hafız Tevfik Efendi aldığı bu tamime cevap olarak;

"Amasya Halkı, müdafaa-i vatan, muhafaza-i din ve devlet yolunda mücadele edenleri bağrına basmakla müftehir olacaktır" şeklindeki telgrafını gönderdi

Müftü Hacı Tevfik Efendi'nin daveti ve Amasya halkının kendisini "bağırlarına basacaklarını" bildirmeleri Mustafa Kemal Paşa için önemlidir Paşa, Havza yakınlarındaki Merzifon'da İngiliz askerlerinin Pontus-Ermeni işbirliği ile rahat çalışmalarını engelleyebilecek haberleriyle sık sık ilgilenmek zorunda kalıyordu Daha emin bir yer olan ve devamlı irtibat halinde bulunduğu Amasya kendisi için müsait bir belde olacaktır

Öte yandan davet, Amasyalılarca en çok sevilip sayılan, sözü dinlenen bir din adamı tarafından yapılmaktadır Mustafa Kemal Paşa, Havza'da tertiplediği miting ve toplantılarda din adamlarının halk üzerindeki etkisini yakinen görmüştü Bu cümleden olarak, "Havza'ya ilk geldiği günlerde de camide böyle bir merasim tertip etmişti Fakat her ne sebepten ise Hocanın gelmemesi yüzünden bu toplantı o kadar müessir olamamıştı"

Kısaca belirtilen nedenlerden dolayı Amasya'ya gelinecektir Ancak Paşa, Havza'dan Amasya'ya gelmeden evvel halktan ileri gelen ve güvenilir bir kaç kişi ile Havza'da görüşüp, yöre ve çevresi hakkında bilgi toplamak istedi Bu istek doğrultusunda Komiser İsmail Efendi Başkanlığı'nda toplanan bir heyet ile birlikte Havza'da Mustafa Kemal Paşa ile görüşüldü Sonuçta Amasya Müftüsü Hacı Tevfik Efendi'ye son cevap verildi

"… Yakında Amasya'dayız"

4– Milli Mücadele Önderinin Amasya'ya İlk Teşriflerinde Müftü Hacı Tevfik Efendi

Mustafa Kemal Paşa'nın "Yakında Amasya'dayız" haberinin Amasya'ya ulaşması üzerine, birkaç gündür hazırlıkları sürdürülen İzmir'in işgalini tel'in mitinginin çalışmaları, karşılamayı bayram sevincine dönüştürdü

Mustafa Kemal Paşa'nın Erkan-ı Harbiye Binbaşısı Hüsrev Bey (Gerede) karşılamayı şöyle anlatmaktadır:

"12 Haziran 1919 günü karargahımızla beraber Amasya'ya hareket ederken, Ali Fuat Paşa'ya, Refet Bey'e (daha sonra Paşa), Rauf Bey'e Amasya'da randevu verdik Yolculuğumuz, yol boyunca büyük ve gönülden karşılama içinde geçiyordu Âdeta bambaşka bir havaya girmiştik Sonra öğrendik ki, Amasya Müftüsü Hacı Tevfik Efendi, güzergahımızdaki yerlerin müftü, vaiz, imam ve eşrafına lâyıkı gibi karşılanmamızı ve ağırlanmamızı bildirmiş

En gönülden ve coşkun karşılama Amasya'da oldu Başlarında Müftü Efendi olan beldenin mümtaz heyeti, bizi şehrin dışında karşıladı Saraydüzü'ndeki bu merasim Paşa'nın gözlerini yaşarttı Müftü Efendi itimad telkin eden beşuş güleryüzlü ve nurani çehresiyle ilerleyerek Paşa'ya yüksek sedâ ile:

" Paşam! Bütün Amasya emrinizdedir Gazanız mübarek olsun" dedi

Asla beklemediğimiz bu hitap, aynı zamanda istikbalin teşhisi idi Peşinden elini uzatan bu mübarek insanın elini öpmek ister gibi eğildi O, üzerinde üniforması olan Anafartalar Kahramanını muhabbetle kucakladı ve yanındaki zevâtı , birer birer tanıttı

"Milli Mücadele'de ilk defa bütün bir şehir, safhalarını öğrenme ihtiyacını duymadan, çetinliği besbelli vatan kurtuluşu mücadelesinin bayrağını açma kararındaki bir evlâdın safına katılıyor ve bunu mübarek bir din adamının rehberliği, delaleti, öncülüğü ile yerine getiriyordu O gece yanında Miralay Kazım (Rahmetli General Kazım Dirik), başyaveri Cevat Abbas (Bolu Mebusu rahmetli Cevat Abbas Gürer) ile başbaşa kaldığımız zaman, Mustafa Kemal kendisinin İstanbul'a dönmesini isteyen Sadrazamın bir saat evvel aldığımız telgrafını okuyarak:

"Buna en güzel cevabı Müftü Hacı Tevfik Efendi verdi" dedi

Ali Fuat Paşa da Rauf Bey (Orbay) le birlikte Amasya'ya gelişinden ve Müftü Efendi'den şöyle söz etmektedir:

" Başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere Amasyalıların candan aaaahüratı ile karşılanmıştır Merasim cidden parlaktı İstikbalimize hemen hemen kasabanın bütün halkı çıkmıştı Arabalardan indiğimiz zaman Paşa:

" Sizleri zahmete soktuk Fakat buluşmamız çok iyi oldu" dedi Hepimizin ellerini hararetle sıktı Yanında elinden tuttuğu bir Hoca vardı Kucaklaşmadan önce şöyle anlattı

" Amasya Müftüsü Hoca Tevfik Efendi Hazretleri Yalnız uhrevi tarikte değil, milli dâvâ yolunda da bizlere rehberlik ediyor Müftü Efendi ve arkadaşlarının yarattığı müspet hava ve imkânlar için tasavvur ettiğimiz mesaiye burada huzur ve emniyetle devam edebiliriz" dedi Bu cümleden hareketle, kucaklaşmamız daha da candan ve muhabbetle oldu"

Ali Fuat Paşa, gece Saraydüzü Kışlası'nda misafir edildiklerini söylerken, Mustafa Kemal Paşa'nın anlattıklarını şöyle nakletmektedir:

" Geldiğimizde sizi karşılayanlar arasında sağ taraftaki Amasya Müftüsü'nü gördünüz Akşam yediğimiz iftar yemeği de evinden geldi Samsun'a çıktığımdan beri mahalli din adamları, düşünce ve gayelerimize kalplerini ve imkânlarını açtılar Halk da onlara inanıyor Bu bizim manevi terkibimiz"

"Ben, Amasya'ya girerken karşılayanların başında bulunan Müftü Hacı Tevfik Efendi, mütereddit mülkî, hatta askerî bir erkân arasında "Paşa Hazretleri, Amasya gaye ve hedeflerinizin istihsali yolunda sizin yanınızdadır Emin ve müsterih olunuz!" dedi ve sözlerinin ispatı için o andan şu ana kadar hiç bir himmeti diriği esirgemedi İstanbul'dakilerin başta Şeyhûlislâm uleması, müstakil bir devlete sahip olma gayretimizin yanında ve önünde olacaktır Elbette istisnalar çıkacaktır Kanaatim odur ki, bizler kendilerine gayelerimizi izah edebildiğimiz ölçüde bu desteğe mazhar olacağız"

"Rauf da ben de bu düşünceye iştirak ettiğimizi söyledik Ben Ankara'da Müftü Börekçizade Mehmet Rifat Efendi'den, Kolordumuzun Ankara'ya geldiğinden beri gördüğümüz yardımları naklettim"

Buraya kadar anlatılanları özetlersek, Amasya halkı Müftü Hacı Tevfik Efendi önderliğinde Mustafa Kemal ve arkadaşlarını parlak törenlerle karşılamış ve bağırlarına basmıştır Bu arada Milli Mücadele önderleri Amasya'da kaldıkları süre içerisinde Mustafa Kemal Paşa'nın ifadesiyle Müftü Efendi, onlardan "hiçbir himmeti esirgemedi"

5– Amasya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Kuruluşu ve Faaliyetlerinde Müftü Hacı Tevfik Efendi

12 Haziran 1919 günü Amasya'ya gelen Mustafa Kemal Paşa, aynı günün akşamı yemekten sonra Hükümet Konağı'nda hazır bulunan Amasyalılara uzun bir konuşma yaptı Paşa, "Aziz Amasyalılar!" hitabıyla başladığı konuşmasına şöyle devam etti:

"Padişah ve Hükümet, İtilaf Devletlerinin elinde esir bir vaziyettedir Memleket elden gitmek üzeredir Bu kötü vaziyete çare bulmak için sizlerle işbirliği yapmaya geldim Hep beraber Aziz Vatanımızı ve İstiklâlimizi kurtarmak için gayretlerimizle çalışacağız

Efendiler!

İzmir'in daha sonra Manisa ve Aydın'ın işgali gelecekteki tehliaaai daha açık göstermektedir İşgâl ve ilhak gibi hadiseler, asil milletimizin tamamen muhafazası için mitingler yaparak milli heyecanı çok canlı bir şekilde göstermek lâzımdır Tahammülü imkânsız bu acıklı vaziyetin karşısında derhal bir teşkilat kurmak ve büyük devletlerin mümessillerine tesirli telgraflar çekmek lâzımdır

Amasyalılar!

Burası, Havza'dan ötesi Pontus oluyor Sivas'tan doğusu Ermenistan'a katılıyor Memleket İngiliz Mandası altına giriyor Tarihi büyük Türk Milleti böyle esareti kabul etmez, milletimizin tarihi şerefi vardır