|
Prof. Dr. Sinsi
|
Milli Mücadelede Kongrelerin Yeri Ve Önemi
Aynı karar, 21/22 Haziran 1919 tarihinde yaveri Cevat Abbas Bey’e yazdırıp, bütün illere ve sancaklara bildirilen Amasya Tamimi’nde de yer almıştır Burada, milletimizin ve ülkemizin içinde bulunduğu vahim durumdan ve bu durum karşısında İstanbul Hükümeti’nin yetersizliğinden bahsedildikten sonra; milletin istiklâlinin yine millet tarafından kurtarılabileceği, bunun için de milletin haklı sesini dünyaya duyurabilecek bir heyetin varlığına ihtiyaç duyulduğu, bu heyeti oluşturabilmek için Anadolu’nun her bakımdan en güvenlikli şehirlerinden biri olan Sivas’ta milli bir kongre toplanması gereği üzerinde durulmuştur
Kongrenin toplanacağı şehir olarak Sivas’ın seçilmesinin üzerinde de durmak lâzımdır:
Amasya Tamimi’nde, Anadolu’nun her bakımdan en emniyetli bir şehrinde kongrenin toplanması öngörülmüştür İşte, Sivas bu şartları taşıyan, emniyetli, işgali diğer şehirlere göre daha zor, nisbeten Anadolu’nun ortasında bir şehirdir Sivas’ın çevresi çok az geçit veren yüksek dağlarla çevrilidir Bu az sayıdaki geçitler az bir güçle tutulduğu takdirde bile Sivas’ın işgale uğraması önlenmiş olur Sivas için en büyük tehlike kuzeyden, Samsun’dan yapılabilecek bir saldırıdır ki, bu yolu da IIKolordu’nun iki tümeni tutuyordu Sözkonusu Kolordu ise Mustafa Kemal Paşa’ya bağlıdır, O’na sadıktır, yani Milli Mücadele taraftarıdır
Sivas’ta millî bir kongre toplanması kararının ülkenin dört bir yanına duyurulmasından sonra, Sivas’ta kongre için hazırlıklar başlatılmıştır Temsilcileri karşılamak ve onları kongre öncesi günlerde misafir etme görevini Müdafaa-i Hukuk-u Milli Cemiyeti üyelerinden Şekerzâde İsmail Efendi üstlenmiştir Kongrenin diğer hazırlıkları ve temsilcilerin ihtiyaçlarının karşılanması işleri ile de Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti ilgilenmektedir
Sivas’ta kongre hazırlıkları devam ettiği bugünlerde İstanbul Hükümeti ve İtilâf Devletleri temsilcileri Sivas Kongresi’nin toplanmasına engel olabilmek için faaliyete geçmişlerdir Devrin Dahiliye Nazırı Ali Kemal Bey 23 Haziran 1919 tarih ve 84 sayılı bir tamim yayınlayarak Mustafa Kemal Paşanın azledildiğini bildirmiştir Ali Kemal Bey, Mustafa Kemal Paşa’nın İngiliz Fevkalâde Temsilcisi’nin ısrarı ile azledildiğini bildirmektedir20
İstanbul Hükümeti, sadece yukarıdaki tamimi yayınlamakla kalmamış, Sivas Kongresi’ne engel olabilmek, Mustafa Kemal Paşa’nın çalışmalarını durdurmak için Anadolu’ya bu işle görevli kişiler de göndermiştir Bunlardan birisi Elazığ valiliğine tayin edilen Ali Galip Bey’dir
Ali Galip Bey, o zamanki Sivas valisi Reşit Paşa ile görüşür ve O’na Mustafa Kemal Paşa Sivas’a geldiği zaman tutuklanması tavsiyesinde bulunmuştur
Ali Galip Bey’in bu faaliyetlerinin arkasında Damat Ferit Paşa’nın olduğu aşikârdır21
Fakat, ne Ali Galip Bey, ne de bölgeyi işgal etme tehdidi savuran itilâf Devletleri subayları ciddiye alınmamış, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları Sivas ahalisi tarafından büyük bir coşkuyla karşılanmışlardır
Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları 28 Haziran 1919 tarihinde Erzurum Kongresi’ne katılmak üzere Sivas’tan ayrılmışlardır
İstanbul Hükümeti, Mustafa Kemal Paşa’nın icraatlarını şimdiye kadarki uygulamaları ile engelleyemediği için, 8 Temmuz 1919 günü O’nun görevine son vermiştir 9 Temmuz 1919 tarih ve 4038 sayılı şifre ile 15 Ve 3 Kolordular Komutanlıklarına bu durum bildirilmiştir22
Mustafa Kemal Paşa, bu emir henüz Kolordulara bildirilmeden, azledildiği haberini alır almaz Harbiye Nezareti’ne ve Padişah’a birer telgraf çekerek, müfettişlik görevi ile birlikte askerlikten de istifa ettiğini bildirmiştir
Sivas’taki azınlıkların ve onların yanlış bilgilerle kışkırttıkları itilaf Devletleri’nin tertipleri Mustafa Kemal Paşa Erzurum’da iken de devam etmiştir Sivas’a Cizvit papazları ile bazı Fransız subayları da gelmiş ve vali Reşit Paşa’yı ziyaret etmişlerdir Reşit Paşa da onları ziyarete gitmiştir, işte bu ziyaret sırasında orada bulunan Fransız subaylarından Mösyö Brunot Mustafa Kemal Paşa Sivas’a gelir, burada kongre toplamaya girişirse beş on gün içerisinde kesin olarak Sivas işgal edilecektir, diyerek Reşit Paşa’yı tehdit etmiştir23
Reşit Paşa, bu durum karşısında huzursuz olmaya başlamıştır Çünkü, daha önce kendisine Dahiliye Nezareti’nden gelen bir telgrafta da bu tehlikeden söz edilmiştir
Aynı Fransız subayı Reşit Paşa’yı tekrar ziyaret ederek, kongrenin burada hangi şartlarda toplanabileceğini bildirmiştir Subaya göre, kongrenin toplanabilmesi şu tek şarta bağlıdır: Mustafa Kemal Paşa ve kongre üyeleri İtilâf Devletleri aleyhinde olmayacaklar, bu yolda kararlar alıp, tahriklerde bulunmayacaklardır24
Fransız subayın bu tehditleri Reşit Paşa’yı etkilemiştir Bu olay üzerine Mustafa Kemal Paşa’ya müracaat ederek, mümkünse kongrenin bir başka şehirde toplanması isteğinde bulunmuştur Elbette bu tehditler Mustafa Kemal Paşa tarafından ciddiye alınmamıştır
Burada, Fransız subayının amacı, kongrenin onlar aleyhinde kararlar almasını önlemektir Kongrenin niçin toplanacağı, amacının neler olduğu hangi faaliyetlere girişeceği daha Amasya Tamimi ile bütün ülaaae ilân edilmiştir Bütün bunları bilen ve bunlardan tedirgin olan İtilaf Devletleri tehdit yoluyla kongre üyelerini sindirmeye çalışmışlardır Yoksa, sözkonusu günlerde Fransa’nın veya başka bir itilaf Devleti’nin Sivas’a kadar işgal kuvvetleri göndermesi hem maddi bakımdan kendi aleyhlerine olacaktır hem de bütün Türk Milleti’ni karşılarında bulacakları yeni bir savaşa girmiş olacaklardır
Erzurum Kongresi’nin (23 Temmuz 7 Ağustos 1919) sona ermesi üzerine Mustafa Kemal Paşa ve yanındakiler tekrar 2 Eylül 1919’da Sivas’a dönmüşlerdir Ekip coşkun gösterilerle karşılanmıştır Bu karşılama daha önceki karşılamadan daha anlamlıdır Mustafa Kemal Paşa, Amasya’dan Sivas’a ilk geldiği zaman, İstanbul’a geri çağrılmaya başlasa bile hâlâ bir ordu müfettişi, bir komutan, bir memurdur Şimdi ise, sadece, Türk Milleti’nin istiklâli için mücadele eden bir ferdidir Hiç kimseye resmen emretmesi için bir yetkisi yoktur Böyle bir kişinin Sivas halkı ve eşrafı tarafından coşkuyla karşılanması ve kabul edilmesi, ancak, Sivaslıların O’nun fikirlerini paylaştığı, liderliğini yaptığı mücadeleyi desteklediği şeklinde izah edilebilir
KONGRE ÜYELERİ
Kongreye mümkün olan bölgelerden temsilciler gönderilmiştir Bazı bölgelerden ise temsilci gönderilememiş veya gönderilmemiştir Bunun başta gelen sebebi, Anadolu’nun yer yer işgal altında veya İtilaf Devletleri’nin kontrolünde olmasıdır
Kongreye, Samsun hariç, Karadeniz’den temsilci gelmemiştir Bilindiği gibi bu bölgede bir taraftan İngiliz, bir taraftan da yine onların desteğindeki Pontuscuların tehdidi vardır
Bunların yanında bir diğer sebep de bölgedeki bazı kişilerin Kongre’ye karşı olmasıdır Heyet-i Temsiliye üyesi olmasına rağmen çalışmalara ve Sivas Kongresi’ne katılmayan Servet Bey, 15 Eylül 1919 tarihinde Mustafa Kemal Paşaya Trabzon’dan bir telgraf çekerek, Kongre’nin kararlarına karşı olduğunu bildirmiştir Telgrafında, Sivas Kongresi’nin genel bir mahiyet almasının ve Heyet-i Temsiliye oluşturmasının daha önceki kararlara aykırı bir durum olduğunu belirtmiştir25 Trabzon ve çevresinden temsilci gelmeyişinin bir sebebi de işte budur
Sivas Kongresi’ne, Batı Anadolu’nun bir vilayeti ile Trakya’dan da temsilci gelmemiştir Batı Anadolu’da Yunan işgali devam ederken Trakya’da da Yunan tehdidi olması temsilci gelmeyişinin en önemli sebebidir Konya’dan ve İtalya’nın işgalindeki Antalya kıyılarından da hiç kimse gelmemiştir Ayrıca, Fransız işgalindeki Adana bölgesinden ve İngiliz işgalindeki Güneydoğu Anadolu vilayetlerinden genellikle temsilci gelmemiştir
Kongre’ye katılan üyelerin sayısı değişik kaynaklarda farklı şekillerde verilmiştir Bu kaynaklardan karşılaştırmalı olarak temsilcileri şöyle sıralayabiliriz:
A) Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Heyet-i Temsiliye Üyeleri:
a) Erzurum Kongresi tarafından seçilmiş olanlar: Mustafa Kemal Paşa, Hüseyin Rauf Bey, Bekir Sami Bey (Kunduk), Raif Efendi (Dinç), Fevzi Efendi (Fırat)
b) Heyet-i Temsiliye tarafından seçilenler: Refet Bey (Bele) Vilayet Üyeleri:
İstanbul: İsmail Fazıl Paşa (Cebesoy), İsmail Hami Bey (Danişmend), Hikmet Efendi; Denizli : Başağa-zâde Yusuf Bey, Küçükağazâde Ali Bey, Dalamanlızâde Şükrü Bey, Hakkı Behiç Bey; Alaşehir: Macit Bey; Manisa: Süreyya Bey (Yiğit), Çorum : MTevfik Bey, Abdurrahman Dursun Bey; Yozgat : Yusuf Bahri Bey, Kastamonu : Nuri Efendi, Sami Zeki Bey, Afyonkarahisar: Salih Sıtkı Bey, Mehmet Şükrü Bey, Bekir Bey; Bursa : A Nuri Bey, Osman Nuri Bey, Asaf Bey; Eskişehir : Halil İbrahim Bey, Hüseyin Bey, Hüsrev Sami Bey; Niğde : Mustafa Efendi, Halit Hami Bey; Nevşehir : Osman Efendi; Kayseri : Ömer Mümtaz Bey, Nuh Naci Bey (Yazgan), Ahmet Hilmi Bey; Gaziantep : Kara Vasıf Bey; Samsun : Boşnakzâde Süleyman Bey; Hakkâri : Mazhar Müfit Bey (Kansu); Sivas : Rasim Bey (Başaran)26
SİVAS KONGRESİ NlN ÇALIŞMALARI VE KARARLARI
Sivas Kongresi, 4 Eylül 1919 günü ilk oturumuna, davet sahibi sıfatı ile Mustafa Kemal Paşa’nın yaptığı konuşma ile başlamıştır Açış konuşmasından sonra Kongre başkanının seçimine geçilmiştir
|