|
Prof. Dr. Sinsi
|
Milli Mücadelede Maraş Savunmaları
Milli mücadelede maraş savunmaları
Mondros Mütareke’sinden sonra Maraş’ı önce İngilizler sonra Fransızlar işgal etti Fransız işgali karşısında şehri savunma tedbirlerini almak amacıyla Maraş Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti Elbistan’da kuruldu Şehirde ulusal teşkilâtı genişletmek için Merkez Heyeti oluşturuldu ve başkanlığına Aslan Bey getirildi Ayrıca şehir de Merkez Heyeti’ne bağlı olarak on bölgeye ayrıldı ve her bölgenin başkanları belirlendi Bölge başkanları kendi aralarında işgalcilere karşı direnme konusunda ortak karar aldılar
Fransız işgalinin ikinci günü 30 Ekim 1919 Perşembe günü Müslüman hanımlarını taciz etmeye başladılar Bu sebeple Sütçü İmam olayı meydana geldi Kumandan Andre’nin talimatıyla 30 Kasım 1919 Cuma günü Maraş Kalesi’nden Türk bayrağı indirilince halk harekete geçerek bayrağı tekrar Kalenin burcuna dikti Elbistan ve Pazarcık teşkilâtlarının baskısı ile tutuklu bulunan bir kısım Türkler serbest bırakıldı Fransız ve Ermeni askerlerinin zulmü karşısında daha fazla dayanamayan Maraş’ta 20 Ocak 1920’de savunma savaşını başlattı
22 gün süren savaşta Fransızlar, 11 Şubatta Maraş’tan çekilmeye mecbur oldular İşgalcilere yardımcı olan Ermenilerin bir kısmı Fransızlarla birlikte şehirden ayrıldı Bundan sonra Elbistan’da bulunan Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti Maraş’a gelerek çalışmalara devam etti ve Antep’in savunmasına yardım için buraya milis kuvvetleri gönderdi
1 İşgalcilerin Amaçları
I Dünya Savaşı sonunda galip olan İtilâf Devletleri mağlup olan devletleri parçalamak amacıyla projeler hazırladılar Onların hazırladığı parçalama projelerine uygun olarak 30 Ekim 1918’de İtilâf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında Mondros Mütarekesi imzalandı Bu mütareke gereğince Adana işgal edildi Adana bölgesinin kuzeyinde asayişi sağlamak bahanesiyle İngilizler önce 4000 mevcutlu Hint süvarileri ile Şubat 1919’da Maraş’ı işgal ettiler Aynı yılın Ağustos ayında 41 Fransız alayının 3 taburu ve bir milis Ermeni taburuyla Fransızlar, İngiliz işgal kuvvetiyle yer değiştirdiler
İtilâf Devletleri’nin askerleri işgal sırasında Türklerin elinde ve depolarında bulunan silâh malzeme ve mühimmatı toplayarak imha ettiler Bu uygulama ile milli kuvvetin işgalcilerin şiddeti altında ezilmesini sağlamak istediler
İktisadî ve ziraî yönden çok verimli bir bölge olan Adana ve havalisinin işgalcilere göre, Anadolu içlerinden gelecek Kuva-yı Milliye tehdidine karşı korunması gerekiyordu Bu gerekçe ile daha kuzeyden muhafaza edilmesi ve güney Anadolu ile Adana ve çevresinin koruma altına alınması hedeflendi Gerçekte İtilâf Devletleri’nin amacı, işgal edilen Adana ve çevresinde himayeleri altında bir Ermeni devleti kurmaktı
2 İşgal Edilen Yerler ve Süresi
Maraş İli, 22 Şubat 1919 – 1 Kasım 1919 tarihleri arasında İngilizlerin ve 1 Kasım 1919-11 Şubat 1920 tarihleri arasında Fransızların işgali altında kaldı1
Fransızlar, daha önce İngilizlerin işgal etmiş olduğu kışla ve Amerikan Koleji’ni2 ele geçirdiler Daha sonra halkın muhtemel karşı koymasını önlemek amacıyla şehrin ortasında bulunan ve hakim yerlerden biri olan Abarabaşı ve Ermeni Katolik Kilisesi’ne yerleştiler Şehrin doğusunda bulunan Alman Eytam Hanesi’ni (yetimhanesi), biraz dışında olan Alman Çiftliğini, batısında bulunan Tekke Kilisesi’ni, güneyinde yer alan çarşıdaki hanları ve sonunda kaleyi işgal ettiler3
3 İşgale Karşı Alınan Tedbirler
Sivas’ta bulunan Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarının kurmuş oldukları Müdafa-yı Hukuk Cemiyeti Nizamnamesi, İrade-i Milliye adıyla çıkan gazetede yayınlanmıştı Bu nizamname ile işgal hareketleri karşısında ne yapılacağı konusunda bilgi verilmişti İşte bu nedenle Maraş’ta Müdafa-yı Hukuk Cemiyeti Nizamnamesi, İrade-i Milliye gazetesinden alınarak gereğince hareket edilmesine karar verildi4
AslındaTrForumuzBiz Kuva-yı Milliye’nin kurulması fikri Dr Mustafa tarafından teklif edilmişti Fransızlar Maraş’a gelmeden iki gün önce Dr Mustafa Ulu Cami’de ikindi namazında düşmanın bugün yarın geleceğini, Adana’da olduğu gibi Maraş’ta da halka işkence yapacağını buna karşı durmak için halkın silahlanmasını ve teşkilatlanmasını önerdi5 Bu öneri üzerine Maraş’ın kuzeyinde işe başlamak ve yavaş yavaş güneye doğru teşkilatı genişletmek amacıyla; şehrin ileri gelenlerinden Dr Mustafa, Kadılardan Ziya, Eczacı Lütfi, Katipzade Mehmet, Emir Mahmut zade Habib, Kocabaş Ömer Elbistan’a gittiler Burada teşkilatı kurmak için Sivas’tan Binbaşı Sudi gelmiş ve geri Sivas’a dönmüştü Bu sırada Mustafa Kemal Atatürk tarafından Kılıç Ali Bey ve Yörük Selim teşkilât kurmak amacıyla Elbistan’a gönderildi Gerek bu öncüler ile gerekse Binbaşı Sudi’nin yerine gelen Binbaşı Sivaslı Ali ile konuşularak Maraş Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti Elbistan’da kuruldu Merkez idare heyetine Maraşlı üyeler seçilerek çalışmalarına başladı Binbaşı Ali ile merkez heyeti üyeleri, Elbistan ve Maraş’ın kuzeyindeki köyleri silahlandırdılar ve Maraş’ın içine yine bu şehirden gelen beşer onar kişilik kafileler ile silah ve cephane gönderdiler
Maraş’ın içinde ulusal bir teşkilâta ihtiyaç vardı Bu teşkilâtı kurmak için önce müteşebbis heyet oluşturuldu Refet Efendi’nin başkanlığında kurulan bu heyette, Belediye Başkanı Bekir Sıtkı, Kocabaşzade Arif, Hacı Naci ve Hacı Ahmet, Şişmanzade Arif, Dedezade Mehmet, Beşen Beyzade Hacı Nuri, Hancızade Hafız Ali ve Mühendis Abdullatif üye oldu Bu heyet daha sonra merkez heyeti adını aldı Merkez Heyeti başkanlığına Aslan Bey atandı Aslan Bey başkanlığında kurulan Merkez Heyeti’nde tapu memuru Faik ve evkaf memuru Evliya Efendi görev aldılar Merkez heyetin kurulmasından sonra Maraş on bölgeye ayrıldı Her bölgede birer yönetim kurulu oluşturuldu Merkeze bağlı köyler de grup grup bu bölgelerin emrine verildi Yalnız Yenicekale ve Bertiz köyleri doğrudanTrForumuzBiz doğruya merkez heyete bağlı bağımsız idare heyeti tarafından yönetiliyordu Kaza merkezlerinde de birer yönetim kurulu vardı Maraş’ta kurulan on idare heyetinin isimleri ve başkanları şöyle idi:
1 Çavuşlu mahallesi: Başkanı; Çukadar zade Hacı Mehmet Efendi
2 Bektutiye ,, ,, ,, ,, Ser Müsevvid Ahmet Efendi
3 Restebaiye ,, ,, ,, ,, Baba Halil Zade Ahmet Efendi
4 Acemili ,, ,, ,, ,, Evkaf memuru Evliya Efendi
5 Kayabaşı ,, ,, ,, ,, Tapu memuru Faik Efendi
6 Divanlı ,, ,, ,, ,, Hasan Bey
7 Ekmekçi ,, ,, ,, ,, Sapsız Hacı Efendi
8 Cığcığı ,, ,, ,, ,, Muhacir memur Nasrulah Efendi
9 Alemli ,, ,, ,, ,, Zülkadir oğlu Süleyman Bey
10 Hatuniye ,, ,, ,, ,, Şeyh Ali Sezai Efendi
Merkez Heyeti ile İdare Heyeti kurulduktan sonra para toplanmaya ve erzak biriktirilmeye, silah ve cephane temin edilmeye başlandı Tüccarlardadan Beşen Beyzade Hacı Nuri Bey, Merkez Heyeti’nin veznedarlığını yaptı Toplanan zahire gizli depolarda biriktirildi Herkes kendine düşen yiyecek ve para yardımını gönüllü olarak yaptı Bu arada Çukadarzade Hacı Mehmet Efendi 500 altın vererek vatan ve milleti adına yaptığı fedakarlığı cömertçe ortaya koydu6
Müslümanlar arasında prensip kararı alındı ve bu karar merkezlere gönderildi Divanlı, Kayabaşı, Alemli, Kumarlı, Çomaklı, İsadivanlı, Şekerli, Hatuniye ve Duraklı mahalleleri Heyet-i Milliyesi aralarında şu ortak kararları aldılar:
|