Milli Mücadelede Maraş Savunmaları

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

Maraş Kalesi’nin batısında bulunan Şekerdere mahallesinde çok miktarda Ermeni oturuyordu

Oturanların çoğu Ermeni olan bu mahallede bulunan bir Ermeni okulu ile iki kiliseye Fransız ve Ermeni kuvvetleri saklanmıştı

Savaş sırasında ortaya koyduğu kahramanlığıyla tanınan Evliya Efendi’nin yardım ve gayretiyle burada saklanan düşman kuvvetleri üç beş gün içinde yok edildi

Türklerin birlik ve beraberlik içinde ve plan dahilinde yaptıkları taarruzlar sonucunda şehrin bu kısmı düşman askerlerinden tamamen temizlendi

41

Bundan sonra Evliya Efendi, maiyetindeki çeteleri yanına alarak Türkoğlu Mustafa ve Yusuf Çavuş ile birlikte şehrin güney batısında ve hakim yerde bulunan Teke Mahallesi’nde bulunan Büyük Kilise’ye taarruz etti

Kilisede toplu halde bulunan 400’den fazla Fransız ve Ermeni kuvvetleri kuşatıldı

Baskıya daha fazla dayanamayan düşman kuvvetleri teslim olmak istedi iseler de ateşle karşılık verdiler

Bu kuşatma sırasında kiliseden atılan kurşun ile Yusuf Çavuş şehit düştü

Karşılaştıkları bu düşman karşısında heyecana kapılan Türk çeteleri kiliseyi ateşe verdi

Kilise içinde bulunan Fransız ve Ermeni kuvvetlerinin çoğu yandı

Fransız ve Ermeniler tarafından Kapalıçarşı müstahkem mevki haline getirilmişti

Bütün yaya kaldırımları sökülmüş dükkanlardan alınan çuvallara kum doldurulmuştu

Düşman kuvvetleri kum torbalarıyla çarşı içinde siperler yapmıştı

Bu nedenle çarşıda hareket etmek çok güçleşmişti

Şehrin batısında bulunan mahalleleri denetimi altına alan Evliya Efendi, çarşı içerisindeki hanlarda bulunan Fransız ve Ermeni müfrezelerini birkaç koldan günlerce sıkıştırdı

Çarşıyı kuşatma sırasında Evliya Efendi şehit düşünce düşmana karşı daha fazla bir şey yapılamadı

Fransızların geri çekilme tarihi olan 11 Şubata kadar çarşı ve pazar düşman birliklerinin elinde kaldı

Düşmanın büyük kısmı kolej ve kışla gibi hakim yerlerde bulunuyordu

Ayrıca güçlü dağ topuna sahipti

Güçlü toplarla yapılan ateşler neticesinde Hükümet binası, Bayazıtlı, Kayabaşı, aaaaenler, Pınarbaşı ve Reşadiye mahalleleri tahrip edildi

Düşman gece gündüz durmadan attığı bombalarla halkı aşırı derecede sıkıştırdı

Düşmanın bu ağır bomba ateşine rağmen Maraşlılar ısrarla ve kahramanca direndiler

Düşmanın saldırısı arttıkça Maraşlıların da cesaret ve sebatları arttı

Fransızların bombaları karşısında kararlı bir şekilde savaştı

Halkın ısrarlı direnişi karşısında Fransızlar, Abarabaşı Kilisesi’nde mahsur kalan kuvvetleri ile günlerce irtibat kuramadılar

Burada mahsur kalan Fransız kuvvetleri, dışardan yardım alamadıkları için açlık ve susuzluktan ölmek üzereydi

Maraş içinde silahlı çatışma devam ederken Kılıç Ali Bey, 25 Ocak 1920’de Pazarcık’tan 400 kişiden oluşan kuvvetle Maraş’a geldi

Şehrin güney doğusunda bulunan Alman çiftliğine taarruz etti

42 Çiftlikte bulunan aaaaen kişilik Fransız kuvvetini tamamen etkisiz hale getirdi

Kılıç Ali Beyin kumandasındaki kuvvetler şehrin doğu tarafını denetim altına alarak buraya konuşlandı

Birlik bir taraftan Alman Eytemhanesi’ni diğer koldan da bir çok Ermeninin oturduğu Kuyucak Mahallesi’ni kuşattı

Bu mahallede Ermenilerin zengin ve ileri gelenlerinden meşhur Hirlakyan’ın evi vardı

Burası kışla gibi tahkim edilmişti

Ayrıca Hırlakyan’ın evi Fransız ve Ermeni fedaileri tarafından dayanma noktası tayin edilmişti

Ermeni kuvvetleri Hirlakyan’ın evinde silahlandırılıp beslendiğinden burayı karargah edinmişlerdi

Bu fesat yuvasını dağıtmak amacıyla Kılıç Ali Bey, maiyetindeki milli kuvvetlerle beraber bunların üzerine taarruz etti

Taarruzda başarılı olan Kılıç Ali Bey kuvvetleri, birkaç gün içinde Alman Eytemhanesi dışındaki şehrin doğusunda bulunan yerlerin tamamını düşmandan temizledi

Harbin on ikinci günü olan 2 Şubat 1920’de Göksun’dan gelen Yörük Selim kumandasında bulunan, 80 süvari ve 120 piyadeden oluşan birlik Sulutarla’ya gelerek buraya karargah kurdu

O sırada yanlarında iki ağır makineli tüfek bulunan Mülazım Ahmet Hamdi ile Yüzbaşı Kâmil kumandasındaki askerler Elbistan’dan geldiler

Bunlar, Bertiz kuvvetleriyle birlikte hareket ettiler ve Yörük Selim Beyin birliklerine katılarak savaşa katıldılar

Yörük Selim Bey, ağır makineli tüfeklerin korumasında Sulutarla istikametinden Yumurta Tepe’ye bir taarruzda bulundu

Ancak Kışla-Kirkgöz-Taşocağı-Yumurta Tepesi mevzilerinden yapılan Fransız ateşleri karşısında bu taarruzdan olumlu bir sonuç alınamadı

Bu sırada Yüzbaşı Tevfîk kumandasında iki mantelli top getirtildi

Ancak bu toplar iyi çalışmadığı gibi mermisi de azdı

Nitekim bu top ilk ateşte arızalandı

Düşmanın güçlü altı dağ topunun ateşi karşısında hiç bir etkisi olmadı

Mantelli toplardan bir tanesi daha sonra Kılıç Ali Beyin isteği üzerine gönderildi

Bu topla Alman Eytemhanesi’ne karşı birkaç mermi atıldı ise de bir netice alınamadı

Çünkü arızalı olan bu topun tahrip tesiri çok azdı

Güneydeki Fransız kuvvetleri harbin başından sonuna kadar Maraş’ın durumundan haber alamadı

Fransızların İslahiye ve Antep güzergahından gönderdikleri çeşitli müfrezeler de Maraş’a ulaşmadı

Bu birlikler yollarda Mili Kuvvetlerin saldırıları sonucu yok edildi

Bunu anlayan ve Milli Kuvvetleri etkisiz hale getirmek isteyen Fransızlar güneyden uçak gönderdiler

Bu uçak Maraş üzerinde birkaç defa döndükten sonra kışla üzerine bir çok kağıt attı

Bu kağıtlardan birkaç tanesi de Maraşlıların eline geçti

Kağıtta piyade ve topçu cephanelerine ihtiyaç olup olmadığı, erzak durumu, mücadeleye devam edilip edilmeyeceği, geri çekilme fikrinin olup olmadığı, hangi cephelerin zayıf olduğu ve nerelerden irtibat kurulabileceği gibi cevaplanması gereken sorular yazılıydı

43 Uçakta bulunanlar, Fransızların işaretleriyle bu sorulara cevap almış olacak ki bir müddet sonra İslahiye istikametine gitti

Bunun üzerine her ihtimale karşı Yaya Yortu kumandasında ve Türkoğlu’nda bulunan küçük birlikleri güçlendirmek amacıyla Yörük Selim Bey’in emrindeki kuvvetler güneye gönderildi

Bu birlik Aksu Köprüsü’nü geçer geçmez düşmanın güneyden gelen ve Miralay Normand’ın kumandasında bulunan bir tabur piyade, 7,5’luk bir batarya, fazla miktarda cephane ve nakliye kollarından oluşan bir kuvvetle karşılaştı

Derhal küçük tüfeklerle de olsa çatışmaya girdi

Silahların yetersizliğinden ve çatışmanın şiddetinden Aksu Köprüsü’nün tahrip etmeye vakit bulamadan geri çekilmeye mecbur oldu

Normand kumandasındaki düşman kuvvetleri Maraş’a beş kilometre mesafede ve Türkoğlu yolu üzerinde Karataşlık denilen yere geldi ve burayı tahkim etti

Askerlerinin dinlenmesi için geceyi geçirdi

Ertesi günü top ve makinelilerin ateşi altında uç koldan şehre doğru taarruza başladı

Bunu gören Kılıç Ali Bey, emrinde bulunan kuvvetin bir kısmı ile Mülâzım İhsan’ı ve idare ettiği hawkins tüfeğini Maraş’ın Antep yolu üzerinde bulunan mezarlıkta açtırmış olduğu hendeklere yerleştirdi

Düşmanın güneyden gelen sağ kol kuvvetlerinin bulunduğu yeri tespit etti

Milli kuvvetler bir kaç günden beri çarşıda bulunan düşmanı sıkıştırarak bunları yerinden koparmaya çalışıyordu

Henüz Mülazım Ahmet Hamdi kumandasındaki takviye birliği gelmemişti

Düşmanı etkisiz hale getirmek için Sulutarla’da bulunan ağır makineli tüfek kullanıldı

Normand’ın komutasındaki düşman kuvvetlerinin Karataşlık’a yerleştiğini gören Mülazım Ahmet Hamdi komutasında bulunanları ve makineli tüfeği alarak şehrin güneyindeki Nahırönü Mahallesi’ne geçti

Bu mahallede bulunan, ovaya ve çarşıya hakim yerde olan Yenicami’ye yerleşti

Aldığı tedbirler ve karşı savunma ile düşmanın ortadan gelen taarruz kuvvetini durdurmada başarılı oldu

Düşmanın sol kolunu durdurmak amacıyla Mercimektepe’den taarruz edildi

Güneyden gelen düşman taarruzunu Mercimektepe’de durduracak yeterli kuvvet yoktu

Bu cephede düşmanı durdurmak için Elbistan’dan gönderilen ayrı bir kolun ulaşması bekleniyordu

Düşmanın Karataş’ta istirahatle geçirdiği günün akşamı Elbistan’dan gönderilen kuvvet geldi

Ancak havanın çok soğuk, birliktekilerin yorgun ve araziye yabancı olmaları, çok az zamanın bulunması ve vasıtaların azlığı nedeniyle askerler olumsuz yönde etkilendiler

Bu sebeple Mercimektepe’nin batısında bulunan Sünbüllü44 ile Ağçıl tepeleri milli kuvvetler tarafından tutularak tahkim edilemedi

Düşman birliklerinin sol kolu, ertesi günü bu güzergahtan yürüyerek taarruz ettiler

Bir kaç saat sonra Sünbüllü ve Agçıl tepelerini işgal eden Fransız askerleri burayı tahkim ettiler

Normand kumandasındaki Fransız birlikler Mercimek tepeyi alınca buradan Müslümanların yaşadığı mahalleleri top ateşine tutarak ağır kayıplar verdirdi

45 Bunun üzerine halk arasında yılgınlık ortaya çıktı

Bir çok ev halkı güvenlik için şehirden ayrılarak komşu yerleşim yerlerine gitti

Ermeniler bu fırsattan faydalanarak Türk evlerini yağmaladılar ve bazı Müslümanları da şehit ettiler

46 Gelişmeleri aleyhlerine gören şehrin ileri gelenleri Dr

Mustafa’yı düşmanla görüşüp ve anlaşmak için buluşmaya zorladılar

Fakat milli kuvvetler tavizsiz bir şekilde Fransızlarla mücadeleye devam etti

47 10 Şubat akşamı Dr

Mustafa, Amerikalı Dr

Wilson ve Fransız subaylar Alman Hastanesinde barış için toplandılar

Aralarında uzun müzakereler yapıldıktan sonra Albay Thibault, Dr

Mustafa’ya48 ateşkes şartlarını belirten bir yazı verdi

Bu arada General Querette, maiyetindeki askerlerle birlikte Maraş’tan ayrılma hazırlıklarını tamamlamaya çalışıyordu

49

10-24-2012	#5
Prof. Dr. Sinsi	Milli Mücadelede Maraş Savunmaları Maraş Kalesi’nin batısında bulunan Şekerdere mahallesinde çok miktarda Ermeni oturuyordu Oturanların çoğu Ermeni olan bu mahallede bulunan bir Ermeni okulu ile iki kiliseye Fransız ve Ermeni kuvvetleri saklanmıştı Savaş sırasında ortaya koyduğu kahramanlığıyla tanınan Evliya Efendi’nin yardım ve gayretiyle burada saklanan düşman kuvvetleri üç beş gün içinde yok edildi Türklerin birlik ve beraberlik içinde ve plan dahilinde yaptıkları taarruzlar sonucunda şehrin bu kısmı düşman askerlerinden tamamen temizlendi41 Bundan sonra Evliya Efendi, maiyetindeki çeteleri yanına alarak Türkoğlu Mustafa ve Yusuf Çavuş ile birlikte şehrin güney batısında ve hakim yerde bulunan Teke Mahallesi’nde bulunan Büyük Kilise’ye taarruz etti Kilisede toplu halde bulunan 400’den fazla Fransız ve Ermeni kuvvetleri kuşatıldı Baskıya daha fazla dayanamayan düşman kuvvetleri teslim olmak istedi iseler de ateşle karşılık verdiler Bu kuşatma sırasında kiliseden atılan kurşun ile Yusuf Çavuş şehit düştü Karşılaştıkları bu düşman karşısında heyecana kapılan Türk çeteleri kiliseyi ateşe verdi Kilise içinde bulunan Fransız ve Ermeni kuvvetlerinin çoğu yandı Fransız ve Ermeniler tarafından Kapalıçarşı müstahkem mevki haline getirilmişti Bütün yaya kaldırımları sökülmüş dükkanlardan alınan çuvallara kum doldurulmuştu Düşman kuvvetleri kum torbalarıyla çarşı içinde siperler yapmıştı Bu nedenle çarşıda hareket etmek çok güçleşmişti Şehrin batısında bulunan mahalleleri denetimi altına alan Evliya Efendi, çarşı içerisindeki hanlarda bulunan Fransız ve Ermeni müfrezelerini birkaç koldan günlerce sıkıştırdı Çarşıyı kuşatma sırasında Evliya Efendi şehit düşünce düşmana karşı daha fazla bir şey yapılamadı Fransızların geri çekilme tarihi olan 11 Şubata kadar çarşı ve pazar düşman birliklerinin elinde kaldı Düşmanın büyük kısmı kolej ve kışla gibi hakim yerlerde bulunuyordu Ayrıca güçlü dağ topuna sahipti Güçlü toplarla yapılan ateşler neticesinde Hükümet binası, Bayazıtlı, Kayabaşı, aaaaenler, Pınarbaşı ve Reşadiye mahalleleri tahrip edildi Düşman gece gündüz durmadan attığı bombalarla halkı aşırı derecede sıkıştırdı Düşmanın bu ağır bomba ateşine rağmen Maraşlılar ısrarla ve kahramanca direndiler Düşmanın saldırısı arttıkça Maraşlıların da cesaret ve sebatları arttı Fransızların bombaları karşısında kararlı bir şekilde savaştı Halkın ısrarlı direnişi karşısında Fransızlar, Abarabaşı Kilisesi’nde mahsur kalan kuvvetleri ile günlerce irtibat kuramadılar Burada mahsur kalan Fransız kuvvetleri, dışardan yardım alamadıkları için açlık ve susuzluktan ölmek üzereydi Maraş içinde silahlı çatışma devam ederken Kılıç Ali Bey, 25 Ocak 1920’de Pazarcık’tan 400 kişiden oluşan kuvvetle Maraş’a geldi Şehrin güney doğusunda bulunan Alman çiftliğine taarruz etti42 Çiftlikte bulunan aaaaen kişilik Fransız kuvvetini tamamen etkisiz hale getirdi Kılıç Ali Beyin kumandasındaki kuvvetler şehrin doğu tarafını denetim altına alarak buraya konuşlandı Birlik bir taraftan Alman Eytemhanesi’ni diğer koldan da bir çok Ermeninin oturduğu Kuyucak Mahallesi’ni kuşattı Bu mahallede Ermenilerin zengin ve ileri gelenlerinden meşhur Hirlakyan’ın evi vardı Burası kışla gibi tahkim edilmişti Ayrıca Hırlakyan’ın evi Fransız ve Ermeni fedaileri tarafından dayanma noktası tayin edilmişti Ermeni kuvvetleri Hirlakyan’ın evinde silahlandırılıp beslendiğinden burayı karargah edinmişlerdi Bu fesat yuvasını dağıtmak amacıyla Kılıç Ali Bey, maiyetindeki milli kuvvetlerle beraber bunların üzerine taarruz etti Taarruzda başarılı olan Kılıç Ali Bey kuvvetleri, birkaç gün içinde Alman Eytemhanesi dışındaki şehrin doğusunda bulunan yerlerin tamamını düşmandan temizledi Harbin on ikinci günü olan 2 Şubat 1920’de Göksun’dan gelen Yörük Selim kumandasında bulunan, 80 süvari ve 120 piyadeden oluşan birlik Sulutarla’ya gelerek buraya karargah kurdu O sırada yanlarında iki ağır makineli tüfek bulunan Mülazım Ahmet Hamdi ile Yüzbaşı Kâmil kumandasındaki askerler Elbistan’dan geldiler Bunlar, Bertiz kuvvetleriyle birlikte hareket ettiler ve Yörük Selim Beyin birliklerine katılarak savaşa katıldılar Yörük Selim Bey, ağır makineli tüfeklerin korumasında Sulutarla istikametinden Yumurta Tepe’ye bir taarruzda bulundu Ancak Kışla-Kirkgöz-Taşocağı-Yumurta Tepesi mevzilerinden yapılan Fransız ateşleri karşısında bu taarruzdan olumlu bir sonuç alınamadı Bu sırada Yüzbaşı Tevfîk kumandasında iki mantelli top getirtildi Ancak bu toplar iyi çalışmadığı gibi mermisi de azdı Nitekim bu top ilk ateşte arızalandı Düşmanın güçlü altı dağ topunun ateşi karşısında hiç bir etkisi olmadı Mantelli toplardan bir tanesi daha sonra Kılıç Ali Beyin isteği üzerine gönderildi Bu topla Alman Eytemhanesi’ne karşı birkaç mermi atıldı ise de bir netice alınamadı Çünkü arızalı olan bu topun tahrip tesiri çok azdı Güneydeki Fransız kuvvetleri harbin başından sonuna kadar Maraş’ın durumundan haber alamadı Fransızların İslahiye ve Antep güzergahından gönderdikleri çeşitli müfrezeler de Maraş’a ulaşmadı Bu birlikler yollarda Mili Kuvvetlerin saldırıları sonucu yok edildi Bunu anlayan ve Milli Kuvvetleri etkisiz hale getirmek isteyen Fransızlar güneyden uçak gönderdiler Bu uçak Maraş üzerinde birkaç defa döndükten sonra kışla üzerine bir çok kağıt attı Bu kağıtlardan birkaç tanesi de Maraşlıların eline geçti Kağıtta piyade ve topçu cephanelerine ihtiyaç olup olmadığı, erzak durumu, mücadeleye devam edilip edilmeyeceği, geri çekilme fikrinin olup olmadığı, hangi cephelerin zayıf olduğu ve nerelerden irtibat kurulabileceği gibi cevaplanması gereken sorular yazılıydı43 Uçakta bulunanlar, Fransızların işaretleriyle bu sorulara cevap almış olacak ki bir müddet sonra İslahiye istikametine gitti Bunun üzerine her ihtimale karşı Yaya Yortu kumandasında ve Türkoğlu’nda bulunan küçük birlikleri güçlendirmek amacıyla Yörük Selim Bey’in emrindeki kuvvetler güneye gönderildi Bu birlik Aksu Köprüsü’nü geçer geçmez düşmanın güneyden gelen ve Miralay Normand’ın kumandasında bulunan bir tabur piyade, 7,5’luk bir batarya, fazla miktarda cephane ve nakliye kollarından oluşan bir kuvvetle karşılaştı Derhal küçük tüfeklerle de olsa çatışmaya girdi Silahların yetersizliğinden ve çatışmanın şiddetinden Aksu Köprüsü’nün tahrip etmeye vakit bulamadan geri çekilmeye mecbur oldu Normand kumandasındaki düşman kuvvetleri Maraş’a beş kilometre mesafede ve Türkoğlu yolu üzerinde Karataşlık denilen yere geldi ve burayı tahkim etti Askerlerinin dinlenmesi için geceyi geçirdi Ertesi günü top ve makinelilerin ateşi altında uç koldan şehre doğru taarruza başladı Bunu gören Kılıç Ali Bey, emrinde bulunan kuvvetin bir kısmı ile Mülâzım İhsan’ı ve idare ettiği hawkins tüfeğini Maraş’ın Antep yolu üzerinde bulunan mezarlıkta açtırmış olduğu hendeklere yerleştirdi Düşmanın güneyden gelen sağ kol kuvvetlerinin bulunduğu yeri tespit etti Milli kuvvetler bir kaç günden beri çarşıda bulunan düşmanı sıkıştırarak bunları yerinden koparmaya çalışıyordu Henüz Mülazım Ahmet Hamdi kumandasındaki takviye birliği gelmemişti Düşmanı etkisiz hale getirmek için Sulutarla’da bulunan ağır makineli tüfek kullanıldı Normand’ın komutasındaki düşman kuvvetlerinin Karataşlık’a yerleştiğini gören Mülazım Ahmet Hamdi komutasında bulunanları ve makineli tüfeği alarak şehrin güneyindeki Nahırönü Mahallesi’ne geçti Bu mahallede bulunan, ovaya ve çarşıya hakim yerde olan Yenicami’ye yerleşti Aldığı tedbirler ve karşı savunma ile düşmanın ortadan gelen taarruz kuvvetini durdurmada başarılı oldu Düşmanın sol kolunu durdurmak amacıyla Mercimektepe’den taarruz edildi Güneyden gelen düşman taarruzunu Mercimektepe’de durduracak yeterli kuvvet yoktu Bu cephede düşmanı durdurmak için Elbistan’dan gönderilen ayrı bir kolun ulaşması bekleniyordu Düşmanın Karataş’ta istirahatle geçirdiği günün akşamı Elbistan’dan gönderilen kuvvet geldi Ancak havanın çok soğuk, birliktekilerin yorgun ve araziye yabancı olmaları, çok az zamanın bulunması ve vasıtaların azlığı nedeniyle askerler olumsuz yönde etkilendiler Bu sebeple Mercimektepe’nin batısında bulunan Sünbüllü44 ile Ağçıl tepeleri milli kuvvetler tarafından tutularak tahkim edilemedi Düşman birliklerinin sol kolu, ertesi günü bu güzergahtan yürüyerek taarruz ettiler Bir kaç saat sonra Sünbüllü ve Agçıl tepelerini işgal eden Fransız askerleri burayı tahkim ettiler Normand kumandasındaki Fransız birlikler Mercimek tepeyi alınca buradan Müslümanların yaşadığı mahalleleri top ateşine tutarak ağır kayıplar verdirdi45 Bunun üzerine halk arasında yılgınlık ortaya çıktı Bir çok ev halkı güvenlik için şehirden ayrılarak komşu yerleşim yerlerine gitti Ermeniler bu fırsattan faydalanarak Türk evlerini yağmaladılar ve bazı Müslümanları da şehit ettiler46 Gelişmeleri aleyhlerine gören şehrin ileri gelenleri Dr Mustafa’yı düşmanla görüşüp ve anlaşmak için buluşmaya zorladılar Fakat milli kuvvetler tavizsiz bir şekilde Fransızlarla mücadeleye devam etti47 10 Şubat akşamı Dr Mustafa, Amerikalı Dr Wilson ve Fransız subaylar Alman Hastanesinde barış için toplandılar Aralarında uzun müzakereler yapıldıktan sonra Albay Thibault, Dr Mustafa’ya48 ateşkes şartlarını belirten bir yazı verdi Bu arada General Querette, maiyetindeki askerlerle birlikte Maraş’tan ayrılma hazırlıklarını tamamlamaya çalışıyordu49