Dünya Edebiyatı-Çin Edebiyatı

DÜZYAZI

Konfuçiusçu klasik yapıtlardan bir bölümünün çok eski çağlara uzanmasına (Şu-King'in bazı bölümlerinin ÎÖ X yy'dan kaldıkları söylenebilir) karşın, Çin düzyazısını, savaşan krallıklar ("yüz okul") dönemindeki felsefeciler yarattı Konfuçiusçu okula bağlı Meng-dzı (ÎÖ IV yy), daha sonraki kuşaklara örnek olacak canlı, coşkulu ve çok iyi yapılanmış bir dille yazdı Yasac'ı okula bağlı yazarlarsa (Han Fei-dzı), yapıtlarını, düşüncelerinin apaçıklığından kaynaklanan açık bir dille kaleme aldılar Taoculuğun , sınır tanımaz düşgücüyse Lao-dzı ile Çuang-dzı' nın şiir ve bağımsızlık dolu yapıtlarında dile geldi Öte yandan, Savaşan Krallıklar Söylemi gibi öykü derlemeleri, birçok eski Çin töresinin ve düşüncesinin tanınmasını sağladıKonfuçiusçuluk, Han sülalesi (ÎÖ 206-İS 220) zamanında resmî öğreti haline gelince, Eskiçağ metinlerinin bireşimi gerçekleştirildi Şı-ci'yi (Tarih Anıları) kaleme alan Sıma Çien gibi birçok yazar, klasik düzyazının doruğa ulaşmasını sağladı İşlenen konular (tarih, siyasal deneme, imparatorlara sunulan yazılar) resmî nitelik taşıyor, ama resmî görüşe karşıt ürünler de veriliyordu: Haksız yere sürgüne gönderilen iki Çin subayı Su Vu ile Li Ling'in iç burkucu ve "eleştirici" yazışmaları; vbHan sülalesinin çöküşünden sonra siyasal kargaşalar, düzyazıda, biçime oranla içeriğin ağır basmasına yol açtı

"Koşut" düzyazı (metinlerde iki tümce, bütün öğeleriyle birbirine denkleştirilmiş durumdadır) diye nitelenen bu türün, başyapıtlar ortaya koyduktan sonra, aşırı bir inceliğe düşmesine, yalm bir anlatıma dönmeyi savunan Han Yüy (Tang'lar sülalesinden), şiddetle karşı Çıktı; gu-vın ("Eskiçağ düzyazısı") diye nitelenen bu akım, daha sonraki sülaleler (Sung'lar, Yuen' ler) döneminde de güzel ürünler vermeyi sürdürdü
Sung sülalesi döneminde, düzyazıda ek bir tür, (bi-cij ortaya çıktı Zarif ve hoş bir üslupla yazılmış gezi notlarını, çeşitli konulara ilişkin özgür denemeleri kapsayan bi-ci (pi-cij Ming'ler ve Çing'ler döneminde, resmî düzyazının aşırı akademiciliğini başarıyla dengeledi
ŞİİR

Çin edebiyatında ilk şiir ürünü, bazı parçaları daha eski bir dönemden kaynaklanan Şı-King'dir (köy yaşamından esinlenen, genellikle kısa şiirler kapsar) İlk kişisel şiir yapıtını, Çou krallığından sürgüne gönderilen ve üzüntüsünü, mitolojik kahramanlar ile ayrıntılı doğa betimlemelerinin söz konusu edildiği esin dolu uzun parçalarda dile getiren Çiu Yuen (İÖ 343-290) ortaya koymuşturHan'lar döneminde, halk şarkılarını toplamakla görevlendirilen bir "müzik dairesi" (yue-fuj kuruldu; söz konusu şarkılar, yue-fu diye nitelenen bir üslup içinde, daha sonraki Çin yazarları tarafından taklit edildi Bu özgür üslup, zamanla, Tang' lar dönemi klasik şiirini ortaya çıkardı ve böylece ilk olarak, bir şiirdeki dize sayısı ile bir dizedeki hece sayısı belirlendi; şiirin iç ritmi göz önüne alındı

Çok zengin olmasına karşın bu altın çağ şiiri, akademiciliğe düşmekten zorlukla kurtuldu Zaten her şiir türünün başına da aynı şey geliyor, başlangıçta şarkı olarak söylenen halk şiirlerinden kaynaklanan bu türler, sonradan okumuşların elinden geçip, birer sanat yapıtına dönüştürülüyor, ama ilk canlılıklarını da yitiriyor, hattâ biçimciliğe düşme tehlikesiyle karşılaşıyorlardı: Şarkı olarak söylenen ezgi biçimi (Sung'lar döneminde tsı) de, Yuen'ler dönemi ciu'su (tiyatro metinleri, daha sonra da tür olarak tiyatro) da, bu kuralın dışına çıkamadı
ROMAN

Eskiçağ'da bazı izlerinin (Yumuşak Gökyüzü Çocuğunun Yaşamöyküsü) görülmesine karşın roman ya da daha doğrusu uzun öykü, buddhacılığın ve taoculuğun gelişmesi sayesinde ancak Altı Sülale döneminde (265-585) başarılı ürünler verdi Söz konusu iki din, olağanüstü görüntülere önem verdiklerinden, bir düş-gücü edebiyatının doğmasına ön-ayak oldular (en çok beğenilen konu, genç bir erkek öğrenci ile bir kibar fahişenin aşkıydı); ama, gerçek roman ancak Ming'ler sülalesi döneminde (1368-1644) ortaya çıktı

Bu roman, çoğunlukla tarihsel ve serüvenciydi (Üç Krallığın Romanı; Irmağın Kıyılarında} ama, manevi ve fantastik konuları da ele alıyordu (Batıya Hac Yolculuğu) Çing'ler sülalesi döneminde (1644-1911) roman, törelerin betimlemesine önem vermekle birlikte erotizme (Cin bing mey; Ceu bu tuanj ve toplumsal taşlamaya (Okumuşlar Ormanı; memurları ele alan sert bir taşlamadır) da yöneldi