Dünya Edebiyatı-Macar Edebiyatı

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-24-2012

XVI

asırda Jagellon Hanedanı Macaristanı sosyal sefalete sürükledi ve ilk millî edebiyat eserlerini yok ettirdikleri için Macar şiiri tekrar tehlikeye girdi ve Batı taklidi içinde kayboldu

Ancak XX

asrın başlangıcında tekrar kuvvetli bir uğultu ile ilgili olarak nazım nev'i göründü ve bunun başında da Endre Agy (1877-1919) görünür

Ady, Vörösmarty ve inkılâpçı Petöfi gibi romantikçi ve asildir

Macarlığını ve ırkını büyük bir iştiyakla sever ve onun bütün güzelliğini görür

Hayatı tamamen mücadeleler içinde geçmiştir

Dili, ruhunun titreyişini verir; semboliktir, metafizik derinliklerde dolaşır ve üslûbu eski Macarca dır

En önemli çağdaşları üzerinde hâlâ etkisini göstermekte olan Mihaly Babits (1822) dir

O bir poeta doctus, form ve dilde bir üstattır

Sonraki mücadele arkadaşı, roman şairi Zsigm ond Moriez (1878) dir

Harpten sonraki şair nesli tekrar, bir zamanlar klâsiklerde olduğu gibi, halka döndüler ve tekrar halk ve sosyal doğuş için mücadele ettiler

Macar edebiyatı bir yeni Syntes devrini yaşar

Birinci Cihan Savaşından sonraki çöküntü bir devrin hesap tesviyesini ifade eder

Bütün soylar yabancı savaş meydanlarında yok edilmiştir

Düzenlenmiş cereyan, ve bin senelik hükümet, mağlûbiyet yüzünden parçalara ayrıldı

Halk savaşın bütün fecaatlerini omuzlarında taşıdı

Hayat ve her şey ölmüş bir matem içindeydi

Yalnız bu olaylar ve mağlûbiyetlerin acıları ruhu öldürememiştir

Savaşın ve toplumsal hayatın yıkıntıları içinde yeni bir hayat filizlendi

Bu mesut bir hayat değildi, fakat belki eskiye nazaran daha hakikî ve derindi

Bu dönemi karakterize etmeyi deneyen mütefekkirler onu uzakta, yurtlandırılmayan eski çöldeki bilgine benzetirler

Bugün Birinci Dünya Savaşından sonraki 30-40 senelik edebiyat tablosunu telif etmeyi araştırmak daha çok erkendir

Bu müddet içinde bir çok dergiler de doğdu ve tekrar battı

Yeni edebî sosyeteler kuruldu ve bunlar tekrar tasfiye edildi

Yalnız iki Institution = kurum sanki Avrupa üzerinde hiç bir kasırga esmemiş gibi değişmez bir durumdadır

«Nyugat» mukavemet eder ve (Napkelet) (Doğu) risalesi Konservativ'lerin etkileri altında zekâ ve dirayetleri birleştirmeği arar ve eski “mücadele” yi devam ettirirler

Buna yalnız büyük babaların ve babaların soyları katılır

Savaş alanlarında olgunlaşmış olan insanların çocuklarına tam bir hayret içinde bakılır ve onlar da kendi yollarını takip ederler

Prohaszka'nın eserleri ahlâkî ve insanî yenilikler telkin eder

Szabo (1879) eski temiz ve kuvvetli ırkın yükselmesi için yazılar yazar

Romanları «Elsodortfalu» «Segitseg» olup bunlar millî dünya tablosunun liriğini epiğe naklederler

O olgunlaşmış nesil içinde harbin devrini ve inkılâbını suni olarak ebedileştirmek ister

Ludwig Zilahy “İki Esir, Beyaz Geyik, Güneş Parlar, Onikinci Saat” eserleri ile şöhret buldu

Irksal duyguları onu millî problemler üzerinde mücadele etmeğe götürdü

Rodion Markovics'in bazı basit romanlarından sonra Aladar Kuncz'un “Siyah Manastırı,, mühim bir eser olup bu sahada ümit edilmeyen bir derinliktir

İşçi şairlerinin eserlerinde sınıf düşmanlığı susar görünür

Jenny Varndis'in şiirleri kulağa sıcak çınlar

Ludwig Kassak işçi sınıf karakterinin vekili olup kendi liriğinin yeni araştırmalarını bize verir

Romanlarında kişisel hayatının alçak gönüllü bir Chronisti olarak meydana çıkar

Bu suretle insanlar üzerinde işçi hakkındaki fikirleriyle dikkat bakımını çeker

“Egy ember elde,, "Napok, a mi napjaink,,

Bazı şairler orijinal bir güzellikten sonra putperestane ve tamamen yeni formla nihayet bulan kuvvetli şiirler ile seçkinleşti

Ekserisi ne form ve nede kafiye için müşkülpesent değildir

Onlar halk içinden gelir ve insanın ilksel — primitiv ve ebedî harmonisini kendi içinde taşırlar

Babits yeni liriği karakterize eder

Bunun en güzide ve mümtaz temsilcileri Julius Iliyes ve Josef Erdelyi'dir

Yeni şiirler, memleketin muhtelif vilâyetlerinde yetişen genç şairlerin yarattıkları olduğuna göre, Bunlar pek tabii kendi muhitini terennüm ederler

Meselâ: Alexander Remenyik, Ludwiğ Aprilys ve Johann Bartalis'in lirik yaratmalarında Siebenbürger ruhu çınlar

Desider Györy yukarı Macaristan’ın iki soyun temsilcileridir

İrenc Gulaesys, Maria Berdes ve Maria Szabos Siebenbürgerin mazisini aydınlatırlar ve onun bugünkü sefaletlerini de gösterirler

Josef Nyirö ve Aron Tamasi, Sekler'in şairi Sekler halk balatlarının mistiğini Siebebürger'in çam ormanlarının kokusunu ve yüksek anlayışlı milletinin sıcak kalbini tanıtırlar

Uzak bir kıtada, Amerika’da yetişen Josef Remönyi Amerika’da yaşayan Macarların, anavatanlarına karşı olan bağlılığını terennüm eder

O ebedî Nostalgie'nin tam ifadesini çizer

Son zamanlarda Macar edibi Lajos Zilaty'inin «İki Esir> isimli eserinin ikinci cildi de dilimize çevrilmiştir

Bu eserin konusu: Harp yüzünden kocasından ayrı yaşamağa mecbur kalan genç bir kadının duygularına nasıl esir oluşunu canlandırır

Vak'a Budapeşte'de yaşanır ve oranın hayatını gösterir

Alıntı

10-24-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Dünya Edebiyatı-Macar Edebiyatı XVI asırda Jagellon Hanedanı Macaristanı sosyal sefalete sürükledi ve ilk millî edebiyat eserlerini yok ettirdikleri için Macar şiiri tekrar tehlikeye girdi ve Batı taklidi içinde kayboldu Ancak XX asrın başlangıcında tekrar kuvvetli bir uğultu ile ilgili olarak nazım nev'i göründü ve bunun başında da Endre Agy (1877-1919) görünür Ady, Vörösmarty ve inkılâpçı Petöfi gibi romantikçi ve asildir Macarlığını ve ırkını büyük bir iştiyakla sever ve onun bütün güzelliğini görür Hayatı tamamen mücadeleler içinde geçmiştir Dili, ruhunun titreyişini verir; semboliktir, metafizik derinliklerde dolaşır ve üslûbu eski Macarca dır En önemli çağdaşları üzerinde hâlâ etkisini göstermekte olan Mihaly Babits (1822) dir O bir poeta doctus, form ve dilde bir üstattır Sonraki mücadele arkadaşı, roman şairi Zsigm ond Moriez (1878) dir Harpten sonraki şair nesli tekrar, bir zamanlar klâsiklerde olduğu gibi, halka döndüler ve tekrar halk ve sosyal doğuş için mücadele ettiler Macar edebiyatı bir yeni Syntes devrini yaşar Birinci Cihan Savaşından sonraki çöküntü bir devrin hesap tesviyesini ifade eder Bütün soylar yabancı savaş meydanlarında yok edilmiştir Düzenlenmiş cereyan, ve bin senelik hükümet, mağlûbiyet yüzünden parçalara ayrıldı Halk savaşın bütün fecaatlerini omuzlarında taşıdı Hayat ve her şey ölmüş bir matem içindeydi Yalnız bu olaylar ve mağlûbiyetlerin acıları ruhu öldürememiştir Savaşın ve toplumsal hayatın yıkıntıları içinde yeni bir hayat filizlendi Bu mesut bir hayat değildi, fakat belki eskiye nazaran daha hakikî ve derindi Bu dönemi karakterize etmeyi deneyen mütefekkirler onu uzakta, yurtlandırılmayan eski çöldeki bilgine benzetirler Bugün Birinci Dünya Savaşından sonraki 30-40 senelik edebiyat tablosunu telif etmeyi araştırmak daha çok erkendir Bu müddet içinde bir çok dergiler de doğdu ve tekrar battı Yeni edebî sosyeteler kuruldu ve bunlar tekrar tasfiye edildi Yalnız iki Institution = kurum sanki Avrupa üzerinde hiç bir kasırga esmemiş gibi değişmez bir durumdadır «Nyugat» mukavemet eder ve (Napkelet) (Doğu) risalesi Konservativ'lerin etkileri altında zekâ ve dirayetleri birleştirmeği arar ve eski “mücadele” yi devam ettirirler Buna yalnız büyük babaların ve babaların soyları katılır Savaş alanlarında olgunlaşmış olan insanların çocuklarına tam bir hayret içinde bakılır ve onlar da kendi yollarını takip ederler Prohaszka'nın eserleri ahlâkî ve insanî yenilikler telkin eder Szabo (1879) eski temiz ve kuvvetli ırkın yükselmesi için yazılar yazar Romanları «Elsodortfalu» «Segitseg» olup bunlar millî dünya tablosunun liriğini epiğe naklederler O olgunlaşmış nesil içinde harbin devrini ve inkılâbını suni olarak ebedileştirmek ister Ludwig Zilahy “İki Esir, Beyaz Geyik, Güneş Parlar, Onikinci Saat” eserleri ile şöhret buldu Irksal duyguları onu millî problemler üzerinde mücadele etmeğe götürdü Rodion Markovics'in bazı basit romanlarından sonra Aladar Kuncz'un “Siyah Manastırı,, mühim bir eser olup bu sahada ümit edilmeyen bir derinliktir İşçi şairlerinin eserlerinde sınıf düşmanlığı susar görünür Jenny Varndis'in şiirleri kulağa sıcak çınlar Ludwig Kassak işçi sınıf karakterinin vekili olup kendi liriğinin yeni araştırmalarını bize verir Romanlarında kişisel hayatının alçak gönüllü bir Chronisti olarak meydana çıkar Bu suretle insanlar üzerinde işçi hakkındaki fikirleriyle dikkat bakımını çeker “Egy ember elde,, "Napok, a mi napjaink,, Bazı şairler orijinal bir güzellikten sonra putperestane ve tamamen yeni formla nihayet bulan kuvvetli şiirler ile seçkinleşti Ekserisi ne form ve nede kafiye için müşkülpesent değildir Onlar halk içinden gelir ve insanın ilksel — primitiv ve ebedî harmonisini kendi içinde taşırlar Babits yeni liriği karakterize eder Bunun en güzide ve mümtaz temsilcileri Julius Iliyes ve Josef Erdelyi'dir Yeni şiirler, memleketin muhtelif vilâyetlerinde yetişen genç şairlerin yarattıkları olduğuna göre, Bunlar pek tabii kendi muhitini terennüm ederler Meselâ: Alexander Remenyik, Ludwiğ Aprilys ve Johann Bartalis'in lirik yaratmalarında Siebenbürger ruhu çınlar Desider Györy yukarı Macaristan’ın iki soyun temsilcileridir İrenc Gulaesys, Maria Berdes ve Maria Szabos Siebenbürgerin mazisini aydınlatırlar ve onun bugünkü sefaletlerini de gösterirler Josef Nyirö ve Aron Tamasi, Sekler'in şairi Sekler halk balatlarının mistiğini Siebebürger'in çam ormanlarının kokusunu ve yüksek anlayışlı milletinin sıcak kalbini tanıtırlar Uzak bir kıtada, Amerika’da yetişen Josef Remönyi Amerika’da yaşayan Macarların, anavatanlarına karşı olan bağlılığını terennüm eder O ebedî Nostalgie'nin tam ifadesini çizer Son zamanlarda Macar edibi Lajos Zilaty'inin «İki Esir> isimli eserinin ikinci cildi de dilimize çevrilmiştir Bu eserin konusu: Harp yüzünden kocasından ayrı yaşamağa mecbur kalan genç bir kadının duygularına nasıl esir oluşunu canlandırır Vak'a Budapeşte'de yaşanır ve oranın hayatını gösterir Alıntı