Türk Edebiyat Tarihi Nedir

Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri

Türklerin ilk yazılı eseridir

Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar

söylev türünde yazılmıştır

Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır

türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir

Hem dinî hem de din dışı konular işlenmiştir

Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir

türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar

Kitabelerde idarecilerin ve sultanların Halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını halka vermesi söz konusudur

Kitabeleri Strahlenberg bulmuş, 1893’te Wilhelm Thomsen okumuştur

Bir yüzleri Göktürk alfabesiyle, diğer yüzleri Çince yazılmıştır

+ + +

Dinî Eserler

İslâm öncesi türk edebiyatı yazılı eserleri arasında, Uygur alfabesiyle yazılmış olan çeviri dinî eserler de sayılabilir Bunlar Mani ve Buda dinlerine ait eserlerdir

II İSLÂMÎ DEVİR TÜRK EDEBİYATI (11-19 yy)

8 yydan itibaren yerleşik hayata geçen, Müslümanlıkla tanışan Türkler, 10 yyın ilk yarısında (920) Karahanlı Devleti hükümdarı Satuk Buğra Han’ın Müslümanlığı kabul etmesiyle başlayan süreçte Müslümanlıkla Türklüğü birleştirip bir sentez ortaya çıkarmışlar, hayat tarzlarını buna göre belirlemişler, bu sayede birlik sağlamışlar ve İslâm dininin, Farsların ve Arapların etkisiyle yeni bir edebiyat oluşturmaya başlamışlardır

Bu edebiyatta sözlü eserlerin yanı sıra yazılı eserler de çoğalmıştır

İlmî eserler ve Kur’an-ı Kerim aracılığı ile Arapçadan; Edebî eserler aracılığıyla da farsçadan etkilenilmiştir

Yine bu yolla o zamana kadar dış etkilerden uzak olan türk dili Arapça ve farsçanın etkisine girmeye başlamıştır

İslâm kültürü, ortak İslâm edebiyatının şekil ve tekniği, zevki, hayat görüşü, temaları, motifleri, Türklerden önce Müslüman olarak bir İslâmî edebiyat geliştiren İranlıların aracılığı ile türk edebiyatına girmiştir

İslâmî edebiyat şiirinde ortak teknik malzeme (şekiller, temalar, motifler) ile ortak bir dünya görüşü ve estetik kavramı benimsenmiştir

XIV asırda yazıya geçirilen "Dede Korkut Kitabı" destan döneminin hatıralarını saklayan, gerek muhteva gerekse dil ve üslup mükemmeliyeti bakımından türkçenin şaheserleri arasında yerini daima muhafaza eden çok değerli bir eserdir

İslâmiyet’ten sonra da destansı edebiyat devam etmiştir

+ + +

İslâmiyet’in Kabulünden Sonraki türk Destanları

Karahanlı Dönemi:

Satuk Buğra Han destanı

Kazak-Kırgız kültür Dâiresi:

Manas

türk-Moğol kültür Dâiresi:

Cengiz-name

Tatar-Kırım:

Timur ve Edige Destanları

Selçuklu-Beylikler ve Osmanlı Dönemleri:

Seyid Battal Gazi destanı (Battal Gazi’nin İslamiyet’i yayış mücadelesini ve yiğitliklerini anlatır), Danişmend Gazi destanı (Danişmendname), Köroğlu destanı

A İlk Eserler

1 Kutadgu Bilig

Dönemin ilk edebî eseridir

İlk siyasetname

1070 yılında Balasagunlu Yusuf tarafından Karahanlılar devrinde yazılmış ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur (Eseri beğenen hükümdar bunun üzerine Yusuf’a Has Haciplik unvanı vermiştir)

Eserin adı “Mutluluk Veren bilgi” anlamındadır

Mesnevi nazım şekliyle ve Şehname vezin kalıbıyla yazılmıştır

6600 beyittir Ayrıca 173 tane de dörtlük vardır

beyit nazım birimiyle yazılmıştır; ancak dörtlük nazım birimi de kullanılmıştır

Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserimiz kabul edilir

didaktik (öğretici) bir nitelik taşır Bir ahlâk ve öğüt kitabıdır

Hükümdara siyası öğütlerde bulunur

Eserde allegorik[1] (sembolik) bir anlatım vardır Hükümdar Kün Toğdı: Adaleti, Vezir Ay Toldı: İyi yönetimi, Vezirin Oğlu Ögdilmiş: Aklı, Vezirin Kardeşi Odgurmış: Öbür dünyayı temsil eder

Eser Hakaniye (Çağatay) türkçesiyle kaleme alınmıştır

Dili oldukça sadedir

2 divanü Lûgati't-türk

“türk Dilleri Sözlüğü” anlamına gelir

Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072-1074 tarihleri arasında yazılmıştır

Eser bir sözlük olarak hazırlanmasına rağmen, türk sosyolojisi, psikolojisi, edebiyatı, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgi veren önemli bir eserdir

türkçenin önemini anlatmak ve Araplara türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır

Mensur (düzyazı) bir eserdir

türkçenin ilk sözlüğü kabul edilir Kelimeleri göçebe boylar arasında gezerek bizzat kendisi derlemiştir (Diğer önemli sözlükler: Ali Şir Nevai, Muhakemetü’l-Lugeteyn, Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki)

İslamiyet öncesi edebiyatın sagu, koşuk ve sav örneklerini içerir

Eserde 7500 kelime ve Arapça karşılıklarıyla bunların kullanıldığı örnek cümle veya şiirler, dilbilgisi kuralları ve bir harita (o devirdeki türk boylarının yerleşim alanını gösteren) bulunmaktadır

Etnografik bir eser olarak kabul edilir

Zamanında konuşulan ve yazılan türk lehçelerindeki 7500 türkçe kelimeye Arapça karşılıklar veren ve harf sırasına göre düzenlenmiş bir sözlük durumundadır

Ayrıca manzum-mensur parçalar (sav, sagu, koşuk), örnekler ve bazı olaylarla donatılmış bir ansiklopedidir

Zamanın türk Tarih ve efsanelerine, coğrafya, Halk edebiyatı ve folkloruna dair geniş bilgiler vererek Türkoloji'nin temellerini atmıştır