Osmanlı Minyatür Sanatı

Osmanlı Minyatür Sanatı



Erken Dönem

Osmanlı döneminde minyatür - kitap resmi ve sanatı tamamen saraya bağımlı olarak gelişmiş ve üçyüz yılı aşkın süre ürünler vermiştir Bu dönemin günümüze gelen ilk örnekleri İstanbul’un Fatihi Sultan 2 Mehmed’in saltanat yıllarındandır (1451 - 1481) Sultan Mehmed’in ilginç kişiliği ve Batı resmine, özellikle portre sanatına duyduğu ilgi bu dönem resim sanatımızı etkilediği gibi, Osmanlı resim sanatının daha sonraki gelişimine de yön vermiştir Sultan Mehmed İstanbul’u fethinden bir süre sonra daha doğrusu Sarayburnu’nda yaptırdığı Yeni Saray’ına yerleştikten sonra Batı’nın bazı ünlü portre ressamlarını - portre ve madalyonunu yaptırtmak amacıyla - sarayına davet etti Bu sanatçıların en ünlüsü kuşkusuz Centile Bellini’dir 1479 Eylül- 1480 yılı Aralık ayı arasında İstanbul’da bulunan sanatçının, genç sultanın portresini, bazı desenler ve saray duvarlarına resimler yaptığı bilinmektedir İstanbul’a gelen diğer İtalyan sanatçılar arasında Venedikli Mastori Pavli, Veronali Matleo de Pasti’nin de adları geçer Bir diğer ünlü İtalyan ressam Constanza da Ferrara da 1478 - 1481 yılları arasında İstanbul’da bulunmuş ve sultanın madalyonunu hazırlamıştır Fatih’in Saray albümlerinden birisinde bulunan küçük ölçüdeki portresi bu sanatçıya atfedilir (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp H 2153, y 145)

Avrupalı bir hükümdar gibi davranıp, Batılı sanatçılara portresini yaptıran Sultan 2 Mehmed’in, bu sanat akımına yatkın yerli sanatçıların yetişmesine de yardımcı olduğu anlaşılır Türk sanatçıları hakkında bilgi veren Ali, Menakıb-ı Hünerveran adlı eserinde bu dönemin yerli ustalarından söz eder Sinan Bey’in ve öğrencisi Şiblizade Ahmed’in portre yapmakta Türk sanatçıların en beğenileni olduğu Ali’nin eserinden anlaşılır Bu sanatçıların imzalı eseri günümüze gelmemiştir Ancak Saray albümlerinden birinde (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp H 2153, s 10 a) bulunan Fatih Sultan Mehmed portresinin Sinan Bey tarafından yapıldığı kabul edilir

Sultan, üççeyrek profilden, bağdaş kurmuş otururken tasvir edilmiştir Bir elinde hükümdarlık sembolü olan mendil, diğerinde bir gül tutar Yüzünün ve giysilerinin işleniş biçiminde sanatçının batı resminden aldığı etkiler görülebilir Yer aldığı albümde Batı sanatı etkisinde kalınarak yerli sanatçılar tarafından yapılmış yeniçeri, bazı Hıristiyan tipler gibi tasvirler de vardır Ayrıca genç bir ressam veya resim yapan bir şehzade olarak yorumlayabileceğimiz ilginç bir resim, Washington DC Freer Gallery of Art (32 28) da bulunmaktadır

Sultan 2 Mehmed döneminde, yeni kurulan İstanbul sarayı Batılı sanatçıların ve portre ressamı olarak yetiştirilmiş yerli sanatçıların faaliyetine sahne olurken, Osmanlılar’ın daha önceki başkenti Edirne Sarayı’nda durum farklıydı Sultan 2Mehmed önceki yıllarda Edirne Sarayı’nda bir sanat atölyesinin varlığı biliniyordu Ancak dönemin üslubunu yansıtacak resimli el yazma günümüze gelmemiştir Bu saraydaki atölyenin faaliyetine İstanbul’un fethinden sonra da devam ettiğini günümüze gelen eserlerden anlıyoruz

Bunlardan birisi Badi ad - Din al-Tabrizi’nin Dilsuznâme adlı eseridir (Oxford, Bodleian Lib Ms Ouseley 133), Eserin kolofonunda 860 (1455 - 56) yılında Edirne’de hazırlandığı kayıtlıdır Minyatürlerde aynı dönem Şiraz okulu etkileri gözlenir Giysiler, bazı doğa elemanlarının değişik yorumu ve çizgi üslubu, bu minyatürlerde görülen Türk özellikleridir Aynı okula ait diğer örnek Topkapı Sarayı’ndadır

Kâtibi’nin Külliyat adlı eserinin tarihsiz bir nüshası olan bu yazmadaki minyatürlerde de Şiraz okulu etkileri görülür (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp 989) Fakat renklerin seçimindeki cesaret, yeniçeri başlıklarının da görüldüğü giysiler, tepelerinin ardında dimdik sıralanan serviler, Erken Osmanlı kitap resminin özellikleri olarak belirir Bu uslub özelliklerine Erken Osmanlı kitap resminin gelişim devrinde sık sık rastlanır Sultan 2 Mehmed döneminde Edirne Sarayı’nda hazırlanmış olması muhtemel bir diğer minyatürlü eser, Venedik Biblioteca Marciana’dadır İçinde Ahmedi’nin İskendernâmesinin de bulunduğu bir antoloji olan bu eser tarihsizdir Minyatürler Edirne Sarayı’nda 15 yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan üsluba uygunluk gösterir, Renkler; giysiler ve diğer ayrıntılarda Osmanlı - Türk karakteri açıkça belirir Özellikle Osmanlı tarihi ile ilgili bölümdeki giysilerde görülen gerçekçi yaklaşım, Osmanlı sanatçısının davranışının belirlenmesi açısından ilgi çekicidir

Sultan Mehmed’in ölümünden sonra Istanbul Saray atölyelerindeki Batı yaklaşımlı resim faaliyetine ilgi büyük ölçüde azalır Yeni Sultan 2Bayezid (1481 - 1512) beğenisi daha çok geleneksel İslam minyatürüne yönelik’ti Bu dönemde İslami geleneklere bağlı sanatçıların İstanbul Sarayı’na getirildikleri ve onların başkent sarayında yeni bir okul oluşturdukları anlaşılıyor

Sultan 2Bayezid döneminde resimlendirilen eserlere genellikle 15 yüzyıl Türkmen minyatür okullarının etkileri egemendir Bunun yanı sıra bazı mimari kuruluşlar, pencerelerden görülen doğa tasvirleri, perspektif endişesiyle giderek küçülen ağaç sıralarında Batı - Hıristiyan sanatının etkileri de açıkça izlenir Bu iki etkenin kaynaştığı en ilgi çekici minyatürler, Hamdullah Hamdi'nin, Hüsrev ü Şirin adlı mesnevisinin 904 (1498 - 99) tarihli nüshasında (New York Metropolitan Museum No 69- 271 ve Amir Hüsrev Dehlevi’nin Hamse’sinin 903 (1498) tarihli nüshasında izlenir (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp H 799)

2 Bayezid döneminin ilginç minyatür örneklerinin görüldüğü bir diğer eseri Bursalı Firdevsi' nin Süleymannâme’sidir (Dublin, Chester Beatty Ktp no 406) Eserin başında karşılıklı yapraklar üzerinde yer alan iki minyatür, Hz Süleyman ve Belkıs’ı çeşitli yaratıklarla tasvir eder Yatay firizlere bölünerek figürlerin yerleştirildiği bu minyatürler, Doğu - Batı resim sanatı kurallarının özümsendiği ilginç örneklerdendir

Bu dönemin diğer resimli eserleri arasında 900 (1495) tarihli Kelile Dimne nüshası (Bombay, Prince Wales Museum), Hatıfi’nin Hüsrev ü Şirin’inin tarihsiz bir nüshası(Topkapı Sarayı Müzesi Ktp H 686); Attâr’ın Mantık ut- Tayr nüshası (New York , Edwin Binney 3rd Kol); Şeyhi’nin Hüsrev ü Şirin’inin 905 (1499) tarihli nüshası(Uppsala, Univ Lib No Vet 86) ve Şahnâme-i Meliki Ummi adlı eserler yer alır (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp No H 1129)