Cümle Türleri ( Çeşitleri )

g)İstek Cümlesi :

Yüklemi istek kipiyle (-e-a-ayım-alım) çekimlenmiş cümlelere denir

*Biraz meyve alayım

*Kapıyı açık bırakmayasın

*Haydi biraz gezelim

h)Dilek Cümlesi :

Yüklemi dilek şart kipiyle (-se-sa-)çekimlenmiş cümlelere denir

*Oraları da görsem

*Şu okul bir bitse

Şart Cümlesi:

Yan cümlesi dilek şart kipiyle çekimlenmiş cümlelerdir

*Kitabı alırsam okurum

*Evden çıkabilirsem size de uğrarım

* Okursan iyi bir yere gelirsin

3ÖĞELERİN İN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

Kurallı Cümle :

Yüklemi Sonda bulunan cümlelere kurallı (düz) cümle denir

*Yarın size geleceğim

*Şiirin hasını ayak seslerinde tanırım

*Ne zaman bir köy türküsü duysam şairliğimden utanırım

b)Kuralsız (Devrik ) Cümle :

Yüklemi sonda bulunmayan cümlelere denirBu tür cümleler anlatım bakımından bozuk değildir

*Ne diyeceksin bu konuyla ilgili

*Görüyorum seni

C)Eksiltili Cümle :

Yüklemi söylenmemiş cümlelere denir

*Toprağı taşlı yerden (olacaksın)kızı kardeşli yerden (olacaksın)

*Kısa bir sessizlik (oluyor) sonra müzik başlıyor

*İnsanı mest eden güzelliği (var)

d)Parantez Cümlesi :

İçerisinde arasöz veya aracümle bulunan cümlelere denir Arasözler cümlenin anlamını güçlendirmek veya bir açıklama yapmak amacıyla cümlenin akışı kesilerek araya alınan sözlerdir

Arasözler iki virgül iki kısa çizgi ya da parantezler arasında gösterilir

*Bu kadın evin hizmetçisi çok iyi kalpli bir insandı (arasöz)

*İyi çalışan öğrenciler emin ol sınavı kazanır (aracümle)

*Yahya Kemal siz de biliyorsunuz neo-klasik bir şairdir (aracümle)

YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

Cümleler yapılarına göre 3 gurupta ayrılır

A)Basit cümle

B)Birleşik cümle

C)Sıralı cümle

A)BASİT CÜMLE:

Tek yüklemi bulunan tek yargı bildiren cümlelerdir

*Çalıkuşu, Damga, Acımak, Bir Kadın Düşmanı, Dudaktan Kalbe romanları Reşat Nuri Güntekin e aittir

*Seninle bir daha görüşmeyeceğim

*Halit Ziya Uşaklıgil, Servet-i Fünün edebiyatının en büyük romancısıdır

*İkinci Yeni sanatçıları şiiri soyutlaştırmışlardır

B)BİRLEŞİK CÜMLE:

Birleşik cümleleri dört gurupta incelenir

1)GİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLE:

İçinde fiilimsi (isim fiil, sıfat fiil, zarf fiil)bulunan cümlelere denirFiilimsinin yer aldığı bölüme yan cümle asıl yüklemin bulunduğu bölüme de temel cümle denir Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle var demektir

*Beni soranı, gördün mü? (Yan cümlecik Temel cümlenin bli nesnesidir)

*çalışan kazanır (Yan cümlecik temel cümlenin öznesidir)

*Seni görünce mutlu oluyorum (YCTC nin ZT dir

*Seni seven insanları sen de sev(YCTC nin Bli Nesnesidir)

*Beni dinleyin herkese teşekkür etmek istiyorum

ÖRNEK Aşağıdakilerden hangisinde dizeler basit cümle oluşturmaktadır

A)Mustafa Kemal barış olmuş Gürül gürül akan ırmaklarda

B)Mustafa Kemal özgürlük olmuş Özgürlük diye çarpan yüreklerde

C)Mustafa Kemal bereket olmuş Uzanıp giden bu topraklarda

D)Mustafa Kemal türkü olmuş İnanmış

E)Mustafa Kemal ülkü olmuş

2)İç içe Birleşik Cümle (Kaynaşık Cümle):

Bir cümle başka bir cümlenin içinde yer alır ve onun bir öğesi olursa buna iç içe birleşik cümle denirİç cümle temel cümlenin öznesi, nesnesi ya da başka bir öğesi olabilir

*Ben gidiyorum dedi (iç cümle temel cümlenin nesnesi

iç cümle TC

*Ben büyüdüm, diyorsun (iç cümle temel cümlenin

ic TC

nesnesi durumundadır)

*Adam: beni burada bekleyin dedi( iç cümle temel cümlenin nesnesi durumundadır)

3)Şartı Birleşik Cümle:

Yan cümleciği se,mi ile kurulan ve temel cümlenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini koşula (şarta) bağlayan cümledir

*Görürsem söylerim

*Çalışmadın mı başarılı olamasın

*Sen gelirsen ben de gelirim

4) Ki li BİRLEŞİK CÜMLE:

Ki bağlacıyla birbirine bağlanan cümlelere denir

* Benimle konuş ki seni anlayayım

* Dürüst ol ki insanlar sana güvensin

* Düzenli çalış ki kazanasın

* Şiir o kadar güzel okudu ki şaşırdım kaldım

SIRALI CÜMLE:

İçinde birden çok tamamlanmış yargı bulunan cümlelere denirSıralı Cümleler 2 gurupta incelenir

1)Bağımlı Sıralı Cümle

Öğrenilen en az biri ortak olan sıralı cümlelerdir

* Yaşlı kadın buraya kadar geldi sizi sordu (özne ortak)

*Beni aramış ama bulamamış (özne ve nesne ortak)

*Türkiye de bu kitabı bastırmış satmıştı (özne DT, N ortak)

*Onu bana beni ona şikayet eder (yüklem ortak)

*Yazın Antalya ya gider orada gezerdik (özne ve zarf tümleci ortak )

2)Bağımsız Sıralı Cümle :

Öğelerinden hiçbiri ortak olmayan cümlelerdir

*Evden sessizce çıktık sokakta lambalar yanmıyordu

*Yağmur durmuştu yollar çamurdan görünmüyordu

* O geziyordu ben çalışıyordum

*Deneme başka şeydir felsefe başka şeydir

Not: Bazı kaynaklar ama fakat çünkü gibi bağlaçlarla birbirine bağlayan cümleleri bağlı cümle olarak kabul eder

*Bu işe başlıyorum;ama bugün bitiremem

*Sabahı severiz; çünkü gündüzün başlangıcıdır