Ses Bilgisi, Yazım (İmla) Kuralları

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

D

NOKTALAMA İŞARETLERİ

a

Nokta (

) :
*Nokta bir duygu, düşünce ve isteği tam olarak anlatan cümlenin sonuna konur

Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilân edildi

Ak akçe kara gün içindir

* Kısaltmalardan sonra kullanılır

Prof

(profesör), Dr

(Doktor), Cad

(Cadde), Alb

(Albay) T

(Türkçe), Fr

Ancak bazı kısatmalardan sonra nokta kullanılmaz

TDK (Türk Dil Kurumu) TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) MEB (Millî Eğitim Bakanlığı)
* (i)nci anlamında sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır

IV

Murat, II

Mehmet (Fatih Sultan Mehmet), 20

cadde, 21

yüzyıl
* Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları ayırmak için kullanılır

1

6

2006, 19

5

1919, 1

10

2006
Tarihlerde ay adı yazıyla gösterildiğinde araya nokta konmaz

1 Haziran 2006, 19 Mayıs 1919, 1 Ekim 2006
* Bir yazıda madde numaralarından sonra konur

I

1

A

a

II

2

B

b

Virgül (,) :
*Bir cümlede arka arkaya sıralanan eş görevli sözcükleri ve sözcük gruplarını ayırmak için kullanılır

Nedir o elmaslar, yakutlar, akikler, zümrütler, şunlar bunlar?
* Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır

Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez

* Cümle içinde ara sözleri ayırmak için kullanılır

Şimdi, efendiler, müsade buyurursanız, size bir sual sorayım

* Hitap için kullanı> sözcüklerden sonra kullanılır

Sayın Başkan,
Değerli arkadaşım,
* Anlama güç katmak amacıyla kullanı> sözcükler arasında kullanılır

Kanun diye, kanun diye kanun tepelerdi

c

Noktalı virgül ( :
*Cümle içinde virgül bulunan eşit bölümleri, türleri birbirinden ayırmak için kullanılır

Türkçeden, tarihten yedişer; fizikten, kimyadan beşer numara aldı

*Biçimce aynı, anlamca birbirine bağlı cümleler arasında kullanılır

Vatan için ölmek de var;fakat borcun yaşamaktır

Çok çalışmalıyız; çünkü başarının anahtarı çalışmaktır

d

İki nokta ( :
* Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur: Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem

* Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:
Derler: İnsanda derin bir yaradır köksüzlük;
Budur âlemde hudutsuz ve hazin öksüzlük

(Yahya Kemal Beyatlı)
* Yazıda karşılıklı konuşmanın başlayacağını, birisinin söze başlayacağını belirtmek için kulanılır

Dizdarbaşı:
- Ali Usta dükkanı arayacağız, dedi

Koca Ali cevap verdi:
- Niçin?

e

Üç nokta (…) :
*Tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır

Cümleye susma anlamı katar

- Anneniz nasıl oldu?
- Onu dün…
* Kaba sayıldığı için veya bir başka nedenden dolayı açıklanmak istenmeyen sözlerin yerine üç nokta konur

Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz

* Bir metinde alınmayan cümle veya bölümlerin yerine kullanılır :
Mümtaz, bu dükkâna bakarken hiç farkında olmadan Mallarmé’nin mısraını hatırladı: “Meçhul bir felâketten buraya düşmüş…”
(Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur)
* Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayaline bırakıldığını göstermek için kullanılır

Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…
Faruk Nafiz Çamlıbel

f

Soru işareti (?) :
*Soru anlamı bildiren cümlelerin sonunda kullanılır

– Beyim, dedi

Bunu satmıyor musunuz?
– Hangisini?
– Şu keçeyi canım!
Kenan Hulusi Koray
* Bilinmeyen yer, tarih vb

durumları belirtmek için kullanılır

Türk halk felsefesinin, Türk nükteciliğinin ve mizah dehasının büyük mümessili Nasreddin Hoca da (Hâce Nasirüddin) bu asırda yaş>ıştır (1208 ?-1284)

* Bir bilginin kuşkuyla karşılandığı durumlarda kullanılır

Ankara’ya üç(?) saatte gelmiş

* Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:
Ruhunu karartan neydi, yağmur mu yağıyordu; yoksa şimşekler mi çakıyordu?

g

Ünlem işareti (!) :
*Sevinç, coşku, heyecan, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerden sonra kullanılır

Ey Türk Gençliği!
Yaşa! Varol!
– Nasıl yaparsın bunu!
* Seslenme ve hitap sözlerinden sonra kullanılır

– Ak tolgalı Beylerbeyi haykırdı: İlerle!
Yahya Kemal Beyatlı
* Bir söze alay, kinaye ve küçümseme anlamı kazandırmak içinde kullanılır

Çok bilgili (!) olduğunu söylüyor

Evi biriktirdiği (!) parayla almış

h

Kısa çizgi (-) :
*Sözcükler bölünürken satır sonunda kullanılır

* Dil bilgisinde sözcüklerde kök ve ekleri ayırmak için kullanılır

baş-kan “başkan” baş-ar-mak “başarmak” baş-ak “başak”
* Eski harflerle yazılmış metinlerdeki tamlama ve bileşik sözcüklerin Latin harflerine çevrilmesinde ögeleri ayırmak için kullanılır

Divanü Lûgati’t – Türk
bi-çâre
Hakimiyet-i Milliye
menfaat-perest vb

* Bazı terim, kuruluş ve şehir adları arasında kullanılır

Eğitim-öğretim, ad-soyad
Fen-Edebiyat Fakültesi vb

Türkçe- Fransızca Sözlük
Ankara- İstanbul yolu vb

* Matematikte çıkartma işareti olarak kullanılır

27 – 17 = 10

ı

Uzun çizgi (–) :
*Satır başında konuşmaları göstermek için kullanılır

– Buraya yeni mi taşındınız?
– Kaç yaşındasın?
* Tiyatro eserlerinde konuşanın adından sonra kullanılır

SÜTÇÜ– Hanım abla kaç litre süt alacaksın?
PİŞEKAR– Sana oraya git demedim, zihninden orasını bir geçir

KAVUKLU– Zihnimin gözü ufaktır geçmez efendim

i

Tırnak işareti (“…”) :
*Herhangi bir metinden ya da başka bir kişiden alınan bölümleri ve sözleri göstermek için kullanılır

Deveye, “Neden boynun eğri?” diye sormuşlar

O da “Nerem doğru ki?” demiş

* Özel olarak belirtilmek istenen sözleri göstermek için kullanılır

Tam bir cümlenin sonuna “nokta” konur

j

Ayraç (Parantez) ( ( ) ) :
*Cümlenin yapısıyla ilgili olmayan açıklama ve sözler ayraç içine alınır

O tarihte (1980) henüz sen yoktun

* Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır

Kavuklu- Pekâla (Düşünür

) Buldum, ne olacak?

k

Kesme işareti ( , ) :
* Aşağıda sıralanan özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır:
Kişi adları, soyadları ve takma adlar: Atatürk’üm, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın, Yurdakul’dan, Kâzım Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mış, Ahmet Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se

*Yabancı özel adlardan sonra getirilen çokluk ve yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılır

Nice’ler (Nisler) Bordeaux’lu (Bordokslu)
*Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır

MEB’in, TDK’nin, TV’ye, mm’yi, cm’den
*Cümlede rakamları ayırmada kullanılır

Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilân edildi

2’inci kat,
* Manzum yazılarda ölçü gereği düşürülen harfin yerine kullanılır

Şu karşıki yüce dağlar
Acep bizim dağlar m’ola?
Kara yaslı benim anam
Oğul der de ağlar m’ola?
Sümmani

10-21-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Ses Bilgisi, Yazım (İmla) Kuralları D NOKTALAMA İŞARETLERİ a Nokta () : Nokta bir duygu, düşünce ve isteği tam olarak anlatan cümlenin sonuna konur Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilân edildi Ak akçe kara gün içindir Kısaltmalardan sonra kullanılır Prof (profesör), Dr (Doktor), Cad (Cadde), Alb (Albay) T (Türkçe), Fr Ancak bazı kısatmalardan sonra nokta kullanılmaz TDK (Türk Dil Kurumu) TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) MEB (Millî Eğitim Bakanlığı) * (i)nci anlamında sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır IV Murat, II Mehmet (Fatih Sultan Mehmet), 20 cadde, 21 yüzyıl * Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları ayırmak için kullanılır 162006, 1951919, 1102006 Tarihlerde ay adı yazıyla gösterildiğinde araya nokta konmaz 1 Haziran 2006, 19 Mayıs 1919, 1 Ekim 2006 * Bir yazıda madde numaralarından sonra konur I 1 A a II 2 B b b Virgül (,) : Bir cümlede arka arkaya sıralanan eş görevli sözcükleri ve sözcük gruplarını ayırmak için kullanılır Nedir o elmaslar, yakutlar, akikler, zümrütler, şunlar bunlar? Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez * Cümle içinde ara sözleri ayırmak için kullanılır Şimdi, efendiler, müsade buyurursanız, size bir sual sorayım * Hitap için kullanı> sözcüklerden sonra kullanılır Sayın Başkan, Değerli arkadaşım, * Anlama güç katmak amacıyla kullanı> sözcükler arasında kullanılır Kanun diye, kanun diye kanun tepelerdi c Noktalı virgül ( : Cümle içinde virgül bulunan eşit bölümleri, türleri birbirinden ayırmak için kullanılır Türkçeden, tarihten yedişer; fizikten, kimyadan beşer numara aldı Biçimce aynı, anlamca birbirine bağlı cümleler arasında kullanılır Vatan için ölmek de var;fakat borcun yaşamaktır Çok çalışmalıyız; çünkü başarının anahtarı çalışmaktır d İki nokta ( : * Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur: Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem * Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur: Derler: İnsanda derin bir yaradır köksüzlük; Budur âlemde hudutsuz ve hazin öksüzlük (Yahya Kemal Beyatlı) * Yazıda karşılıklı konuşmanın başlayacağını, birisinin söze başlayacağını belirtmek için kulanılır Dizdarbaşı: - Ali Usta dükkanı arayacağız, dedi Koca Ali cevap verdi: - Niçin? e Üç nokta (…) : Tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır Cümleye susma anlamı katar - Anneniz nasıl oldu? - Onu dün… Kaba sayıldığı için veya bir başka nedenden dolayı açıklanmak istenmeyen sözlerin yerine üç nokta konur Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz * Bir metinde alınmayan cümle veya bölümlerin yerine kullanılır : Mümtaz, bu dükkâna bakarken hiç farkında olmadan Mallarmé’nin mısraını hatırladı: “Meçhul bir felâketten buraya düşmüş…” (Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur) * Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayaline bırakıldığını göstermek için kullanılır Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı… Faruk Nafiz Çamlıbel f Soru işareti (?) : Soru anlamı bildiren cümlelerin sonunda kullanılır – Beyim, dedi Bunu satmıyor musunuz? – Hangisini? – Şu keçeyi canım! Kenan Hulusi Koray Bilinmeyen yer, tarih vb durumları belirtmek için kullanılır Türk halk felsefesinin, Türk nükteciliğinin ve mizah dehasının büyük mümessili Nasreddin Hoca da (Hâce Nasirüddin) bu asırda yaş>ıştır (1208 ?-1284) * Bir bilginin kuşkuyla karşılandığı durumlarda kullanılır Ankara’ya üç(?) saatte gelmiş * Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur: Ruhunu karartan neydi, yağmur mu yağıyordu; yoksa şimşekler mi çakıyordu? g Ünlem işareti (!) : Sevinç, coşku, heyecan, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerden sonra kullanılır Ey Türk Gençliği! Yaşa! Varol! – Nasıl yaparsın bunu! Seslenme ve hitap sözlerinden sonra kullanılır – Ak tolgalı Beylerbeyi haykırdı: İlerle! Yahya Kemal Beyatlı * Bir söze alay, kinaye ve küçümseme anlamı kazandırmak içinde kullanılır Çok bilgili (!) olduğunu söylüyor Evi biriktirdiği (!) parayla almış h Kısa çizgi (-) : Sözcükler bölünürken satır sonunda kullanılır Dil bilgisinde sözcüklerde kök ve ekleri ayırmak için kullanılır baş-kan “başkan” baş-ar-mak “başarmak” baş-ak “başak” * Eski harflerle yazılmış metinlerdeki tamlama ve bileşik sözcüklerin Latin harflerine çevrilmesinde ögeleri ayırmak için kullanılır Divanü Lûgati’t – Türk bi-çâre Hakimiyet-i Milliye menfaat-perest vb * Bazı terim, kuruluş ve şehir adları arasında kullanılır Eğitim-öğretim, ad-soyad Fen-Edebiyat Fakültesi vb Türkçe- Fransızca Sözlük Ankara- İstanbul yolu vb * Matematikte çıkartma işareti olarak kullanılır 27 – 17 = 10 ı Uzun çizgi (–) : Satır başında konuşmaları göstermek için kullanılır – Buraya yeni mi taşındınız? – Kaç yaşındasın? Tiyatro eserlerinde konuşanın adından sonra kullanılır SÜTÇÜ– Hanım abla kaç litre süt alacaksın? PİŞEKAR– Sana oraya git demedim, zihninden orasını bir geçir KAVUKLU– Zihnimin gözü ufaktır geçmez efendim i Tırnak işareti (“…”) : Herhangi bir metinden ya da başka bir kişiden alınan bölümleri ve sözleri göstermek için kullanılır Deveye, “Neden boynun eğri?” diye sormuşlar O da “Nerem doğru ki?” demiş Özel olarak belirtilmek istenen sözleri göstermek için kullanılır Tam bir cümlenin sonuna “nokta” konur j Ayraç (Parantez) ( ( ) ) : Cümlenin yapısıyla ilgili olmayan açıklama ve sözler ayraç içine alınırO tarihte (1980) henüz sen yoktun Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır Kavuklu- Pekâla (Düşünür) Buldum, ne olacak? k Kesme işareti ( , ) : * Aşağıda sıralanan özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır: Kişi adları, soyadları ve takma adlar: Atatürk’üm, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nın, Yurdakul’dan, Kâzım Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mış, Ahmet Cevat Emre’dir, Namık Kemal’se Yabancı özel adlardan sonra getirilen çokluk ve yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılır Nice’ler (Nisler) Bordeaux’lu (Bordokslu) Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır MEB’in, TDK’nin, TV’ye, mm’yi, cm’den Cümlede rakamları ayırmada kullanılır Cumhuriyet 29 Ekim 1923’te ilân edildi 2’inci kat, Manzum yazılarda ölçü gereği düşürülen harfin yerine kullanılır Şu karşıki yüce dağlar Acep bizim dağlar m’ola? Kara yaslı benim anam Oğul der de ağlar m’ola? Sümmani