|
Prof. Dr. Sinsi
|
Kompozisyonda Dikkat Edilecek Kurallar Nelerdir , Kompozisyon Yazma Kuralları
Düşünceyi ön plâna çıkaran şairlerde, ideolojik endişeler önemlidir (Örnek: Tevfik Fikret, Ziya Gökalp, Mehmet Âkif ERSOY, Nazım Hikmet, Necip Fazıl KISAKÜREK vb)
Duygu ve hayali ön plâna çıkaranlarda ise estetik yapı (güzellik) önemlidir (Örnek: Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim vb)
Bazen de duygu ve hayal coşkunluğu içinde düşünceyi uyumlu bir şekilde öne çıkaran şairler görülmektedir (Örnek: Yahya Kemal BEYATLI vb)
Şiir yazacak kişi, bu ana unsurlardan hangisine ve nasıl önem vereceğini iyi bilmelidir Ayrıca, düşüncenin çok açık olduğu (sırıttığı) şiirlerin herkes tarafından her çağda tutulmayacağına dikkat edilmelidir
(d) Bunların ötesinde, şiir yazmanın bir yetenek olduğu unutulma-malıdır
NOT: Şiir örnekleri için “Metinler” başlıklı bölümü inceleyiniz
(2) Nesir (düz yazı): Roman, hikâye, makale, fıkra, deneme, söyleşi (sohbet), görüşme (mülâkat), mektup, dilekçe, eleştiri (tenkit), anı (hatıra), biyografi, gezi yazısı, röportaj, inceleme, rapor, atasözü, vecize vb türler bu gruba girmektedir
b SÖZLÜ KOMPOZİSYON
Nutuk, konferans, açık oturum, münazara, tartışma, ders anlatma vb sözlü kompozisyon türleri, “Sözlü Anlatım” ünitesinde açıklanacaktır
c İYİ VE ETKİLİ YAZABİLMEK VE KONUŞABİLMEK İÇİN GEREKLİ ÖZELLİKLER
(1) Gözlem yapmak
(2) Düşünmek
(3) Okumak
(4) Ana dili iyi kullanmak
(Z KORKMAZ – A B ERCİLASUN – İ PARLATIR ve diğerleri; Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, s 183/184)
(1) Gözlem Yapmak:
İyi ve güzel bir yazı yazabilmek ve etkili konuşabilmek için her şeyden önce iyi bir gözlemci olmak gerekir
Gözlem; bakmak değil görmek, doğanın canlı cansız bütün unsurlarını, ayrıntılarıyla görmek demektir Gözlem; doğru görmeyi, doğru tanımayı öğretir (E KANTEMİR, Yazılı ve Sözlü Anlatım, s 118)
Bir şeyi iyi anlayabilmek için onun kendi kendine ortaya çıkan türlü belirtilerini gözden geçirmek işine “Gözlem” denir Gördüklerimizi anlamak ya da anlatmak için gözlem yapılır
(S SARICA – M GÜNDÜZ, Güzel Konuşma Yazma, s 99)
İnsanların çoğu, kendilerinin iyi birer gözlemci olduğunu söylemelerine karşın, iyi yazı yazamaz ya da etkili konuşma yapamaz Öz eleştiri yapıldığı takdirde görülecek ki, insanlar; başta aile olmak üzere, çevre, okul ve en yakın arkadaşları hakkında ayrıntılı bilgilere sahip değildir Oysaki, önceden derinlemesine yapılan gözlemler, çevre ve kişilerle uyumu kolaylaştıracak, iletişimi hızlandıracaktır
Bir dilencinin sokak aralarında, dolmuş kuyruklarında dilenmesini; hele hele dilenmekten utanan yoksul insanların toplumla ilişkilerini, ruh hâllerini gözlem yapmayan bir insan, nasıl “yoksulluk” konusunda yazı yazabilir, konuşma yapabilir?
Öyleyse, hangi konuda yazı yazmak, konuşma yapmak istiyorsak; o konuyla ilgili önceden gözlemlere sahip olmalıyız Bu düşüncelerden hareketle; siz de, ailenizi, çevrenizi, öğretmenlerinizi, arkadaşlarınızı kolay iletişim ve başarılı olmak için mutlaka gözlem yapmalısınız
(2) Düşünmek (fikretmek = tefekkür):
İyi ve güzel yazı yazmak, etkili konuşmak için gerekli olan özelliklerden biri de “düşün-mek” tir
Yazı yazmanın temelinde düşünme yatar Okuduğumuz bir eser ya da parça, kafamızda birçok düşünceler yaratır Dış dünyamızda gördüğümüz canlı ve cansız bütün unsurlar, kafamızda birtakım düşünceleri ve hayalleri canlandırır Görülen, duyulan, okunan, incelenen somut ve soyut bütün kavramların bağlantıları, düşünce içerisine girer Düşüncelerimizi açık, ilgi çekici, canlı bir biçimde ortaya koymalıyız Düşünme, iç gözlem ile elde edilir Gözlem; dışarıyı görmek, düşünme ise içimizi incelemek ve görmek demektir (E KANTEMİR, Yazılı ve Sözlü Anlatım, s 130)
Doğal olarak, bütün insanlar düşünceye sahiptir Ama, düşünceden düşünceye fark vardır Düşünce ile plân (tasarı) arasında sağlam bir bağ kurulmalıdır İnsan, yaşamış olduğu ortam gereği; kişi, çevre, toplum, konu, olay vb kavram ya da faaliyetlerde sağlıklı ve plânlı düşünmek zorundadır Düşüncelerdeki dağınıklık ve plânsızlık, insanın çevreyle ve olaylarla bağlantısını bozar, uyumunu engeller Bu durumda ise mutsuz ve başarısız bir kişilik ortaya çıkar
Sağlıklı düşünemeyen, düşüncelerinde plân yapamayan bir insan, nasıl iyi ve güzel yazı yazsın? Nasıl etkili konuşma yapsın? Öyleyse, bir konu ya da olay hakkında yazı yazmadan, konuşma yapmadan önce mutlaka düşünmeliyiz Yazacağımız ya da konuşacağımız duygu ve düşüncelerimizle ilgili, ayrıca bir plân yapmalıyız
(3) Okumak:
“Ben aydınım” diyebilen bir insan; en az günde bir gazete, haftada bir dergi, ayda bir kitap okumak zorundadır Düzenli olarak ayda bir kitap okuyan birisi elli yılda altı yüz kitap okur İnsanlık tarihinin başlangıcından günümüze kadar yazılmış milyonlarca kitap içinde altı yüz kitabın önemi ne kadardır?
Her çeşit kitabı düzenli aralıklarla okuyanlarla, hayatında eline hiç kitap almamışlar arasındaki fark; beyaz renkle siyah rengin arasındaki fark gibidir Birisi bilim ve aydınlık, diğeri ise cehalet ve karanlıktır
Her şeyden önce, okumayan insanın kelime hazinesi gelişmez Bu durumda sınırlı sayıda kelimelerle hangi duygu ve düşünceler etkili bir şekilde anlatılsın?
Yazarlar, şairler ve sanatkârların düşüncelerini daha iyi anlayabiliyoruz Çünkü, kelime hazineleri büyük Çünkü onlar okumaya önem veren, okumanın insan için bir üstünlük olduğunu kavrayan kişilerdir Bilgili ve bilinçli aydın olabilmenin yegâne yöntemi okumak, çok okumaktır
Doğal olarak, yazılı ve sözlü kompozisyonda başarının önemli sırlarından birinin de düzenli okumak olduğunu unutmamak gerekir
(4) Ana Dili İyi Kullanmak:
Günümüzde, insanların çoğunun dört yüz – beş yüz kelimeyle konuşup anlaştığı bir gerçektir Aydınların pek çoğu ise ortalama üç bin – beş bin kelimeye işleklik verebilmektedir Bu durum, ana dilini iyi kullanmakla ilgili önemli bir toplumsal kusur olarak görülmektedir Çünkü, toplumun yönlendirici ve yöneticisi durumundaki aydınlar, en az on beş bin – yirmi bin kelimeye işleklik kazandırmak zorundadır
Bu gerçekler ışığında; etkili ve güzel yazı yazmak ve konuşmak için ana dili iyi bilmek gerekir Bu ise, dil bilgisi kurallarının ve anlatım bozukluklarının bilinmesini zorunlu kılar
Gözleme değer veren, plânlı düşünen, sağlıklı okuyan ve ana dilini iyi kullanan insan; üstün bir ifade yeteneğine sahip olur Bu dört önemli özellik, birbirleriyle yakından ilgilidir Birinin yokluğu, diğerlerinin yokluğuna yol açar Bu nedenle, dört özelliğe de aynı şekilde önem verilmelidir
|