Ünlü Düşmesi Ünsüz Yumuşaması

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Ünlü düşmesi ünsüz yumuşaması

DÜZ

YUVARLAK

GENİŞ

DAR

GENİŞ

DAR

KALIN

A

I

O

U

İNCE

E

İ

Ö

Ü

Büyük Ünlü Uyumu:Sözcüğün ünlüleri arasındaki kalınlık incelik uyumudur İlk hecedeki ünlü kalınsa diğer ünlüler de kalın,inceyse diğerleri de ince olur Ör: Çocuklar, beklemişler…Karışık gelmişse BÜU’ya uymaz

Ör:İnsan, kalem,kitap

→Aslen Türkçe oldukları halde sonradan uğradıkları ses değişikliği nedeniyle BÜU’ya uymayan kelimeler de vardırÖr:Kardeş (kardaş), elma (alma), anne (ana)…→Türkçede bazı ekler BÜU’yu bozar:☻-ken : bakarken ☻-ki : akşamki☻-leyin : sabahleyin☻-gil : dayımgil☻-imtırak :sarımtırak☻-daş :meslektaş☻-yor :bekliyor→Türkçede ilk heceden sonra o, ö ünlüleri bulunmaz-yor eki hariç→Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde BÜU aranmaz: ilkbahar, petrol, tek…→ BÜU’ya uymayan kelimelere gelen ekler kelimenin son hecesindeki sese uyar:insanın…Küçük Ünlü Uyumu: Kelimenin ünlüleri arasındaki düzlük-yuvarlaklık uyumudur Buna göre:→İlk ünlü düzse (A,E,I,İ ) diğerleri de düz,→İlk ünlü yuvarlaksa (O,Ö,U,Ü) sonraki → ya düz geniş (A,E) →ya da dar yuvarlak (U,Ü) olarak gelir

Başka bir ifadeyle:“Balıkesir” → “Balıkesir” “Koyun ölür” → “Tavuk güler”…ÖR: bekledim, kömürlük, gövdesi, umursamaz, tarafsızlık, yorgunluktan→KÜU kelimenin tamamında değil, komşu iki hece arasında aranır: yumurtacı, yuvarlaklık, görebilmişti…→ Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde KÜU aranmaz→-yor eki KÜU’yu devamlı bozar

→Aslen Türkçe olduğu halde KÜU’ya uymayan kelimeler de vardır:Tavuk, kabuk, kavun, yamuk, çamur…Bunlarda “b,m,v” dudak ünsüzlerinin yuvarlaklaştırıcı etkisi vardır

→BÜU’ya uymayan kelimeler KÜU’ya uysa bile uymaz sayılır:Kalem,insanlık, ÜNSÜZLER:

SERT
YUMUŞAK

SÜREKLİ
F, H, S, Ş
Ğ,J,L,M,N,R,V,Y,Z

sssSÜREKSİZ
P, Ç, T, K
B, C, D, G

SES OLAYLARI:

10-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Ünlü Düşmesi Ünsüz Yumuşaması Ünlü düşmesi ünsüz yumuşaması DÜZ YUVARLAK GENİŞ DAR GENİŞ DAR KALIN A I O U İNCE E İ Ö Ü Büyük Ünlü Uyumu:Sözcüğün ünlüleri arasındaki kalınlık incelik uyumudur İlk hecedeki ünlü kalınsa diğer ünlüler de kalın,inceyse diğerleri de ince olur Ör: Çocuklar, beklemişler…Karışık gelmişse BÜU’ya uymazÖr:İnsan, kalem,kitap→Aslen Türkçe oldukları halde sonradan uğradıkları ses değişikliği nedeniyle BÜU’ya uymayan kelimeler de vardırÖr:Kardeş (kardaş), elma (alma), anne (ana)…→Türkçede bazı ekler BÜU’yu bozar:☻*-ken* : bakarken ☻*-ki* : akşamki☻*-leyin* : sabahleyin☻*-gil* : dayımgil☻*-imtırak* :sarımtırak☻*-daş* :meslektaş☻*-yor* :bekliyor→Türkçede ilk heceden sonra o, ö ünlüleri bulunmaz-yor eki hariç→Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde BÜU aranmaz: ilkbahar, petrol, tek…→ BÜU’ya uymayan kelimelere gelen ekler kelimenin son hecesindeki sese uyar:insanın…Küçük Ünlü Uyumu: Kelimenin ünlüleri arasındaki düzlük-yuvarlaklık uyumudur Buna göre:→İlk ünlü *düzse (A,E,I,İ )* diğerleri de *düz,→İlk ünlü yuvarlaksa (O,Ö,U,Ü)* sonraki → ya düz geniş (A,E) →ya da dar yuvarlak (U,Ü) olarak gelir Başka bir ifadeyle:“Balıkesir” → “Balıkesir” “Koyun ölür” → “Tavuk güler”…ÖR: bekledim, kömürlük, gövdesi, umursamaz, tarafsızlık, yorgunluktan→KÜU kelimenin tamamında değil, komşu iki hece arasında aranır: yumurtacı, yuvarlaklık, görebilmişti…→ Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde KÜU aranmaz→-yor eki KÜU’yu devamlı bozar→Aslen Türkçe olduğu halde KÜU’ya uymayan kelimeler de vardır:Tavuk, kabuk, kavun, yamuk, çamur…Bunlarda “b,m,v” dudak ünsüzlerinin yuvarlaklaştırıcı etkisi vardır→BÜU’ya uymayan kelimeler KÜU’ya uysa bile uymaz sayılır:Kalem,insanlık, ÜNSÜZLER: SERT YUMUŞAK SÜREKLİ F, H, S, Ş Ğ,J,L,M,N,R,V,Y,Z sssSÜREKSİZ P, Ç, T, K B, C, D, G SES OLAYLARI: