Edebiyatın Amacı Nedir

Edebiyatın amacı nedir

İnsanın ve toplumların kendilerini ifade edebilmelerinin en etkin yollarından biri olan ede*biyat, toplum yaşantısından doğan bütün olay, duygu ve düşünceleri kapsayan bir sanat dalıdır Bu nedenle, edebiyatla sosyal yapı arasında önemli bir ilgi ve etkileşim vardır Bu ilgi ve etkileşim sonucu toplumların geçirdiği aşamalar edebiyata yansımış ve edebiyat dönemleri ile edebi akımlar oluşmuştur

1- Edebiyatla Sosyal Yapı Arasındaki İlgi ve Etkileşim

Konumuza başlarken önce edebiyatın tanımını yapalım, edebiyatla ilgili kavramları kısaca tanıtalım; sonra edebiyatla sosyal yapı arasındaki ilgi ve etkileşime değinelim

Edebiyat, insan ve toplum yaşantısından doğan bütün olay, duygu, düşünce ve hayal1e*rin söz ve yazı ile güzel ve etkili bir biçimde anlatılması sanatıdır



Edebiyatla ilgili, edebiyat hakkında yazılmış dil ürünlerine edebi eser denir

Edebiyat ve edebi terimleri, ustalıklı ve incelikli söz anlamına gelen Arapça edeb kökünden gelir

Edebiyat aynı zamanda, edebiyat sanatının kuralları ve ürünleri ile uğraşan bir bilim dalıdır Bu bilim dalına Edebiyat Tarihi denir

Edebiyat tarihi, edebiyat eserlerini ve edebiyatçıları tarihi gelişim içinde inceleyen bilim dalıdır

Edebiyat tarihlerini ve edebiyat tarihinin konusunu oluşturan edebi eserleri incelediğimiz zaman, edebiyatla sosyal yapı arasında büyük bir ilgi ve etkileşim olduğunu görürüz

Toplumların yönlendirilmesinde önemli bir katkısı olan edebiyat, düşüncelerimizi geliştirir, duygularımızı zenginleştirir; insanın kendini tanımasını sağlar Evrensel bir nitelik taşıyan edebiyat, aynı zamanda toplumları birbirine yaklaştırır

Toplumların eğitiminde ve gelişmesinde önemli bir rolü olan edebiyat, toplum hayatı ile yakından ilgilidir Toplumdaki tüm gelişmeler ve değişimler de, olduğu gibi edebiyata yansır Edebi eserler kaynağını sosyal yapıdan alır

Sonuç olarak; tüm edebiyat ürünleri toplumlaı1 etkileyerek, onların gelişmelerine ve değişimlerine katkıda bulunurken; toplumların yüzyıllar boyunca geçirdiği aşamalar da edebiyat eserlerine yansır

2- Edebiyatla Düşünce Akımları Arasındaki İlişkiler ve Edebi Akımlar

Edebiyatla sosyal yapı arasındaki ilgi ve etkileşimi, evrensel bir nitelik taşıyan edebiyatın toplumları birbirine yaklaştırdığını bir önceki konuda belirttik

Edebi eserleri incelediğimiz zaman, ilk çağlarda bile toplumların birbirinden etkilendiğini görüyoruz İlk edebiyat ürünleri olan destanlar, buna en güzel örnektir

Toplumları yönlendiren ve geliştiren tüm düşünce akımları doğrudan edebiyata yansımıştır Sözgelimi Rönesans'ın sonucunda, Eski Yunan ve Latin kaynaklarını esas alan Klasisizm, Fransız Devriminin getirdiği demokrasi, özgürlük, insan severlik gibi kavramların or*taya çıkmasıyla Romantizm, Pozitivizm (Müsbet İlim) in sonucunda ise Realizm Ortaya çıkmıştır

Avrupa'da Rönesans'tan sonra arka arkaya ortaya çıkan ve bizim edebiyatımızda da Tan*zimat'tan sonra etkisini gösteren başlıca edebiyat akımları şunlardır: Klasizm, Romantizm, Rea*lizm, Naturalizm, Sür-realizm, Parnasizm, Sembolizm vbdir

3- Tanzimat Fermanı'ndan Günümüze Uzanan Türk Edebiyatı'nın Dönemleri

13 yüzyıldan 19yüzyılın ortalarına kadar süren Klasik Türk edebiyatı Şeyhi, Ali Şir Nevai, Fuzuli, Baki, Nef'i, Nedim gibi şairlerle birbirinden güzel eserler vermiş, 19yüzyılın orta*larında varlığını tamamlayarak yerini "Batı Edebiyatı Etkisindeki Türk Edebiyatı"na bırakmıştır

Batı edebiyatı etkisindeki Türk edebiyatı Tanzimat'ın ilanından sonra başlar"; günümüze kadar" oluşan edebiyat dönemlerini kapsar

Bu dönemleri şöyle sıralayabiliriz:

Batı Edebiyatı Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemleri

I- Tanzimat Edebiyatı (1860–1896)

a) 1 Dönem b) 2Dönem

II- Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünun) 1896–1901

III- Fecr-i Ati (1901–1911)

IV- Milli Edebiyat Akımı (1911–1918)

V- Milli Mücadele Dönemi (1918–1923)

a) 1940 Yılına kadar Türk Edebiyatı

b) Son Dönem Türk Edebiyatı

c) Günümüz Halk Edebiyatı

XIX YÜZYIL DÜNYA EDEBİYATI

Avrupa'da Rönesans'la her alanda başlayan gelişmeler edebiyata da yansıdı 17yüzyılda, kaynağını Eski Yunan ve Latin eserlerinden alan klasik b ir edebiyat anlayışı oluştu 1789 Fransız devriminden sonra ise birbirinden farklı yeni edebiyat anlayışları ortaya çıktı Ede*biyatta önemli gelişmeler ve büyük bir canlılık oluştu

Avrupa'da, özellikle Fransa'da başlayan bu gelişmeler daha sonra bütün dünyaya yayıldı

1- 19yüzyıl Dünya Edebiyatının Genel Özellikleri

Rönesans, XV ve XVI yüzyıllarda Avrupa'nın "altın çağı" olmuştur Bu dönemin yazar*ları, öncelikle Eski Yunan ve Latin edebiyat eserlerini örnek almışlar; ancak bu örneklere Yeniçağ'ın tüm düşünce özelliklerini ve yeniliklerini de katarak, çok güzel ve özgün eserler ortaya koymuşlardır

Yaşadıkları toplumun ürünü olan edebiyatçılar, ait oldukları toplumlara siyasal, sosyal, kültürel gelişimlerini yansıtırlar Sanatçılar, bu kavramları yansıtırken hep arayış içinde olmuşlar ve toplumda beliren eğilimlere göre bu arayışlarını sürdürmüşler Sanatçıların toplum psikolojisine göre bu eğilimlere şekil vermesiyle yeni biçimler, türler, karakterler ortaya çıkmış, böylece edebi akımlar oluşmuştur

Edebiyatta görüş, duyuş, anlayış farklılıklarından oluşan çığırlara edebi akım denir

Avrupa'da, özellikle Fransa'da ortaya çıkan bu edebi akımlar, zamanla bütün dünya ede*biyatlarını etkilemiş, Tazimattan sonra da bizim edebiyatımızda etkisini göstermiştir

Edebi akımlardan Romantizm, Realizm ve Sembolizm ile bu akımlardan etkilenmiş, Dünya edebiyatının seçkin sanatçılarından birkaçı hakkında bilgi verelim:

2- Romantizm Edebiyat Akımı- Victor Hugo

17yüzyılda ortaya çıkan Klasisizm akımının sanatçıyı sıkan belirli kuralları vardır

İşte, sanatçıyı sıkan bu kuralcılığa bir tepki olarak 19yüzyılda Romantizm akımı doğmuştur

Akıl ve sağduyuya dayanan Klasisizm'e karşılık, Romantizm'de hayaller, duygular ve coşkular önem kazanmıştır

Romantizm'de kişiler çevreleri içinde ele alınmış, gerçekler tüm yönüyle verilmiştir

Romantizm akımının öncüsü ünlü Fransız yazarı Victor Hugo’dur

Victor Hugo, "Cromwell" adlı tiyatro eserinin önsözünde Romantizm'in ilkelerini belirtmiş, "Hernani" dramının oynanmasından sonra da Romantizm, kesin zaferini kazanmıştır

Şiir, tiyatro, roman türünde eserler veren Victor Hugo, eserlerinde özgürlük, vatan sevgi*si, demokrasi, insanlık gibi toplumsal kavramları savunmuş, doğaya önem vermiş, insan ilişkilerindeki duygusallığı, heyecanları ve coşkuyu işlemiştir

Victor Hugo'nun anlatımı akıcı ve sürükleyicidir Zengin ve güçlü bir söyleyişle yazmıştır

Sefiller ve Notre Dame'nin Kamburu adlı romanları, Victor Hugo'nun Dünya Klasikleri içinde yer alan çok önemli eserlerindendir

3- Realizm Edebiyat Akımı- Tolstoy-Stendhal

Realizm, 19yüzyılın ikinci yansında Romantizme tepki olarak doğmuş bir edebiyat akımıdır

19yüzyılda deneysel bilimlerin gelişmesiyle oluşan Realizm, insanın ve toplumların hayatının bütün oluş çizgilerini nedenleriyle görmek, göstermek, isteyen; yani gerçeği olduğu gibi anlatmayı amaç edinen edebiyat akımıdır

Realizm, Romantizme karşı kesin Üstünlüğünü, Fransız yazan Gustave Flaubert'in "Madam Bovary" adlı eseri ile kazandı

Önce Fransa'da ortaya çıkan Realizm, daha sonra bütün Dünya edebiyatlarını etkilemiştir Honore de Balzac, Guy de Maupassant, Stendhal, Tolstoy, Dostoyevski, Çehov, Char*les Dickens, John Steinbeck realist yazarlardandır

Dünya edebiyatının en seçkin sanatçılarından birisi Rus yazarı Tolstoy'dur

Dram türünde de eserleri olmasına rağmen, Tolstoy'un asıl gücü romanlarındadır Halkı çok iyi tanıyan Tolstoy, romanlarında çok başarılı karakterler yarattı Toplumdaki dengesizlikleri, eşitsizlikleri, memleketinin hayatını ve özelliklerini realist bir görüşle yazdığı romanlarında, çok canlı bir biçimde anlattı

Tolstoy görüşlerini keskin bir gözlem gücüyle, yapmacıklıktan uzak, sade ve son derece akıcı bir anlatımla dile getirdi

"Harp ve Sulh" "Diriliş", "Anna Karenina" Dünya edebiyatının seçkin örneklerindendir

Dünya edebiyatının bir diğer önemli yazarı, Realizm edebi akımının öncülerinden olan

Fransız yazar Stendhal'dir

Gezi, anı, deneme, hikâye ve roman türlerinde eserler veren Stendhal'in en başarılı olduğu alan romandır İlk ve en önemli eseri olan "Kırmızı ve Siyah" ilk psikolojik romandır ve Dünya edebiyatının en büyük eserlerindendir

İnsanlar hakkında eşsiz deneyimler kazanan, çevresini çok iyi gözlemleyen Stendhal, bütün birikimlerini roman ve hikâyelerinde başarıyla kullandı

Stendhal'in yalın, sade, gerçekçi ve etkileyici bir anlatımı vardır

4- Parnasizm ve Sembolizm Edebiyat Akımları-Paul Verlaine

Realizm edebiyat akımının şiirdeki biçimine Parnasizm denir Parnasizm şiirdeki gerçekçiliktir

"Sanat için Sanat" görüşünü benimseyen Parnasyen şairler, duygudan çok tasvire, düşünceye, biçim ve söyleyiş güzelliğine önem vermişlerdir

Sembolizm ise 19yüzyılın ikinci yarısında Parnasizm'e tepki olarak doğan bir diğer edebi akımıdır

Sembolizm doğrudan doğruya anlatılması mümkün olmayan ince, derin duyguların ve coşkunlukların sembollerle ve seçkin sözlerin yarattığı müzikle dile getirilmesini isteyen bir ede*biyat akımıdır

Sembolizm'de doğa değil, onun insan ruhunda bıraktığı izlenimler anlatılır Anlam kapalıdır Sözler anlamları ile değil, yaratacakları ahenkle, müzikle önemlidir

Paul Verlaine, Baudelaire, Arthur Rimbaud bu akımın öncülerindendir