Sosyal Ağların Türk Kimliğini Belirlemedeki Rolü

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Sosyal ağların türk kimliğini belirlemedeki rolü

Etnik kimlik, ferdîn içinde yaşadığı toplumdaki yaygın kültür unsurlarından farklı olarak, orijinal bir kültürel sistemin yapı özelliklerini nitelik itibariyle taşımasıyla ortaya çıkan bir kimlik türüdür

Millî kimliğe olan bağlılık azaldıkça başka kimlik arayışları artmakta, etniklik önem kazanmaktadır

Etnik özellikler, kültürel entegrasyonun sağlanamadığı, kültürle arası mesafenin[1] (inner cultural distance) olduğu toplum yapılarında görülebilecek potansiyel bir sosyal tabakalaşma unsurudur

Tümüyle homojen bir toplumsal yapıya rastlamak oldukça zordur

Sosyal yapı çeşitli türlerde sosyal tabakalaşmadan, veya onu meydana getiren, birbirinden farklı niteliklere sahip alt guruplardan oluşmaktadır

Zaten aksi takdirde de toplumsal tabakalaşmayı fark etmek mümkün olamazdı

Ancak, sosyal gurupların hepsinde de, toplumun tümünde görülebilecek, ortak sosyal değerler, ortak amaçlar, ortak bir geçmiş, halihazırda da devam etmekte olan tarihî süreç içinde mevcuttur

Toplumsal bütünlüğü meydana getiren bu gibi temel unsurlardan uzaklaştıkça, etnik farklılıklar ortaya çıkmaktadır

1

Etniklik

Genel anlamda bir sosyal gurubun ırk, dil veya millî kimliğidir

Kolektif kimliğin dini, millî, kültürel ve alt-kültürel gibi çeşitli formlarını bünyesinde toplayabilir

Terimin orijinal Yunanca anlamı ethnos, kabile veya ırktır

Sosyal bilimlerde bu kavram, kültürel mecranın biyolojik ve genetik belirleyiciliği dışına çıkarak, "ethos" (bir kavmin veya toplumsal bir kurumun özellikleri) ve "âdet" (sosyal öğrenme ve sosyal miras) anlamlarında kullanılmaktadır

Irk ve kültür unsurlarının mümkün bileşimleri, sosyal analizlerde bağımsız değişken olarak alınmaktadır[2]

Etnik farklılıklar sosyal olarak üretilmekte ve korunmaktadır

[3]

Millî ve etnik kimlikler bir ölçüde ırk faktörünün belirleyiciliğine dayanırlar

Ancak, diğer unsurlardan tecrit edilmiş yalnızca bir faktöre dayalı bir kimlik yapısı düşünülemez

Meselâ, Kıbrıs’ta yaşayan Türk ve Rum kesimi ırk, kültür, din, sosyal, ve linguistik kimliklerinin tümüyle ele alınmaktadır

[4] Bundan dolayı salt Müslüman veya Türk kimliği yoktur

Mutlaka bu unsurların ve değerlerinin tarihî süreç içinde bir yorumu ve kombinasyonu gereklidir

Böylece millî kültürden bağımsız millî bir kimlik düşünülemez

Etniklik, diğer bir yaklaşımla, siyasî etniklik ve kültürel etniklik olarak iki değişik mânâda ele alınabilir

Bunlardan ilki, etnik çerçevedeki bir gurubun siyasî hareketliliğini veya şuurunu, öbürü ise, başka kültürel değerlere olan bağlılığını veya uygulamalarını işaret eder

[5] Her iki türde de ortak özellik, gurubun sahip olduğu farklılık bilincidir

Siyasî ve kültürel etniklik, ırk gurupları, etnik azınlık statüsü, alt guruplar gibi birbirinden farklı anlamlarda analiz edilebilmektedir

Yaygın kullanımı son derece genel bir mânâ ifade etmekte, ve bu yüzden de büyük bir kavram kargaşası meydana gelmektedir[6]

Bu durum, belli bir gurubun sosyal yapı içinde, ne tür bir yer işgal ettiğini de belirlemekte güçlük çıkarır

Nitekim, Amerikan kültürü içindeki Yahudi nüfusun durumu, bazen etnik gurup, bazen ırk gurubu, bazen de alt gurup olarak adlandırılmaktadır

Bu örneklerden en dikkat çekeni zencilerin durumudur

Amerika'daki zenci nüfusu tümüyle yaygın kültür içinde eritilmiş olmasına ve ırk farklılığından başka bir özellikleri kalmamış olmasına rağmen "ırk gurubu" olarak değil, etnik gurup olarak adlandırılmaktadırlar[7]

Batı ülkelerinde, kavramın işlenme süreci ve ifade ettiği anlam, toplum yapısı ve iktisadi gelişme farklarından dolayı, bazı değişiklikler arz etmektedir[8]

Bunların en önemlilerinden biri, bu ülkelerin gelişme süreçleri boyunca, sömürge memleketlerden aldıkları göçtür

Böyle bir sosyal hareketliliğin belli başlı saiklerinden birisi, göç eden insanların bu yeni ülkenin bazı özelliklerini tercih etmeleridir

Tercih unsurunun oynadığı rol, bir süre sonra söz konusu gurubun, yaygın toplumsal yapı içinde erimesine ve neticede orijinal kültürel unsurlara katkıda bulunucu bir çeşni haline dönüşmesine sebep olmaktadır

Kısaca, yeni bir kimlik edinilmektedir

Göç niteliğindeki toplumsal hareketlilikler etniklik bilincini artırır

Sanayileşme ve şehirleşme sürecinde, büyük nüfus kitleleri daha önceden belli bir dengeye oturmuş olan mevcut sosyal yapılarını bozmak zorunda kalarak göç etmekte, ve şehirlerdeki yeni iktisadi ve sosyal düzen içinde kendilerine bir yer bulmaya, kimlik edinmeye, çalışmaktadırlar

Böyle bir değişim süreci neticesinde, ferdî tutum ve davranışlarda iki değişik seçenek müşahede edilebilir; ya karşılaşılan yeni düzenin kültürel özelliklerini özümseyerek yaygın kimlik tipi benimsenecek , ya da sahip olunan geleneksel niteliklerin varlığından bir toplumsal güç elde etmek amacıyla bir araya gelinerek etnik gurup oluşturulacaktır

Genel olarak etnik farklılıkların korunmasının ve zaman zaman ön plâna çıkarılmasının, bu anlamda, fert veya gurubun tümü hakkında aslında bir avantaj teşkil ettiğini vurgulamak gerekir

Bir yandan etnik kimlik hâkim kültür içinde eritilirken, öte yandan devam eden göç etnik kimlikte meydana gelen erozyonu gidermektedir

Önceden göç etmiş olanlar bir süre sonra hâkim kültüre uyum sağlamakta ve kültürel mesafeyi daraltmaktadırlar

Yaşayan etnik farklılıklar giderek azalmaktadır

Ancak, göçün devam etmesi halinde, yeni gelenlerle birlikte bu kesime etnik kültür akışı sürmektedir

[9] Böylece devam eden göç, aslında etnikliği besleyen bir hayat kaynağı olmaktadır

2

Gurup Şuûru

Bilgi sosyolojisi açısından etnik gurubun meydana gelmesinde en önemli faktörlerden biri farklılık bilincidir

Bu bilinç, ırk, renk, din veya genel olarak kültür gibi değişik şekillerde var olduktan sonra, bir sosyal mesafe yaratmakta, böylece mevcut farklılıkları korumakta ve geliştirmektedir

Meselâ, Amerikan zencilerindeki renk faktörü, beyaz Anglo-Saxonlarla kültürel bir ayrılık olmamasına rağmen, farklılık bilincini korumaktadır

Etnik gurup üyeliğinde anahtar element olarak, gurubun ayırt edici kültürel özelliklerinin farkında oluşu ve paylaşılan kültürel değerlerin önemini vurgulamak gerekir

[10] Yalnız başına gurup şuuru, etnik gurubun belirleyici bir özelliği değildir

Dikkat edilirse bu "farkında oluş" kavramında "gurup bilinci"'ne nazaran daha köklü bir sosyal süreç yatmaktadır

Bu aynı zamanda etniklikteki gurup bilinciyle sosyal yapıdaki diğer gurup bilinci arasındaki farkları da ortaya koymaktadır

Nitekim Amerika’daki etnik guruplar arasında yapılan araştırmalarda bu husus ortaya konmuştur

Bu ülaaae gelen gurupların kültürel elementleri (din, ırk, dil, vs

) yerleşik olan başka bir kültürle karşılaşınca farklılığını hissetmekte ve çoğunluk gurupla birlikte yaygın bir kültür üretmektedir

Bundan dolayı yeni bir etnik gurup bilinci gelişmektedir

[11]

Farklılık bilinci, gerçek bir farkın müşahedesine dayanabildiği gibi, sunî olarak da üretilebilir

Bu konuda ülkemizde etnik bir gurup olarak yaratılmaya çalışılan Kürt kesimini örnek olarak almak mümkündür

Bu gurubun tek belirleyici özelliği Türkçe'den ve bölgedeki öbür dillerden derlenmiş kelimelerden oluşan bozulmuş bir lisandır

[12] Din, tarih, sosyal âdetler gibi kültürün diğer tüm özellikleri itibariyle hiç bir farklılık bulunmamasına rağmen siyasî tutumlarla sunî olarak sosyal bütünlük parçalanmaya çalışılmaktadır

Görüldüğü gibi gurup bilinci herhangi bir veya birkaç değişebilir ve yüzeysel faktörün, suni de olsa mevcudiyeti sonucu oluşturulabilmektedir

Çabucak meydana getirilebilir ve yine aynı çabuklukta kendiliğinden, veya söz konusu faktörlerin değişmesiyle, ortadan kalkabilir

Meselâ, çalışma şartlarının iyileştirilmesini gaye edinen bir gurup insan bir araya gelebilir

Bu amaç, aynı zamanda var olduğu sürece gurubu oluşturan bilinçtir, ve onların belli tarzda hareket etmelerini öngörür

Çalışma şartları iyileştirildikten sonra gurup ortadan kalkar

Gurubun yaşadığı bu süreci sosyal hayattaki güçler sağlamaktadır

Sosyal hayattaki oluşumlardan meydana gelen bu güçler sürekli değiştiklerinden, gurupların mevcudiyeti ve nitelikleri üzerindeki etkileri de buna bağlı olarak farklılık arz etmektedir

Kültürel özelliklerin farkında oluş ise, esasında süreklilik arz eden toplumsal bir prosestir ve temel kültürel öğelere bağlıdır

Bunu sağlayan faktörlerin devamlı veya çok uzun süreli var olması sonucu ancak bu kavramdan söz etmek, gurup farkındalığını belirlemek mümkündür

Herhangi bir iktisadî, sosyal veya siyasî menfaat, ilgili insanları bir araya getirerek gurup bilinci oluşturabilir

Gurubun, kültürel öğelerinin de müşterek olması şart değildir

Dikkat edilirse bu noktadaki bilinç, amaç etrafında teşekkül etmiş ve ona bağlıdır

Amacın sağlanması, veya gurup üyelerinin herhangi diğer bir yolla tatmin olmaları sonucu, gurup bilinci kendiliğinden ortadan kalkar

10-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Sosyal Ağların Türk Kimliğini Belirlemedeki Rolü Sosyal ağların türk kimliğini belirlemedeki rolü Etnik kimlik, ferdîn içinde yaşadığı toplumdaki yaygın kültür unsurlarından farklı olarak, orijinal bir kültürel sistemin yapı özelliklerini nitelik itibariyle taşımasıyla ortaya çıkan bir kimlik türüdür Millî kimliğe olan bağlılık azaldıkça başka kimlik arayışları artmakta, etniklik önem kazanmaktadır Etnik özellikler, kültürel entegrasyonun sağlanamadığı, kültürle arası mesafenin[1] (inner cultural distance) olduğu toplum yapılarında görülebilecek potansiyel bir sosyal tabakalaşma unsurudur Tümüyle homojen bir toplumsal yapıya rastlamak oldukça zordur Sosyal yapı çeşitli türlerde sosyal tabakalaşmadan, veya onu meydana getiren, birbirinden farklı niteliklere sahip alt guruplardan oluşmaktadır Zaten aksi takdirde de toplumsal tabakalaşmayı fark etmek mümkün olamazdı Ancak, sosyal gurupların hepsinde de, toplumun tümünde görülebilecek, ortak sosyal değerler, ortak amaçlar, ortak bir geçmiş, halihazırda da devam etmekte olan tarihî süreç içinde mevcuttur Toplumsal bütünlüğü meydana getiren bu gibi temel unsurlardan uzaklaştıkça, etnik farklılıklar ortaya çıkmaktadır 1 Etniklik Genel anlamda bir sosyal gurubun ırk, dil veya millî kimliğidir Kolektif kimliğin dini, millî, kültürel ve alt-kültürel gibi çeşitli formlarını bünyesinde toplayabilir Terimin orijinal Yunanca anlamı ethnos, kabile veya ırktır Sosyal bilimlerde bu kavram, kültürel mecranın biyolojik ve genetik belirleyiciliği dışına çıkarak, "ethos" (bir kavmin veya toplumsal bir kurumun özellikleri) ve "âdet" (sosyal öğrenme ve sosyal miras) anlamlarında kullanılmaktadır Irk ve kültür unsurlarının mümkün bileşimleri, sosyal analizlerde bağımsız değişken olarak alınmaktadır[2] Etnik farklılıklar sosyal olarak üretilmekte ve korunmaktadır[3] Millî ve etnik kimlikler bir ölçüde ırk faktörünün belirleyiciliğine dayanırlar Ancak, diğer unsurlardan tecrit edilmiş yalnızca bir faktöre dayalı bir kimlik yapısı düşünülemez Meselâ, Kıbrıs’ta yaşayan Türk ve Rum kesimi ırk, kültür, din, sosyal, ve linguistik kimliklerinin tümüyle ele alınmaktadır[4] Bundan dolayı salt Müslüman veya Türk kimliği yoktur Mutlaka bu unsurların ve değerlerinin tarihî süreç içinde bir yorumu ve kombinasyonu gereklidir Böylece millî kültürden bağımsız millî bir kimlik düşünülemez Etniklik, diğer bir yaklaşımla, siyasî etniklik ve kültürel etniklik olarak iki değişik mânâda ele alınabilir Bunlardan ilki, etnik çerçevedeki bir gurubun siyasî hareketliliğini veya şuurunu, öbürü ise, başka kültürel değerlere olan bağlılığını veya uygulamalarını işaret eder[5] Her iki türde de ortak özellik, gurubun sahip olduğu farklılık bilincidir Siyasî ve kültürel etniklik, ırk gurupları, etnik azınlık statüsü, alt guruplar gibi birbirinden farklı anlamlarda analiz edilebilmektedir Yaygın kullanımı son derece genel bir mânâ ifade etmekte, ve bu yüzden de büyük bir kavram kargaşası meydana gelmektedir[6] Bu durum, belli bir gurubun sosyal yapı içinde, ne tür bir yer işgal ettiğini de belirlemekte güçlük çıkarır Nitekim, Amerikan kültürü içindeki Yahudi nüfusun durumu, bazen etnik gurup, bazen ırk gurubu, bazen de alt gurup olarak adlandırılmaktadır Bu örneklerden en dikkat çekeni zencilerin durumudur Amerika'daki zenci nüfusu tümüyle yaygın kültür içinde eritilmiş olmasına ve ırk farklılığından başka bir özellikleri kalmamış olmasına rağmen "ırk gurubu" olarak değil, etnik gurup olarak adlandırılmaktadırlar[7] Batı ülkelerinde, kavramın işlenme süreci ve ifade ettiği anlam, toplum yapısı ve iktisadi gelişme farklarından dolayı, bazı değişiklikler arz etmektedir[8] Bunların en önemlilerinden biri, bu ülkelerin gelişme süreçleri boyunca, sömürge memleketlerden aldıkları göçtür Böyle bir sosyal hareketliliğin belli başlı saiklerinden birisi, göç eden insanların bu yeni ülkenin bazı özelliklerini tercih etmeleridir Tercih unsurunun oynadığı rol, bir süre sonra söz konusu gurubun, yaygın toplumsal yapı içinde erimesine ve neticede orijinal kültürel unsurlara katkıda bulunucu bir çeşni haline dönüşmesine sebep olmaktadır Kısaca, yeni bir kimlik edinilmektedir Göç niteliğindeki toplumsal hareketlilikler etniklik bilincini artırır Sanayileşme ve şehirleşme sürecinde, büyük nüfus kitleleri daha önceden belli bir dengeye oturmuş olan mevcut sosyal yapılarını bozmak zorunda kalarak göç etmekte, ve şehirlerdeki yeni iktisadi ve sosyal düzen içinde kendilerine bir yer bulmaya, kimlik edinmeye, çalışmaktadırlar Böyle bir değişim süreci neticesinde, ferdî tutum ve davranışlarda iki değişik seçenek müşahede edilebilir; ya karşılaşılan yeni düzenin kültürel özelliklerini özümseyerek yaygın kimlik tipi benimsenecek , ya da sahip olunan geleneksel niteliklerin varlığından bir toplumsal güç elde etmek amacıyla bir araya gelinerek etnik gurup oluşturulacaktır Genel olarak etnik farklılıkların korunmasının ve zaman zaman ön plâna çıkarılmasının, bu anlamda, fert veya gurubun tümü hakkında aslında bir avantaj teşkil ettiğini vurgulamak gerekir Bir yandan etnik kimlik hâkim kültür içinde eritilirken, öte yandan devam eden göç etnik kimlikte meydana gelen erozyonu gidermektedir Önceden göç etmiş olanlar bir süre sonra hâkim kültüre uyum sağlamakta ve kültürel mesafeyi daraltmaktadırlar Yaşayan etnik farklılıklar giderek azalmaktadır Ancak, göçün devam etmesi halinde, yeni gelenlerle birlikte bu kesime etnik kültür akışı sürmektedir[9] Böylece devam eden göç, aslında etnikliği besleyen bir hayat kaynağı olmaktadır 2 Gurup Şuûru Bilgi sosyolojisi açısından etnik gurubun meydana gelmesinde en önemli faktörlerden biri farklılık bilincidir Bu bilinç, ırk, renk, din veya genel olarak kültür gibi değişik şekillerde var olduktan sonra, bir sosyal mesafe yaratmakta, böylece mevcut farklılıkları korumakta ve geliştirmektedir Meselâ, Amerikan zencilerindeki renk faktörü, beyaz Anglo-Saxonlarla kültürel bir ayrılık olmamasına rağmen, farklılık bilincini korumaktadır Etnik gurup üyeliğinde anahtar element olarak, gurubun ayırt edici kültürel özelliklerinin farkında oluşu ve paylaşılan kültürel değerlerin önemini vurgulamak gerekir[10] Yalnız başına gurup şuuru, etnik gurubun belirleyici bir özelliği değildir Dikkat edilirse bu "farkında oluş" kavramında "gurup bilinci"'ne nazaran daha köklü bir sosyal süreç yatmaktadır Bu aynı zamanda etniklikteki gurup bilinciyle sosyal yapıdaki diğer gurup bilinci arasındaki farkları da ortaya koymaktadır Nitekim Amerika’daki etnik guruplar arasında yapılan araştırmalarda bu husus ortaya konmuştur Bu ülaaae gelen gurupların kültürel elementleri (din, ırk, dil, vs) yerleşik olan başka bir kültürle karşılaşınca farklılığını hissetmekte ve çoğunluk gurupla birlikte yaygın bir kültür üretmektedir Bundan dolayı yeni bir etnik gurup bilinci gelişmektedir[11] Farklılık bilinci, gerçek bir farkın müşahedesine dayanabildiği gibi, sunî olarak da üretilebilir Bu konuda ülkemizde etnik bir gurup olarak yaratılmaya çalışılan Kürt kesimini örnek olarak almak mümkündür Bu gurubun tek belirleyici özelliği Türkçe'den ve bölgedeki öbür dillerden derlenmiş kelimelerden oluşan bozulmuş bir lisandır[12] Din, tarih, sosyal âdetler gibi kültürün diğer tüm özellikleri itibariyle hiç bir farklılık bulunmamasına rağmen siyasî tutumlarla sunî olarak sosyal bütünlük parçalanmaya çalışılmaktadır Görüldüğü gibi gurup bilinci herhangi bir veya birkaç değişebilir ve yüzeysel faktörün, suni de olsa mevcudiyeti sonucu oluşturulabilmektedir Çabucak meydana getirilebilir ve yine aynı çabuklukta kendiliğinden, veya söz konusu faktörlerin değişmesiyle, ortadan kalkabilir Meselâ, çalışma şartlarının iyileştirilmesini gaye edinen bir gurup insan bir araya gelebilir Bu amaç, aynı zamanda var olduğu sürece gurubu oluşturan bilinçtir, ve onların belli tarzda hareket etmelerini öngörür Çalışma şartları iyileştirildikten sonra gurup ortadan kalkar Gurubun yaşadığı bu süreci sosyal hayattaki güçler sağlamaktadır Sosyal hayattaki oluşumlardan meydana gelen bu güçler sürekli değiştiklerinden, gurupların mevcudiyeti ve nitelikleri üzerindeki etkileri de buna bağlı olarak farklılık arz etmektedir Kültürel özelliklerin farkında oluş ise, esasında süreklilik arz eden toplumsal bir prosestir ve temel kültürel öğelere bağlıdır Bunu sağlayan faktörlerin devamlı veya çok uzun süreli var olması sonucu ancak bu kavramdan söz etmek, gurup farkındalığını belirlemek mümkündür Herhangi bir iktisadî, sosyal veya siyasî menfaat, ilgili insanları bir araya getirerek gurup bilinci oluşturabilir Gurubun, kültürel öğelerinin de müşterek olması şart değildir Dikkat edilirse bu noktadaki bilinç, amaç etrafında teşekkül etmiş ve ona bağlıdır Amacın sağlanması, veya gurup üyelerinin herhangi diğer bir yolla tatmin olmaları sonucu, gurup bilinci kendiliğinden ortadan kalkar