Birbirine Kan Evlilik Bağla Bağlanmış Olanlar

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-20-2012

6- akraba evliliğinin tarihî görünümlerinden bazı örnekler
bu yazının içeriği, semavî olmayan dinlere mensup kültürlerin erken dönemlerinde akraba evliliğinin olup olmadığına ilişkin bir yargıda bulunacak verilere sahip değildir

ancak japon medenî yasası'nın akraba evliliğini yasaklaması, daha önceleri bu tür evliliklerin olduğuna ve bazı sakıncalarının görüldüğüne işaret etmesi bakımından anlamlıdır

ibn haldun’un toplumsal tarih niteliğindeki mukaddime adlı eserinde el-asabiye bağı önemle vurgulanmaktadır

bu kavramın akraba evliliğini kapsaması normaldir

ibn haldun kent hayatının (umran) ilerleyen dönemlerinde “el-asabiye”nin dayanışma ruhunun zayıfladığını ve uygarlıkların çöktüğünü belirtmektedir

islâm düşünürü olarak, onun kültür çevresi 14-15

yüzyıl endülüs ve kuzey afrika’dır

ancak belirlemeleri bakımından dünya genelinde beşerî bilimler açısından kabul gören bir ünü vardır

konu geçmiş ile bugünü bağlayacak daha ayrıntılı çalışmalara muhtaçtır

güncel verilerde arap kültüründe akraba evliliğinin yüksek olduğu bilinmektedir

bu konuyla ilgili olarak hz muhammed’in amcasının oğlu hz

ali ile kızı hz

fâtmâ’nın akraba evliliği yapmış olmalarının bir sünnet-i seniyye teşkil edip etmediği de dikkate değer bir yön olarak akılda tutulmalıdır

türk kültürünün islâm öncesi döneminin akraba evliliği açısından farklı coğrafyalarda ve farklı kültür ortamları ile etkileşimde nasıl bir durum gösterdiğinin ayrıntılı olarak tespit edilmesi başlı başına bir konudur

türk kültür tarihi ile ilgili çalışmalarda bir kabile ve boy anlayışının geçerli olduğu bilinmektedir

örneğin kavimden devlete geçişte ibn haldun’un ifadesiyle “el-asabiye” benzer bir duygusunun önemini inkar etmek mümkün değildir

kut (kutsallık), küç (yönetim gücü) ve ülük (toplumsal düzeyde üretim ve paylaşım süreçleri) türk tarihinin toplumsal yapı ve yönetim anlayışının belli başlı göstergeleri olarak belirtilmektedir

uruk /boy/ güçlü olmalıdır

ancak akraba evliliğinin bugünkü anlamda geçerli olup olmadığının ortaya konulması başlı başına bir çalışma olarak düşünülmelidir

mete han’ın amcasının kızıyla evlenmesi bir örnek olarak verilebilir

islâmiyet öncesi türk tarihinin genel olarak arap kültür çevresinden farklılıklar gösterdiği bazı kaynaklarda belirtilmektedir

ancak islâmiyet’in kabulüyle bu iki kültür çevresi önemli düzeyde bir etkileşime girmiş, hemen hemen türk tarihinin islâmî dönemi inceleme ve araştırmalarda ön koşuna çıkmıştır

islâmiyet’in kabulünden sonra da geniş bir coğrafyada akraba evliliğinin incelenmesi ilgilenilmeye değer bir konu olmalıdır

türk dünyası’nın yayıldığı geniş coğrafyadaki kültürel etkileşimlerin ve uzun yıllarını egemenliği altında geçirdiği yönetim, ideoloji ve dünya görüşünün akraba evliliği yapma anlayışını nasıl etkilediği konusu da dikkate değerdir

hem türk coğrafyasında hem islâm coğrafyasında bugün kendinî gösteren akraba evliliği olgusunun değişik çalışmalar ile ayrıntılı bir incelemeye tabi tutulması dünya genelinde bu konunun anlaşılmasında önemli bir yer edecektir

güncel araştırma verileri, özellikle anadolu’da, dikkate değer oranda akraba evliliğine işaret etmektedir

ilk bakışta doğu anadolu ve güney doğu anadolu bölgelerindeki evlilik oranının yüksekliği, kentleşme, eğitim ve refah düzeyinin düşük olması ile açıklanabilse de anadolu’nun geneliyle karşılaştırıldığında bu oran yüksekliğinin daha çok kültürel nedenli olduğu izlenimi doğmaktadır

anadolu türk kültürünün islâm öncesi döneminin akraba evliliği açısından farklı coğrafyalarda ve farklı kültür ortamları ile etkileşimde nasıl bir durum gösterdiğinin ayrıntılı olarak tespit edilmesi başlı başına bir konudur

7- günümüz toplumlarında akraba evliliğine ilişkin notlar
akraba evliliği ana ve baba yönünde iki ana gelişme şekli göstermektedir

ancak yaygın olarak baba soyu gelişmesi (amca oğlu-amca kızı ve amca oğlu-hala kızı) etkilidir

kentleşmenin gittikçe artması ana yönünde gelişen akraba evliliği örneği verebilmektedir

“akraba evliliğinin en fazla rastlanan biçimi olan amca kızı-amca oğlu evliliğine ilişkin olarak araştırma sonuçlarına dayalı farklı görüşler bulunmaktadır

barth (1954) amca kızı evliliğinin, soy sop dayanışmasını (solidarity) sağlayıcı bir rol oynamakta olduğu görüşündedir

rosenfeld (1958) amca kızı evliliğinin mal-mülkün akrabalık grubu içinde kalmasını sağladığını savunmaktadır

murphy ve kasdan (1959)'a göre amca kızı evliliği baba soyunun doğal bölünme sürecinin engellemektedir

patai (1959)'ye göre amca kızı evliliği baba yanı mirası kendi içinde muhafaza etmekte,savunma gücünü kuvvetlendirmekte,hane halkı yapısının kararlılığını(stability) sağlamakta ve eşlerin statülerinin eşitliğini pekiştirmektedir

yine cuisenier (1962) için amca kızı evliliği eş seçimindeki seçenekler dizisinde alternatiflerle simgelenen yapının en önemli ifadesidir

khuri (1970) amca kızı evliliğinin uyumlu aile ilişkilerine katkıda bulunduğunu belirtmektedir

hilal (1970)'e göre amca kızı evliliği içinde kadın eş olarak güvence (namus açısından) altındadır

pastner'e (1979) göre de evlilik örüntüleri ile üretim tarzı ve siyasi yol arasındaki ilişki iki farklı evlilik stratejisini ortaya çıkarır

bunlardan birincisi siyasi görevlerin ve toprak sahipliğinin yararına olan evlilik yatırımı baba yanındaki akrabaların dağılımını engellemektedir

ikincisinde de akrabalık organizasyonunda iki yandaşlığı ve kardeş birliğinin önemini yansıtmaktadır

batı toplumlarında akraba evliliğinin bisikletin ve otomobilin icadıyla azaldığı belirtilirken, akraba evliliğinin azalmasında en önemli etken kent nüfusunun ister istemez ortaya koyduğu tesadüfi nüfus yapısıdır

sanayi toplumunun ve buna bağlı olarak kentleşmenin değişik bölgelerden insanları bir araya getirmesi akraba evliliklerinin azalmasına neden olarak gösterilmektedir

örneğin abd’nin karışık ve hareket halindeki halkı on binde sekiz (0

008) kardeş çocuğu evliliği ile yeni akıma iyi bir örnektir

bu tür evliliklere utah eyaletinde 1870’te %1, 1890’da %0

25, 1910’da %0

1 oranında rastlanmaktaydı

günümüzde ise yok gibidir

fransa’da loire-et-cher’de bu oranlar 1918’de %6, 1932’de %3 ve 1952’de %1 idi

26 anthony smith bazı ülkelerde kardeş çocuğu ile evlenme oranlarını şöyle vermektedir:
ispanya
% 4

6
japonya (nagasaki)
% 5

0
japonya (tarımsal bölge)
% 7

0
isviçre (alp köyleri)
% 11

0
hindistan (bombay’da parsi etnik grubunda)
% 12

0
brezilya (köyleri)
% 19

5
fiji adaları
% 29

7
yukarıdaki tablodan anlaşıldığı kadarıyla, akraba evliliği oranları köylerden kente, doğudan batıya geldikçe azalmaktadır

8- türkiye’de akraba evliliği hakkında bazı belirlemeler
akraba evliliklerinin oranı endüstrileşmiş batı toplumlarında çok düşük olmasına rağmen, türkiye akraba evliliğinin yüksek olduğu ülkeler (bazı asya ülkeleri ve islâm ülkeleri) arasındadır

tercihli amca kızı evliliği orta-doğu ülkeleri ile birlikte türkiye’de de görülmektedir

türkiye’de akraba evliliklerinde başı kardeş çocukları evliliği çekmektedir

türkiye'de akraba evliliklerine ilişkin ülke çapındaki veriler, hacettepe üniversitesi nüfus etütleri enstitüsü tarafından 1968'den bu yana beş yıllık aralarla düzenli olarak yapılan demografik araştırmalardan elde edilmektedir

1968 türkiye'de aile yapısı ve nüfus sorunları araştırması sonuçlarına göre türkiye’de evli çiftlerin yaklaşık olarak üçte birinin (%29) birbirleriyle yakın akraba oldukları görülmektedir

atalay’ın (1981) çalışmasında geniş ailede akraba evlilikleri oranı yadsınmayacak kadar yüksektir

çekirdek ailelerde evli çiftlerin yüzde 17’si birbirleriyle akraba iken, geniş ailede bu oran yüzde 83’e çıkmaktadır

kocası amcasının oğlu olanların yüzde 79

6’sı, kocası dayısının, halasının, teyzesinin oğlu olanların yüzde 84

6’sı geniş ailede yaşamaktadır

çekirdek ailede yaşayanlardan ise, kocası amcasının oğlu olanlar yüzde 20, halasının, dayısının, teyzesinin oğlu olanlar ise yüzde 15 oranındadır

birinci derecede yakın kan akrabaları ile evlenme, geniş ailede yaşayanlarda en fazla görülmesine karşın, uzak kan akrabaları ile evlenme de en fazla çekirdek ailede yaşayanlarda görülmektedir

çekirdek ailelerde kocası ile çeşitli derecelerde akraba olanların oranı, geniş aileye oranla oldukça düşüktür

geniş aile biçiminde akraba evliliği oldukça pekişmiştir

geniş ailede akraba evliliklerinin yüksek olması, toprağın miras yolu ile bölünmesini önlemek veya aynı nedenle birleştirilmesini sağlamak, ailedeki bütünlüğü korumak, asillik ve rençberlik özelliklerini pekiştirmek gibi nedenlere bağlanabilir

şaylı çeşitli gruplarda yaptığı araştırmalar sonucunda akraba evliliği sıklığının %24-33 oranları arasında değiştiğini bulmuştur

başaran'ın diyarbakır'da yaptığı çalışmalarda, merkezde %34 oranında olan akraba evliliği sıklığı, köylerde %40'a çıkmaktadır

kalyoncu, silivri'nin fener köyünde akraba evliliği sıklığını %1, rize'nin maden köyünde %47 olarak bulmuştur

ankara zekai tahir burak kadın sağlığı eğitim ve araştırma hastanesi'nde ard arda doğan 10

000 yeni doğanda yapılan bir çalışmada da akraba evliliği sıklığı %21 olarak bulunmuştur

10-20-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Birbirine Kan Evlilik Bağla Bağlanmış Olanlar 6- akraba evliliğinin tarihî görünümlerinden bazı örnekler bu yazının içeriği, semavî olmayan dinlere mensup kültürlerin erken dönemlerinde akraba evliliğinin olup olmadığına ilişkin bir yargıda bulunacak verilere sahip değildir ancak japon medenî yasası'nın akraba evliliğini yasaklaması, daha önceleri bu tür evliliklerin olduğuna ve bazı sakıncalarının görüldüğüne işaret etmesi bakımından anlamlıdır ibn haldun’un toplumsal tarih niteliğindeki mukaddime adlı eserinde el-asabiye bağı önemle vurgulanmaktadır bu kavramın akraba evliliğini kapsaması normaldir ibn haldun kent hayatının (umran) ilerleyen dönemlerinde “el-asabiye”nin dayanışma ruhunun zayıfladığını ve uygarlıkların çöktüğünü belirtmektedir islâm düşünürü olarak, onun kültür çevresi 14-15 yüzyıl endülüs ve kuzey afrika’dır ancak belirlemeleri bakımından dünya genelinde beşerî bilimler açısından kabul gören bir ünü vardır konu geçmiş ile bugünü bağlayacak daha ayrıntılı çalışmalara muhtaçtır güncel verilerde arap kültüründe akraba evliliğinin yüksek olduğu bilinmektedir bu konuyla ilgili olarak hz muhammed’in amcasının oğlu hzali ile kızı hz fâtmâ’nın akraba evliliği yapmış olmalarının bir sünnet-i seniyye teşkil edip etmediği de dikkate değer bir yön olarak akılda tutulmalıdır türk kültürünün islâm öncesi döneminin akraba evliliği açısından farklı coğrafyalarda ve farklı kültür ortamları ile etkileşimde nasıl bir durum gösterdiğinin ayrıntılı olarak tespit edilmesi başlı başına bir konudur türk kültür tarihi ile ilgili çalışmalarda bir kabile ve boy anlayışının geçerli olduğu bilinmektedir örneğin kavimden devlete geçişte ibn haldun’un ifadesiyle “el-asabiye” benzer bir duygusunun önemini inkar etmek mümkün değildir kut (kutsallık), küç (yönetim gücü) ve ülük (toplumsal düzeyde üretim ve paylaşım süreçleri) türk tarihinin toplumsal yapı ve yönetim anlayışının belli başlı göstergeleri olarak belirtilmektedir uruk /boy/ güçlü olmalıdır ancak akraba evliliğinin bugünkü anlamda geçerli olup olmadığının ortaya konulması başlı başına bir çalışma olarak düşünülmelidir mete han’ın amcasının kızıyla evlenmesi bir örnek olarak verilebilir islâmiyet öncesi türk tarihinin genel olarak arap kültür çevresinden farklılıklar gösterdiği bazı kaynaklarda belirtilmektedir ancak islâmiyet’in kabulüyle bu iki kültür çevresi önemli düzeyde bir etkileşime girmiş, hemen hemen türk tarihinin islâmî dönemi inceleme ve araştırmalarda ön koşuna çıkmıştır islâmiyet’in kabulünden sonra da geniş bir coğrafyada akraba evliliğinin incelenmesi ilgilenilmeye değer bir konu olmalıdır türk dünyası’nın yayıldığı geniş coğrafyadaki kültürel etkileşimlerin ve uzun yıllarını egemenliği altında geçirdiği yönetim, ideoloji ve dünya görüşünün akraba evliliği yapma anlayışını nasıl etkilediği konusu da dikkate değerdir hem türk coğrafyasında hem islâm coğrafyasında bugün kendinî gösteren akraba evliliği olgusunun değişik çalışmalar ile ayrıntılı bir incelemeye tabi tutulması dünya genelinde bu konunun anlaşılmasında önemli bir yer edecektir güncel araştırma verileri, özellikle anadolu’da, dikkate değer oranda akraba evliliğine işaret etmektedir ilk bakışta doğu anadolu ve güney doğu anadolu bölgelerindeki evlilik oranının yüksekliği, kentleşme, eğitim ve refah düzeyinin düşük olması ile açıklanabilse de anadolu’nun geneliyle karşılaştırıldığında bu oran yüksekliğinin daha çok kültürel nedenli olduğu izlenimi doğmaktadır anadolu türk kültürünün islâm öncesi döneminin akraba evliliği açısından farklı coğrafyalarda ve farklı kültür ortamları ile etkileşimde nasıl bir durum gösterdiğinin ayrıntılı olarak tespit edilmesi başlı başına bir konudur 7- günümüz toplumlarında akraba evliliğine ilişkin notlar akraba evliliği ana ve baba yönünde iki ana gelişme şekli göstermektedir ancak yaygın olarak baba soyu gelişmesi (amca oğlu-amca kızı ve amca oğlu-hala kızı) etkilidir kentleşmenin gittikçe artması ana yönünde gelişen akraba evliliği örneği verebilmektedir “akraba evliliğinin en fazla rastlanan biçimi olan amca kızı-amca oğlu evliliğine ilişkin olarak araştırma sonuçlarına dayalı farklı görüşler bulunmaktadır barth (1954) amca kızı evliliğinin, soy sop dayanışmasını (solidarity) sağlayıcı bir rol oynamakta olduğu görüşündedir rosenfeld (1958) amca kızı evliliğinin mal-mülkün akrabalık grubu içinde kalmasını sağladığını savunmaktadır murphy ve kasdan (1959)'a göre amca kızı evliliği baba soyunun doğal bölünme sürecinin engellemektedir patai (1959)'ye göre amca kızı evliliği baba yanı mirası kendi içinde muhafaza etmekte,savunma gücünü kuvvetlendirmekte,hane halkı yapısının kararlılığını(stability) sağlamakta ve eşlerin statülerinin eşitliğini pekiştirmektedir yine cuisenier (1962) için amca kızı evliliği eş seçimindeki seçenekler dizisinde alternatiflerle simgelenen yapının en önemli ifadesidir khuri (1970) amca kızı evliliğinin uyumlu aile ilişkilerine katkıda bulunduğunu belirtmektedir hilal (1970)'e göre amca kızı evliliği içinde kadın eş olarak güvence (namus açısından) altındadır pastner'e (1979) göre de evlilik örüntüleri ile üretim tarzı ve siyasi yol arasındaki ilişki iki farklı evlilik stratejisini ortaya çıkarır bunlardan birincisi siyasi görevlerin ve toprak sahipliğinin yararına olan evlilik yatırımı baba yanındaki akrabaların dağılımını engellemektedir ikincisinde de akrabalık organizasyonunda iki yandaşlığı ve kardeş birliğinin önemini yansıtmaktadır batı toplumlarında akraba evliliğinin bisikletin ve otomobilin icadıyla azaldığı belirtilirken, akraba evliliğinin azalmasında en önemli etken kent nüfusunun ister istemez ortaya koyduğu tesadüfi nüfus yapısıdır sanayi toplumunun ve buna bağlı olarak kentleşmenin değişik bölgelerden insanları bir araya getirmesi akraba evliliklerinin azalmasına neden olarak gösterilmektedir örneğin abd’nin karışık ve hareket halindeki halkı on binde sekiz (0008) kardeş çocuğu evliliği ile yeni akıma iyi bir örnektir bu tür evliliklere utah eyaletinde 1870’te %1, 1890’da %025, 1910’da %01 oranında rastlanmaktaydı günümüzde ise yok gibidir fransa’da loire-et-cher’de bu oranlar 1918’de %6, 1932’de %3 ve 1952’de %1 idi26 anthony smith bazı ülkelerde kardeş çocuğu ile evlenme oranlarını şöyle vermektedir: ispanya % 46 japonya (nagasaki) % 50 japonya (tarımsal bölge) % 70 isviçre (alp köyleri) % 110 hindistan (bombay’da parsi etnik grubunda) % 120 brezilya (köyleri) % 195 fiji adaları % 297 yukarıdaki tablodan anlaşıldığı kadarıyla, akraba evliliği oranları köylerden kente, doğudan batıya geldikçe azalmaktadır 8- türkiye’de akraba evliliği hakkında bazı belirlemeler akraba evliliklerinin oranı endüstrileşmiş batı toplumlarında çok düşük olmasına rağmen, türkiye akraba evliliğinin yüksek olduğu ülkeler (bazı asya ülkeleri ve islâm ülkeleri) arasındadır tercihli amca kızı evliliği orta-doğu ülkeleri ile birlikte türkiye’de de görülmektedir türkiye’de akraba evliliklerinde başı kardeş çocukları evliliği çekmektedir türkiye'de akraba evliliklerine ilişkin ülke çapındaki veriler, hacettepe üniversitesi nüfus etütleri enstitüsü tarafından 1968'den bu yana beş yıllık aralarla düzenli olarak yapılan demografik araştırmalardan elde edilmektedir 1968 türkiye'de aile yapısı ve nüfus sorunları araştırması sonuçlarına göre türkiye’de evli çiftlerin yaklaşık olarak üçte birinin (%29) birbirleriyle yakın akraba oldukları görülmektedir atalay’ın (1981) çalışmasında geniş ailede akraba evlilikleri oranı yadsınmayacak kadar yüksektir çekirdek ailelerde evli çiftlerin yüzde 17’si birbirleriyle akraba iken, geniş ailede bu oran yüzde 83’e çıkmaktadır kocası amcasının oğlu olanların yüzde 796’sı, kocası dayısının, halasının, teyzesinin oğlu olanların yüzde 846’sı geniş ailede yaşamaktadır çekirdek ailede yaşayanlardan ise, kocası amcasının oğlu olanlar yüzde 20, halasının, dayısının, teyzesinin oğlu olanlar ise yüzde 15 oranındadır birinci derecede yakın kan akrabaları ile evlenme, geniş ailede yaşayanlarda en fazla görülmesine karşın, uzak kan akrabaları ile evlenme de en fazla çekirdek ailede yaşayanlarda görülmektedir çekirdek ailelerde kocası ile çeşitli derecelerde akraba olanların oranı, geniş aileye oranla oldukça düşüktür geniş aile biçiminde akraba evliliği oldukça pekişmiştir geniş ailede akraba evliliklerinin yüksek olması, toprağın miras yolu ile bölünmesini önlemek veya aynı nedenle birleştirilmesini sağlamak, ailedeki bütünlüğü korumak, asillik ve rençberlik özelliklerini pekiştirmek gibi nedenlere bağlanabilir şaylı çeşitli gruplarda yaptığı araştırmalar sonucunda akraba evliliği sıklığının %24-33 oranları arasında değiştiğini bulmuştur başaran'ın diyarbakır'da yaptığı çalışmalarda, merkezde %34 oranında olan akraba evliliği sıklığı, köylerde %40'a çıkmaktadır kalyoncu, silivri'nin fener köyünde akraba evliliği sıklığını %1, rize'nin maden köyünde %47 olarak bulmuştur ankara zekai tahir burak kadın sağlığı eğitim ve araştırma hastanesi'nde ard arda doğan 10000 yeni doğanda yapılan bir çalışmada da akraba evliliği sıklığı %21 olarak bulunmuştur