10-20-2012
|
#1
|
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Hücre Bölünmesi Nasıl Olur, Hücre Bölünmesi Hakkında, Hücre Bölünmeleri Hakkında
Hücre Bölünmesi nasıl olur, Hücre Bölünmesi hakkında, Hücre Bölünmeleri hakkında
Hücre Bölünmesi
Canlı hücrelerin nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yeni hücreler meydana getirmelerine bölünme denir Bölünme çoğalma, büyüme ve gelişme için kaçınılmaz bir hayat olayıdır Hem eşeyli hem de eşeysiz üremenin gerçekleşmesini sağlayan temel olay hücre bölünmeleridir Canlılarda görülen en önemli hücre bölünmeleri mitoz ve mayoz dur Belli bir gelişme dönemini tamamlayan hücreler bölünerek çoğalırlar Ancak bazı hücreler hayvanların sinir ve kas hücreleri, bitkilerin değişmez doku hücreleri bölünmezler Hücreler genellikle oval olup, küreye benzerlerYani bir hacim, bir de alanları vardır Hacim stoplazmadan, alan ise hücre zarından ibarettir Hücre büyüdükçe yarı çap artar Alan yarıçapının karesi, hacim ise yarı çapını küpü oranında artar İki artışın farkı çok fazla olduğundan belli bir değerden sonra hücre zarı, fazla büyüyen stoplazmanın ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelir İşte o an,hücre bölünme mesajı alarak bölünür Böylece hacim küçülmüş veya alan büyütmüş olurlar
Bu durum amipler üzerindeki deneylerle ispatlanmıştır Bir amip hücresinin sitoplazmasının bir kısmı dört Ay süreyle kesilmiş ve hücrenin hiç bölünmediği görülmüştür Aynı süre içersinde her hangi bir işleme tabi tutulmayan kontrol amipi ise tam 65 defa bölünmüştür Bir başka deneyde ise,gelişmiş bir amip tam bölüneceği anda sitoplazmasından bir parça kesilmiştir, ancak bölünme devam etmiştir, Çünkü kesme işlemi bölünme emri verildikten sonra yapılmıştır Bu deneyden sonuç şudur:çıkan sonuç şudur: Bölünme emri, çekirdek ve stoplazma arasındaki etkileşim sonucuna göre, çekirdekten verilmektedir
MİTOZ BÖLÜNME
Eşeyli eşeysiz üreyen bütün çok hücreli canlılarda büyüme ve gelişmeyi sağlayan temel olay mitoz bölünmedir Tek hücreliler de hücre bölünmesi her defasında üremeyi sağlamış olur Mitoz bölünme ile bir hücreden iki yeni hücre oluşur oluşan hücrelerin kalıtsal yapısı birbirleriyle ve ana hücresiyle aynıdır Olayda kromozom sayısı ve yapısı değişmediği için her türlü kromozom sayısı ve yapısı değişmediği için her türlü kromozom sayısına sahip hücreler mitoz gerçekleştirebilir Özellikle bitki ve hayvanların diploid (2n) vücut hücrelerinin bölünerek çoğalma biçimidir
Mitoz bölünmeyle canlılarda şu olay gerçekleşmiş olur:
* EŞEYSİZ ÜREME
* BÜYÜME (Canlının boy ve ağırlık olarak artması)
* GELİŞME (Organların hücre sayısını arttırarak olgunlaşması)
* REJENERASYON (Eksik kısımların onarılması )
* Bazı istisna türlerde eşey hücrenin oluşumu
Bir anormallik sonucu oluşmuş eksik veya fazla kromozomlu hücreler dahi mitozla bölünebilir Mitozla kromozom sayısı ve yapısı korunmuştur
KROMOZOMLARIN YAPISI
Bölünme özelliği olmayan hücrelerde DNA molekülleri çekirdekte kromotin iplikler halinde kümelenmiş şekilde bulunur Bu uzun kromotin iplikler hücre bölüneceği zaman eşlenerek kardeş kromatidleri oluştururlar Hücre bölünmesinin başlangıcında, birarada bulunan kardeş kromatidler kısalıp kalınlaşarak kromozom haline gelirleKromotidler birbirlerine sentromer bölgesinden tutunmuşlardır
Kromozomların sayısı her canlı için belli olup,azlığı veya çokluğu kalıtsal olarak bir anlam ifade etmez Örneğin insan,siyah moli balığı, ve kurt bağrı bitkisi 46’şar kromozom taşır Ancak birisi hayvan birisi de bitkidir
Önemli olan kromozom sayısı değil, DNA şifrelerinin benzer olmasıdır Kromozomların DNA ve protein bulunur
Diploid (2n) canlıların hücrelerinde kromozomlar çift halde bulunur Biri anadan biri,diğeri babadan gelen, aynı şekil ve büyüklükteki bu kromozomlara homolog kromozomlar denir
2 MİTOZ BÖLÜNMENİN SAFHALARI
Belli bir yüzey-hacim oranına ulaşan hücreler bölünme hazırlıklarını tamamlayarak dört safhada mitoz bölünmeyi gerçekleştirirler Mitoz bölünme meydana gelirken önce çekirdek eşlenir Bu olaya karyokinez denir Sonra sitoplazma bölünmesi buna da sitokinez denir
a İnterfaz Evresi :
Bir bölünme kademesi olmayıp , iki mitoz arasındaki gelişme safhasıdır İnterfazda genç hücre beslenme, büyüme, protein sentezi gibi biyolojik olayları gerçekleştirir Fakat hücre bölünme mesajını aldığı andan itibaren bölünme hazırlıkları yapılır Bu hazırlıklardan sonra interfaz biter bölünme başlar
Bölünme hazırlıklarını en önemlisi kromotin ipliklerin (DNA) kendini eşlemesidir (Replikasyon) Hayvansal hücrelerde sentrozom da kendisini eşler Hücreyi ağ gibi kuşatmış bulunan endoplazmik retikulum yıkılarak bölünme kolaylaştırılır
Son olarak bölünme başlarken hücrenin diğer hayatsal faaliyetlerini minimum seviyeye indirilir
b Profaz :
Mitoz bölünmenin en uzun safhasıdırEşlenmiş kromotin ipliler sentromer bölgelerinden birbirlerine tutunmuşlardır Bu eşlere kardeş kromatidler denir Profazda kromotin iplikler kısalıp kalınlaşarak belirgin hale gelir Bu belirgin yapılara kromozom denir Profaz sonunda çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolmuştur Sentrozom çiftleri zıt kutuplara çekilerek iğ ipliklerini oluşturmaya başlamışlardır
c Metafaz :
Eşlenmiş kromozom çiftleri hücrenin ekvator çizgisinde yan yana gelerek tek sıra halinde dizilirler Sentromer bölgelerinden de iğ ipliklerine tutunurlar Sentromerler eşlenir kromozomlar en rahat bu safhada görülerek sayılabilir
d Anafaz:
Sentromer bölgelerinden birbirlerine tutunmuş olan kardeş kromotidler birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara doğru çekilirler bu çekme işlemini iğ iplikleri gerçekleştirir Mitozda kromozom sayısı ve kromozom yapısı aynı olan hücrelerin olmasını sağlayan esas olay, bu safhadaki kardeş kromotidlerin ayrılmasıdır
e Telofaz :
Birbirinde ayrılan kromozom akımlarının kutup bölgelerinde kümeler içersinden sonra, çekirdek zarları ve çekirdekçikler aniden oluşarak belirgin hale gelir Kromozomlar teker kromotin iplik haline indirgenirler İğ iplikleri kaybolur Telofaz sonunda karyokinez bitmiş ve iki çekirdekli bir hücre oluşturmuştur Sitoplazmanın bölünmesiyle iki yeni hücre oluşur
f Sitokinez :
Sitoplazmanın bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde farklılık gösterir
Hayvan hücreleri, iki taraftan ve dıştan içeriye doğru boğumlanarak bölünür Bitki hücrelerinde iseselülöz çeper boğumlanmaya imkan vermediği için, iki çekirdek arasında, golginin salgısıyla bir hücre plağı oluşturulur Bu plak ortadan kenara doğru uzayarak iki hücrenin ayrılmasını sağlar
Ayrıca bitki hücrelerinde sentrozom bulunmadığından iğ iplikleri sitoplazmadaki proteinlerden oluşan iki hücre kalıtsal madde bakımından tamamen aynıdır Belki stoplazmanın miktarından kaynaklanan hücre Büyüklükleri kısmen farklı olabilir veya organellerin dağılımı eşit olmayabilir
Bir canlının değişik doku ve organlarında mitoz oranları farklıdır Genç bireylerde hücreler 20 dakikaka da bir bölünebilirler Bitkilerin gövde, dal ve kök uçlarında meristem dokusu çok hızlı mitoz geçirirken, bir çok dokusu hiç bölünmez
Hayvanlarda epitel doku hızlı bölünürken, kemik hücreleri çok yavaş bölünür Sinir hücreleri ise belli bir zamandan sonra hiç bölünmez Mitoz hızı canlının yaşlanmasıyla da değişir Embriyo ve gençlik döneminde mitoz en hızlıdır Gelişme tamamlandıktan sonra belli bir süre sabit hızla devam eder Yaşlanma başlayınca mitoz hızıda düşer Yaşlıların yaraları bu yüzden geç iyileşir
|
|
|
|