Hücre Bölünmesi Nasıl Olur, Hücre Bölünmesi Hakkında, Hücre Bölünmeleri Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-20-2012

MAYOZ BÖLÜNME :

Eşeyli üreyen canlılarda, eşey hücrelerinin (gametlerin) oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir

Mayoz geçirerek hücreler mutlaka diploid (2n) olmalıdır

Mayozun esas görevi, haploid hücreler olan gametlerin oluşumunu sağlamaktır

İstisna olarak su yosunları, diğer çiceksiz bitkiler plazmodyum ve bazı omurgasız hayvanlarda mayozla oluşan hücrelere gamet olmayıp, sporlar yada diğer haploid hücrelerdir

Çünkü bunlar döllenemezler, tek başlarına gelişerek gametleri oluşturacak ara bireyleri meydana getirirler

Mayoz geçirerek hücreler üreme organlarındaki diploid eşey ana hücrelerdir

Mayoz bir hücrenin arka arkaya iki defa bölünmesiyle gerçekleşir ve sonuçta dört yeni hücre oluşturulur

Dolayısıyla mitozda bahsettiğimiz Profaz , Metafaz, Anafaz ve Telofaz safhaları mayozda iki defa gerçekleşir

Bu bölünmelerden birincisi esas mayoz olup, ikincisi mitoz gibi gerçekleşir

I

MAYOZ :

Oluşacak hücrelerin ge dizilişi ve kromozom sayısı bakımdan değişikliğe uğraması bu bölünmede olur

Bölünme başlamadan önceki interfaz evresi mitozdaki gibi gerçekleşir

Profaz I :

En önemli ve uzun safhadır

Eşlenmiş kromatin iplikler sentromerlerin den birbirlerine tutunmuş durumdadırlar

Bu eşlerin her birine kardeş kromotitler denir

Bu safhada eşlenmiş kromotinler kısalıp kalınlaşarak kromozomları meydana getirirler

Her kromozomda iki tane kromatid vardır

Profaz-I sonunda çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolmuş, sentrozomlar kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilmiş durumdadır

Bu safhada eşlenmiş homolog kromozom çiftleri yanyana gelerek tetrat denilen 4 kromotidli yapıları oluştururlar

Bunlar her mayoz da olur

Kromaditlerin birbirlerine sarılmasına sinapsis denir

Bir türün mayozdaki tetrat sayısı normal(diploid) kromozom sayısının yarısı kadardır (insan hücresinin mayozunda 23 tetrat oluşturulur)

Kısa bir süre sonra sinapslar çözülür ve homolog kromozom çiftleri ayrılarak bölünmeye devam edilir

Çoğu zaman, tetrat esnasında ,sinaps yapan komaditler arasında parça (gen) değişimi olur

Buna Krossingover denir

Bu alış veriş kardeş olmayan kromaditler arasındadır

Her mayozda sinapslar oluşur ama krossingover olmayabilir

Krossing-over mayoz bölünmenin en önemli olaylarından birisidir

Çünkü bu olayla genlerin kromozomlar üzerindeki Diziliş sıraları değiştirilmektedir

Bunun sonucundaise oluşan gametlerin çeşidi daha da rtmaktadır

Böyle gametlerin döllenmesiyle de oluşan bireylerde daha fazla kalıtsal çeşitlilik sağlanmaktadır

Metafaz I:

Bu safha mitozdaki metazfazdan biraz farklıdır

Mitozda eşlenmiş kromozomlar bir sıra halinde, ekvator bölgesinde dizilirlerdi

Burada ise iki sıra halinde dizilirler

Homolog kromozomlar sıralanırken karşı karşıya gelirler

Anafaz I :

Bu safhada mitozda bölünmede olduğu gibi kromatid ayrılması olmaz

Mitozun anafazında kardeş kromotidler ayrılırdı

Burada ise homolog kromozomlar (eşlenmiş haliyle) biri bir hücreye, diğeri öbür hücreye gidecek şekilde ayrılır Yani homolog kromozom ayrılması gerçekleşir

Mayoz bölünme sonucunda kalıtsal yapısı farklı hücrelerin oluşmasını sağlayan esas olay budur

Bir mayozda krossing-over olmasa da kalıtsal çeşitlilik sağlanır

Telofaz I:

Mitozdakinden farklı değildir

Çekirdek zarları ve çekirdekçik oluşarak, sitoplazma bölünür

Burada oluşan kik hücre haploid (n)dir

Çünkü başlangıçtaki hücrenin homolog kromozomlarından birer tanesinin bulundurur

Ancak kromozomlar eşlenmiş olduğu için iki kromadidli haldedir

Yani DNA miktarı olarak 2n denilebilir

Kısa süren Telofaz I den olarak Mayoz II başlar

II

MAYOZ :

Normal bir mitoz gibi gerçekleşir

I

mayozdan daha kısadır

İki bölünme arasında interfaz olmadığı için DNA lar bir daha eşlenmez

Sadece sentrozom eşlenmesi gerçekleşir

Başlangıçta 2n kromozomlu (diploid) olan hücreden bu bölünmenin sonunda kromozomlu (monoploid) 4 hücre oluşur

Bu hücreler ana hücreden kromozom sayısı yönüyle farklı oldukları gibi, kromozom yapısı yönüyle de ana hücreden hem de birbirlerinden farklıdırlar

Mayozla yumurta oluşurken hücrelerin stoplazma miktarı da farklı olabilir

Buraya kadar öğrendiklerimizi dikkate alırsak, eşeyli üremeyle çeşitlilik oluşturulması şu faktörlerle açıklayabiliriz

* Mayoz-I de krossing- overin olması,

* Mayoz-I de homolog kromozomların ayrılması,

* Mayoz sonucu haploid hücrelerin oluşturulması,

* Döllenme ile iki yeni hücrenin birlşetirilmesi,

Bunlara ilave olarak, gametler farklı bireyler tarafından meydana getirilir veya yabancı döllenme (yabancı tozlaşma) gerçekleştirilirse kalıtsal çeşitlilik daha da artmış olur

Mayozun hem birinci, hem de ikinci bölünmelerinin de gerçekleşen ortak olaylar vardır

Bunların en önemlileri:

* Hücre sayısının artması

* Sitokinezin gerçekleşmesi

* Sentrozomun eşlenmesi olarak sayılabilir

DNA eşlemesi, tetrat ve sinapsların oluşturlması, krossin-over ve homolog kromozomların ayrılması sadece I

Mayozda; kardeş kromatidlerin ayrılması sadece II

Mayozda gerçekleşir

Krossing – Over:

Mayozun ilk bölünmesinin I

Profaz safhasında gerçekleşir

Tetrat sırasında, sinapsis yapan, kardeş olmayan kromatidler arasındaki gen değişimidir

Her sinapsista olmayabilir Kromozomlar üzerinde dizili bulunan genler birbirine ne kadar uzak ise, bu genlerin krossing- over ile değiştirilme ihtimali o kadar çoktur

Mayoz bölünme şeklindede görüldüğü gibi, krossing over ile genlerin yapısı değişmez

Sadece kromozomlar üzerindeki diziliş sırası değişir

Bir kromozom çiftinin bir yerindeki gen değişimi olabileceği gibi bir çok yerinde de olabilir

Bu olaylar sonucunda oluşacak gamet çeşidi artar

Böylece mayoz ve döllenmeyle oluşturulan kalıtsal çeşitlilik, krossing –over ile biraz daha artmış olur

Mitoz bölünmeyle Mayoz bölünme arasındaki farklar aşağıdaki tabloda verilmiştir

Su yosunlarının çoğunda döllenmeyi mayoz izler

Yani zigot mayoz geçirir

Çiçeksiz bitkilerin çoğunda mayoz, gametlerin değil sporları oluşturur

Erkek arılarda ve çiçeksiz bitkilerin haploid gametofitlerin de gametler mitozla oluşur

10-20-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Hücre Bölünmesi Nasıl Olur, Hücre Bölünmesi Hakkında, Hücre Bölünmeleri Hakkında MAYOZ BÖLÜNME : Eşeyli üreyen canlılarda, eşey hücrelerinin (gametlerin) oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir Mayoz geçirerek hücreler mutlaka diploid (2n) olmalıdır Mayozun esas görevi, haploid hücreler olan gametlerin oluşumunu sağlamaktır İstisna olarak su yosunları, diğer çiceksiz bitkiler plazmodyum ve bazı omurgasız hayvanlarda mayozla oluşan hücrelere gamet olmayıp, sporlar yada diğer haploid hücrelerdir Çünkü bunlar döllenemezler, tek başlarına gelişerek gametleri oluşturacak ara bireyleri meydana getirirler Mayoz geçirerek hücreler üreme organlarındaki diploid eşey ana hücrelerdir Mayoz bir hücrenin arka arkaya iki defa bölünmesiyle gerçekleşir ve sonuçta dört yeni hücre oluşturulur Dolayısıyla mitozda bahsettiğimiz Profaz , Metafaz, Anafaz ve Telofaz safhaları mayozda iki defa gerçekleşir Bu bölünmelerden birincisi esas mayoz olup, ikincisi mitoz gibi gerçekleşir I MAYOZ : Oluşacak hücrelerin ge dizilişi ve kromozom sayısı bakımdan değişikliğe uğraması bu bölünmede olur Bölünme başlamadan önceki interfaz evresi mitozdaki gibi gerçekleşir Profaz I : En önemli ve uzun safhadır Eşlenmiş kromatin iplikler sentromerlerin den birbirlerine tutunmuş durumdadırlar Bu eşlerin her birine kardeş kromotitler denir Bu safhada eşlenmiş kromotinler kısalıp kalınlaşarak kromozomları meydana getirirler Her kromozomda iki tane kromatid vardır Profaz-I sonunda çekirdekçik ve çekirdek zarı kaybolmuş, sentrozomlar kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilmiş durumdadır Bu safhada eşlenmiş homolog kromozom çiftleri yanyana gelerek tetrat denilen 4 kromotidli yapıları oluştururlar Bunlar her mayoz da olur Kromaditlerin birbirlerine sarılmasına sinapsis denir Bir türün mayozdaki tetrat sayısı normal(diploid) kromozom sayısının yarısı kadardır (insan hücresinin mayozunda 23 tetrat oluşturulur) Kısa bir süre sonra sinapslar çözülür ve homolog kromozom çiftleri ayrılarak bölünmeye devam edilir Çoğu zaman, tetrat esnasında ,sinaps yapan komaditler arasında parça (gen) değişimi olur Buna Krossingover denir Bu alış veriş kardeş olmayan kromaditler arasındadır Her mayozda sinapslar oluşur ama krossingover olmayabilir Krossing-over mayoz bölünmenin en önemli olaylarından birisidir Çünkü bu olayla genlerin kromozomlar üzerindeki Diziliş sıraları değiştirilmektedir Bunun sonucundaise oluşan gametlerin çeşidi daha da rtmaktadır Böyle gametlerin döllenmesiyle de oluşan bireylerde daha fazla kalıtsal çeşitlilik sağlanmaktadır Metafaz I: Bu safha mitozdaki metazfazdan biraz farklıdır Mitozda eşlenmiş kromozomlar bir sıra halinde, ekvator bölgesinde dizilirlerdi Burada ise iki sıra halinde dizilirler Homolog kromozomlar sıralanırken karşı karşıya gelirler Anafaz I : Bu safhada mitozda bölünmede olduğu gibi kromatid ayrılması olmaz Mitozun anafazında kardeş kromotidler ayrılırdı Burada ise homolog kromozomlar (eşlenmiş haliyle) biri bir hücreye, diğeri öbür hücreye gidecek şekilde ayrılır Yani homolog kromozom ayrılması gerçekleşir Mayoz bölünme sonucunda kalıtsal yapısı farklı hücrelerin oluşmasını sağlayan esas olay budur Bir mayozda krossing-over olmasa da kalıtsal çeşitlilik sağlanır Telofaz I: Mitozdakinden farklı değildir Çekirdek zarları ve çekirdekçik oluşarak, sitoplazma bölünür Burada oluşan kik hücre haploid (n)dir Çünkü başlangıçtaki hücrenin homolog kromozomlarından birer tanesinin bulundurur Ancak kromozomlar eşlenmiş olduğu için iki kromadidli haldedir Yani DNA miktarı olarak 2n denilebilir Kısa süren Telofaz I den olarak Mayoz II başlar II MAYOZ : Normal bir mitoz gibi gerçekleşir I mayozdan daha kısadırİki bölünme arasında interfaz olmadığı için DNA lar bir daha eşlenmez Sadece sentrozom eşlenmesi gerçekleşir Başlangıçta 2n kromozomlu (diploid) olan hücreden bu bölünmenin sonunda kromozomlu (monoploid) 4 hücre oluşur Bu hücreler ana hücreden kromozom sayısı yönüyle farklı oldukları gibi, kromozom yapısı yönüyle de ana hücreden hem de birbirlerinden farklıdırlar Mayozla yumurta oluşurken hücrelerin stoplazma miktarı da farklı olabilir Buraya kadar öğrendiklerimizi dikkate alırsak, eşeyli üremeyle çeşitlilik oluşturulması şu faktörlerle açıklayabiliriz * Mayoz-I de krossing- overin olması, * Mayoz-I de homolog kromozomların ayrılması, * Mayoz sonucu haploid hücrelerin oluşturulması, * Döllenme ile iki yeni hücrenin birlşetirilmesi, Bunlara ilave olarak, gametler farklı bireyler tarafından meydana getirilir veya yabancı döllenme (yabancı tozlaşma) gerçekleştirilirse kalıtsal çeşitlilik daha da artmış olur Mayozun hem birinci, hem de ikinci bölünmelerinin de gerçekleşen ortak olaylar vardır Bunların en önemlileri: * Hücre sayısının artması * Sitokinezin gerçekleşmesi * Sentrozomun eşlenmesi olarak sayılabilir DNA eşlemesi, tetrat ve sinapsların oluşturlması, krossin-over ve homolog kromozomların ayrılması sadece I Mayozda; kardeş kromatidlerin ayrılması sadece II Mayozda gerçekleşir Krossing – Over: Mayozun ilk bölünmesinin I Profaz safhasında gerçekleşir Tetrat sırasında, sinapsis yapan, kardeş olmayan kromatidler arasındaki gen değişimidir Her sinapsista olmayabilir Kromozomlar üzerinde dizili bulunan genler birbirine ne kadar uzak ise, bu genlerin krossing- over ile değiştirilme ihtimali o kadar çoktur Mayoz bölünme şeklindede görüldüğü gibi, krossing over ile genlerin yapısı değişmez Sadece kromozomlar üzerindeki diziliş sırası değişir Bir kromozom çiftinin bir yerindeki gen değişimi olabileceği gibi bir çok yerinde de olabilir Bu olaylar sonucunda oluşacak gamet çeşidi artar Böylece mayoz ve döllenmeyle oluşturulan kalıtsal çeşitlilik, krossing –over ile biraz daha artmış olur Mitoz bölünmeyle Mayoz bölünme arasındaki farklar aşağıdaki tabloda verilmiştir Su yosunlarının çoğunda döllenmeyi mayoz izlerYani zigot mayoz geçirir Çiçeksiz bitkilerin çoğunda mayoz, gametlerin değil sporları oluşturur Erkek arılarda ve çiçeksiz bitkilerin haploid gametofitlerin de gametler mitozla oluşur