17. Yy. Felsefesi Hakkında Bilgi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Leibniz

Leibniz, Kartezyen felsefenin ilginç, bir anlamda Spinoza’nın felsefesinin karşıtı sayılabilecek bir felsefe geliştirmiş olan filozofu olarak kabul edilmektedir

Çok yanlı ve çoklu bir felsefe öğretisi geliştirdiği bilinmektedir

Matematiksel ve organik doğa görüşlerini birarada kullanmıştır ve bu yaklaşımıyla descartes ve Spinoza’dan ayrılmıştır

Modern Alman felsefesinin ilk büyük kurucu düşürlerinden biri sayılmaktadır

Diğer rasyonalistler gibi Laibniz’de de matematik merkezi bir öneme sahiptir; matematiksel yöntemle gerçeğe ulaşmada başarılı olabilir ve bilgi ortaya koyabiliriz

Buna göre duyusal bilgiler tam olmayan bilgilerdir, rasyonel olan yoldan geçmedikce bu bilgi tamamlanayamacaktır

Eğer bütün bilgilerimiz matematiksel bir açık ve seçiklikle cözümlenebilseydi, bilgimiz o zaman gerçeklikle tam bir uygunluk içinde olurdu

Evrensel matematik bağlamında ya da , Leibniz için, bütün bilgilerimizin matekmatik önermeleri gibi kavranılabilmesi olanağıdır; bu olanak Leibniz’in bilgi konusundaki idealini göstermektedir

hem eldeki bilgilerin kanıtlanması hem de yeni bilgilerin bulunması bu idalin hedefidir

Leibniz bu noktada ve özellikle doğruluk sorunuLockecu anlayış ile karşıtlık halindedir

Kısmen empirizmin ögelerini sürdüren Leibniz klasik empisist görüşten ayrılarak rasyonalizme yönelim gösterir felsefesinde; duyu verilerinin önemini Leibniz yadsımaz, ancak duyusal verilerin zihinakıl sayesinde bilgiye dönüştüklerini belirtir

Bunu şu şekilde belirtmek mümkündür: Duyulardan geçmemiş hic bir şey (anlıkta) zihinde bulunmaz, anlığın/zihnin kendisinden başka

Deneye diğer rasyonalistlerde görülmeyen şekilde değer veren Leibniz, a priori bilgilerin varlığını kesin bir şekilde öne sürecektir

Bir anlamda onun deney ile akılı birleştirmeye yömnelik bir teori kurmaya çalıştığını söylemek gerekir

Töz konusu da Leibniz felsefesinin önemli bir bölümüdür

Leibniz tözü diğerlerinden farklı ele alır; ona göre töz, etkin kuvvetten ibarettir

Monizme karşılık Leibniz’in tözcülüğü çoklu bir nitelik arz eder, ona göre tözler sonsuz sayıdadır, her biri artık bölünemez olan birimlerdir Leibniz’in töz olarak adlandırdığı şeyler

Bunlara monadLar demektedir Leibniz

Her monad everenin bir parçasıdır ve evreni kendinde taşır, bireysel ile evrensel arasında bir tür bağlantı vardır

Buna göre her monad, çokluk içinde birlik olarak görülür

Monad öğretisi Leibniz felsefesinin bilgi, insan, doğa ve ahlak vb

konularındaki yaklaşımının temelidir

Yaşadığımız dünya, mümkün dünyaların en iyisidir

Mükemmel olmayışı bir metafizik kötülüktür, ancak bununla birlikte, başka türlüsü mümkün olmadığından en iyi dünya da yaşamaktayızdır

Leibniz’in iyimser felsefesinin dayanağı bu önermede bulunmaktadır

Spinoza

Spinoza’da Descartes felsefesinin özgün izleyicilerinden biri olmuştur

Malebranche gibi onun da rasyonalizmi ve mistisizmi birlestirmeye yönelik bir çabası olduğu bilinmektedir

Spinoza’nin temel ilkesi “Tanrı sevgisi” olarak belirtiği şeydir

Rasyonalizm bu sevgiye giden yolda kullanılan bir yöntem ve teorik araçtır

Bu bakımdan Spinozacı felsefenin tam bir panteizm olarak görülmesi sözkonusu olmuştur

Ona göre varoluş Tanrı ile doludur, yani evren bizzat Tanrı’nın kendisidir (Malebranche farklı olarak evreni tanrı’da bulmaktaydı)

Tanrı ya da Doğa Spinoza felsefesinde aynı anlamda bulunmaktadır ve burada temel olan Spinoza’nın “tanrı’yı bilmek” şeklinde ifade ettiği şeyi gerçekleştirmektir

Tanrı mutlak tözdür, yani kendisinden başka bir nedene dayanmayana bir nedendir ve varolan her şeyi kendi özünden üretmiştir

Dolayısıyla nesnelerin bütün ideleri de Tanrı’nın kendisinde mevcuttur

Burada nesne ile bilgi, gerçeklik ile kavram bir bütünlük haline getirilmiş olur

Aynı şekilde mantıksal neden ile gerçek/maddi neden de birleştirilmiş olnur

Böylece Tanrı’nın kendi varlığı varolan her şeyin nedeni ve kaynağı olduğu gibi, Tanrı fikri de her tür bilginin kaynağı ve temeli olarak alınmalıdır

Buna bağlı olarak Spinozacı etik, insanın kendisini Tanrı sevgisine ya da bilgisine yönlendirdiği, kendisini belirleyen temel yasaya ya da zorunluluğa uyması gerektiğini söyleyen bir etik olarak belirir

Genel özellikler

Rönesanstaki düşünce parçalılığı ve çeşitliliği bu dönemde belirli felsefe eğilimlerinde ve dünya görüşlerinde derli toplu ve bir örnek halde sistematikleştirilmeye yöneltilir

Descartes, Hobbes, Leibniz, Spinoza 17

yüzyıl felsefesinin en önemli isimleridir

Macit Gökberk, birlik ve kapalılığı dolayısıyla 17

yüzyıl felsefesinin antikçağ ya da rönesans felsefesine değil, ortaçağ felsefesine benzediğini söyler

Bu birlik ve kapalılık durumu sağlayan ise ortaçağdan tamamen farklı bir ilke, rasyonalizmdir

17

yüzyılda rasyonalizmin kaynağında matematik ve fizik bulunmaktadır

Bu dönem belirleyici olmuş düşünürlerde matematik ve geometriye açık bil gil vardır

Kaydedilen gelişmelerle, doğanın da bir matematik formüllerle ya da kavramlarla anlaşılabileceği düşüncesine varılmıştır; doğa ile akıl, madde ile zihin arasında bir uygunluk fikrinden hareketle ünlü rasyonalizm düşüncesine ulaşılmıştır

Genel bir eğilim olarak 17

felsefesinde rasyonalizm Kartezyen felsefe olarak adlandırılan eğilimi doğuracak, bu yönelim aydınlanma felsefesini derinden etkileyecektir

Düalist ya da monist rasyonalizm modelleri sözkonusudur bu yüzyılda, ancak felsefe tarihinin ana yöneliminde düalist argümanların belirli bir süre egemenliği sözkonusudur denilebilir

Descartes’in ortaya attığı tartışmalar günümüze kadar sürüp gelmiştir, özellikle onun düalizmi şiddetli eleştiriler almıştır

Doğabilimlerinde kaydedilen gelişmeler de, bu dönem felsefesinin gelişiminde belirleyici bir etki etmiştir

Bunlardan özellikle Kopernikus devrimi olarak adlandırılan gelişme, Giordano Bruno’nun evren tasarımı ve Galileo’nun ortaya koyduğu mekanikteki gelişmeleri anmak gerekir

Kopernikus tüm bir dünya görüşünü değiştirecek olan bir sistem geliştirmiştir

En temel sonucu, gerçeklik karşısında gören gözün yanılabililiğini açık bir şekilde ortaya koyması olmuştur

Güneş, ay ve yıldızların dünyanın etrafında döndükleri yanılsamasını düzeltmiştir

Böylece gerçek dünyayı değil algıladığımız dünyayı bildiğimize dair derin bir çıkarsamayı belirginleştirmiştir

Bunun dışında genel bir eğilim olan ama özellikle Hıristiyan öğretide sistematik olarak bulunan evren modelinide geçersizleştirmiştir

İnsanmerkezcilik özellikle sorunlu bir hale gelmiştir

Böylece hem evrenin hem de doğanın hareketleri bir bütün niteliği kazanır

Galileo’nun kurduğu mekanik sistem ise, dönemin bilimsel gelişmelerinin bir başka evresidir

Süredurum yasası olarak adlandırlan yasa, bir hareketin karşı bir kuvvet olmadığı sürece itildiği doğrultuda düz bir şekilde gideceği önermesini ileri sürüyordu

Daha sonra buna Newton’un “genel çekim yasası” eklenecek ve doğanın yasalarının genel geçerliliği üzerinden evrenin ve doğanın birliği düşüncesi kesinleştirilecektir

Bu gelişmelerin öğretileri değiştirmesi ve belirgin bir şekilde bilgi teorilerinde değişikliklere götürmesi kaçınılmaz olmuştur

17

yüzyıl felsefelerinde bu gelişmelerin etkilerini ve yeni epistemolojik katkıları görmek mümkündür

Daha sonra da bu etki devam edecek, aydınlanma düşüncesinde ve modern felsefelerde belirleyici bir rol oynayacaktır

Mateksel bilimlerin ve doğabilimlerinin bu kesin gelişmeleri, 17

yüzyıl filozoflarına doğanın matematiksel olarak kanıtlanabilir olduğu düşüncesini vermenin yanı sıra rasyonalizmi de vermiştir

17

yüzyıl felsefesini genel olarak bıçakla keser gibi kesintilerle tarihsel dönemlere ayırmak, öteki dönemlere yapılamadığı gibi kolay değildir

Bir bakıma Francis Bacon’ı ve John Locke’ı da bu döneme ait görenler vardır

Yine de, 17

yüzyıl felsefesini belirlemiş ve daha sonraki felsefi gelişmelere doğrudan yön vermiş belli başlı (daha az etkili ve tanınmış ve fakat düşüncenin gelişiminde önemli olan başka pek çok düşünürler de olmakla birlikte) filozofları şu şekilde kısaca belirtmek ve değerlendirmek mümkündür

10-21-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	17. Yy. Felsefesi Hakkında Bilgi Leibniz Leibniz, Kartezyen felsefenin ilginç, bir anlamda Spinoza’nın felsefesinin karşıtı sayılabilecek bir felsefe geliştirmiş olan filozofu olarak kabul edilmektedir Çok yanlı ve çoklu bir felsefe öğretisi geliştirdiği bilinmektedir Matematiksel ve organik doğa görüşlerini birarada kullanmıştır ve bu yaklaşımıyla descartes ve Spinoza’dan ayrılmıştır Modern Alman felsefesinin ilk büyük kurucu düşürlerinden biri sayılmaktadır Diğer rasyonalistler gibi Laibniz’de de matematik merkezi bir öneme sahiptir; matematiksel yöntemle gerçeğe ulaşmada başarılı olabilir ve bilgi ortaya koyabiliriz Buna göre duyusal bilgiler tam olmayan bilgilerdir, rasyonel olan yoldan geçmedikce bu bilgi tamamlanayamacaktır Eğer bütün bilgilerimiz matematiksel bir açık ve seçiklikle cözümlenebilseydi, bilgimiz o zaman gerçeklikle tam bir uygunluk içinde olurdu Evrensel matematik bağlamında ya da , Leibniz için, bütün bilgilerimizin matekmatik önermeleri gibi kavranılabilmesi olanağıdır; bu olanak Leibniz’in bilgi konusundaki idealini göstermektedir hem eldeki bilgilerin kanıtlanması hem de yeni bilgilerin bulunması bu idalin hedefidir Leibniz bu noktada ve özellikle doğruluk sorunuLockecu anlayış ile karşıtlık halindedir Kısmen empirizmin ögelerini sürdüren Leibniz klasik empisist görüşten ayrılarak rasyonalizme yönelim gösterir felsefesinde; duyu verilerinin önemini Leibniz yadsımaz, ancak duyusal verilerin zihinakıl sayesinde bilgiye dönüştüklerini belirtir Bunu şu şekilde belirtmek mümkündür: Duyulardan geçmemiş hic bir şey (anlıkta) zihinde bulunmaz, anlığın/zihnin kendisinden başka Deneye diğer rasyonalistlerde görülmeyen şekilde değer veren Leibniz, a priori bilgilerin varlığını kesin bir şekilde öne sürecektir Bir anlamda onun deney ile akılı birleştirmeye yömnelik bir teori kurmaya çalıştığını söylemek gerekir Töz konusu da Leibniz felsefesinin önemli bir bölümüdür Leibniz tözü diğerlerinden farklı ele alır; ona göre töz, etkin kuvvetten ibarettir Monizme karşılık Leibniz’in tözcülüğü çoklu bir nitelik arz eder, ona göre tözler sonsuz sayıdadır, her biri artık bölünemez olan birimlerdir Leibniz’in töz olarak adlandırdığı şeylerBunlara monadLar demektedir Leibniz Her monad everenin bir parçasıdır ve evreni kendinde taşır, bireysel ile evrensel arasında bir tür bağlantı vardır Buna göre her monad, çokluk içinde birlik olarak görülür Monad öğretisi Leibniz felsefesinin bilgi, insan, doğa ve ahlak vb konularındaki yaklaşımının temelidir Yaşadığımız dünya, mümkün dünyaların en iyisidir Mükemmel olmayışı bir metafizik kötülüktür, ancak bununla birlikte, başka türlüsü mümkün olmadığından en iyi dünya da yaşamaktayızdır Leibniz’in iyimser felsefesinin dayanağı bu önermede bulunmaktadır Spinoza Spinoza’da Descartes felsefesinin özgün izleyicilerinden biri olmuştur Malebranche gibi onun da rasyonalizmi ve mistisizmi birlestirmeye yönelik bir çabası olduğu bilinmektedir Spinoza’nin temel ilkesi “Tanrı sevgisi” olarak belirtiği şeydir Rasyonalizm bu sevgiye giden yolda kullanılan bir yöntem ve teorik araçtır Bu bakımdan Spinozacı felsefenin tam bir panteizm olarak görülmesi sözkonusu olmuştur Ona göre varoluş Tanrı ile doludur, yani evren bizzat Tanrı’nın kendisidir (Malebranche farklı olarak evreni tanrı’da bulmaktaydı) Tanrı ya da Doğa Spinoza felsefesinde aynı anlamda bulunmaktadır ve burada temel olan Spinoza’nın “tanrı’yı bilmek” şeklinde ifade ettiği şeyi gerçekleştirmektir Tanrı mutlak tözdür, yani kendisinden başka bir nedene dayanmayana bir nedendir ve varolan her şeyi kendi özünden üretmiştir Dolayısıyla nesnelerin bütün ideleri de Tanrı’nın kendisinde mevcuttur Burada nesne ile bilgi, gerçeklik ile kavram bir bütünlük haline getirilmiş olur Aynı şekilde mantıksal neden ile gerçek/maddi neden de birleştirilmiş olnur Böylece Tanrı’nın kendi varlığı varolan her şeyin nedeni ve kaynağı olduğu gibi, Tanrı fikri de her tür bilginin kaynağı ve temeli olarak alınmalıdır Buna bağlı olarak Spinozacı etik, insanın kendisini Tanrı sevgisine ya da bilgisine yönlendirdiği, kendisini belirleyen temel yasaya ya da zorunluluğa uyması gerektiğini söyleyen bir etik olarak belirir Genel özellikler Rönesanstaki düşünce parçalılığı ve çeşitliliği bu dönemde belirli felsefe eğilimlerinde ve dünya görüşlerinde derli toplu ve bir örnek halde sistematikleştirilmeye yöneltilirDescartes, Hobbes, Leibniz, Spinoza 17 yüzyıl felsefesinin en önemli isimleridirMacit Gökberk, birlik ve kapalılığı dolayısıyla 17 yüzyıl felsefesinin antikçağ ya da rönesans felsefesine değil, ortaçağ felsefesine benzediğini söylerBu birlik ve kapalılık durumu sağlayan ise ortaçağdan tamamen farklı bir ilke, rasyonalizmdir 17 yüzyılda rasyonalizmin kaynağında matematik ve fizik bulunmaktadırBu dönem belirleyici olmuş düşünürlerde matematik ve geometriye açık bil gil vardırKaydedilen gelişmelerle, doğanın da bir matematik formüllerle ya da kavramlarla anlaşılabileceği düşüncesine varılmıştır; doğa ile akıl, madde ile zihin arasında bir uygunluk fikrinden hareketle ünlü rasyonalizm düşüncesine ulaşılmıştır Genel bir eğilim olarak 17 felsefesinde rasyonalizm Kartezyen felsefe olarak adlandırılan eğilimi doğuracak, bu yönelim aydınlanma felsefesini derinden etkileyecektirDüalist ya da monist rasyonalizm modelleri sözkonusudur bu yüzyılda, ancak felsefe tarihinin ana yöneliminde düalist argümanların belirli bir süre egemenliği sözkonusudur denilebilirDescartes’in ortaya attığı tartışmalar günümüze kadar sürüp gelmiştir, özellikle onun düalizmi şiddetli eleştiriler almıştır Doğabilimlerinde kaydedilen gelişmeler de, bu dönem felsefesinin gelişiminde belirleyici bir etki etmiştirBunlardan özellikle Kopernikus devrimi olarak adlandırılan gelişme, Giordano Bruno’nun evren tasarımı ve Galileo’nun ortaya koyduğu mekanikteki gelişmeleri anmak gerekir Kopernikus tüm bir dünya görüşünü değiştirecek olan bir sistem geliştirmiştirEn temel sonucu, gerçeklik karşısında gören gözün yanılabililiğini açık bir şekilde ortaya koyması olmuşturGüneş, ay ve yıldızların dünyanın etrafında döndükleri yanılsamasını düzeltmiştirBöylece gerçek dünyayı değil algıladığımız dünyayı bildiğimize dair derin bir çıkarsamayı belirginleştirmiştir Bunun dışında genel bir eğilim olan ama özellikle Hıristiyan öğretide sistematik olarak bulunan evren modelinide geçersizleştirmiştir İnsanmerkezcilik özellikle sorunlu bir hale gelmiştir Böylece hem evrenin hem de doğanın hareketleri bir bütün niteliği kazanırGalileo’nun kurduğu mekanik sistem ise, dönemin bilimsel gelişmelerinin bir başka evresidir Süredurum yasası olarak adlandırlan yasa, bir hareketin karşı bir kuvvet olmadığı sürece itildiği doğrultuda düz bir şekilde gideceği önermesini ileri sürüyorduDaha sonra buna Newton’un “genel çekim yasası” eklenecek ve doğanın yasalarının genel geçerliliği üzerinden evrenin ve doğanın birliği düşüncesi kesinleştirilecektir Bu gelişmelerin öğretileri değiştirmesi ve belirgin bir şekilde bilgi teorilerinde değişikliklere götürmesi kaçınılmaz olmuştur17 yüzyıl felsefelerinde bu gelişmelerin etkilerini ve yeni epistemolojik katkıları görmek mümkündür Daha sonra da bu etki devam edecek, aydınlanma düşüncesinde ve modern felsefelerde belirleyici bir rol oynayacaktırMateksel bilimlerin ve doğabilimlerinin bu kesin gelişmeleri, 17 yüzyıl filozoflarına doğanın matematiksel olarak kanıtlanabilir olduğu düşüncesini vermenin yanı sıra rasyonalizmi de vermiştir 17 yüzyıl felsefesini genel olarak bıçakla keser gibi kesintilerle tarihsel dönemlere ayırmak, öteki dönemlere yapılamadığı gibi kolay değildir Bir bakıma Francis Bacon’ı ve John Locke’ı da bu döneme ait görenler vardır Yine de, 17 yüzyıl felsefesini belirlemiş ve daha sonraki felsefi gelişmelere doğrudan yön vermiş belli başlı (daha az etkili ve tanınmış ve fakat düşüncenin gelişiminde önemli olan başka pek çok düşünürler de olmakla birlikte) filozofları şu şekilde kısaca belirtmek ve değerlendirmek mümkündür