|
Prof. Dr. Sinsi
|
Manas Destanı Hakkında Bilgi, Manas Destanı İle İlgili Bilgi, Manas Destanı Kısaca
Manas Destanı hakkında bilgi, Manas Destanı ile ilgili bilgi, Manas Destanı kısaca
ER MANAS DESTANI
Bu muhteşem Türk Destanının tamamı 400 000 mısradır Bir Kırgız destanıdır Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar arasında mücâdeleleri anlatır Bununla beraber Manas Destanının dokuzuncu yüzyılda, Kırgızların Yenisey Kıyılarında devlet kurmağa başladıkları sırada oluşmuş olduğunu ileri süren ilim adamları da vardır
Manas’ın, tarihte gerçekten var olduğunu gösterir izler görülememiş ise de, Kırgız-Kalmuk mücadelelerinde göz doldurmuş bir Kırgız yiğidinin, belki de bir Kırgız Beğinin adı ve yiğitliği ile bu destana konu olduğunu düşünebiliriz
Manas Destanı, Kırgızların bir bakıma ansiklopedisi gibidir Manas Destanında Kırgızların bütün gelenek ve göreneklerini, törelerini, inanışlarını, görüşlerini, başka milletlerle olan ilişkilerini, masallarını ve ahlak anlayışlarını bulmak mümkündür
Manas Destanının bütününü söyleyenlere Manasçı, bir kısmını söyleyenlere Ircı denilir Manasçılar, destanı anlatırken kendi zamanlarının etkisi altında kaldıkları olaylar ile kendi duygu ve düşüncelerini de ustaca katmışlardır
Manas Destanına ilk defa, Kazak-Kırgız yöneticisi olan Rus aslından Franel tesadüf etmiştir Daha sonra Çokan Velihanof 1856 yılında destanı dinlemiş fakat destanın en uzun parçasını Radloff yazıya geçirerek 1885te yayınlamıştır
Destanın en önemli bölümlerini Manas, Manas’ın oğlu Semetay, Manas’ın torunu Seytek, Colay ve Töştük’ün hikâyeleri teşkil etmektedir Colay ve Er Tostuk hikayeleri ile ilgili bölümlerin Colay adında bir Manaş’çıdan derlendiği sanılmaktadır
Destanın bölümlerine göre özeti:
1) Yeditör adını taşıyan yerde Boyun Han oturmaktadır Boyun Hanın oğlu Kara Han ve onun oğlu Çakıp Han (Yakûp Han) adıyla anılır Çakıp Han, Alma Ata ırmağının gözesinde, Sungur Yuvası denilen yerde yerleşmiştir; Çakıp Han’ın hiç çocuğu yoktur Bir gün Tanrıdan bir oğlan çocuk ister, onun yiğitler yiğidi olmasını diler Tanrının izni ile bir oğlu olur Oğlu olduğu için de Tanrıya güzel bir kısrak kurban eder Dört Peygamber gelip çocuğa ad kor, adına Manas, der
Manas dile gelir, babasına: “Ben İslâm yolunu açacağım, inanmayanların malını yağmalayacağım” deyince Çakıp Han, çok eski arkadaşı olan Bakaya haber gönderir çağırır Baka gelince Manas’ın söylediklerini Ona nakleder, bu söz üzerine Baka: “Pek güzel söz” der: “Hemen atlanalım, Çin’e akın edelim, Pekin yolunu bozalım!”
Dediği gibi yaptılar
Çakıp Han’ın oğlu genç Manas ise on yaşına gelince ok attı, on dört yaşına basınca Hân Evini basıp yıktı, Hân oldu Kâşgar’dan bütün Çinlileri sürüp Turfana tıktı, Turfandaki Çinlileri sürdü, Aksu’ya attı
2) Kalmuk Han’ın oğlu Almambet’in Müslüman oluşu, Er Kökçe’ye sığınışı, Er Kökçe’den de ayrılıp Manasa gelişini anlatır:
Yerin yer suyun su olduğu çağda… altı atanın oğlu gavur, üç atanın oğlu Müslüman idi O zaman Kara Han’ın oğlu Amambet doğdu, hemen büyüdü ve Müslüman oldu Babasını Müslüman olmadığı için öldürdü, kaçıp geldi müslüman beylerinden Er Kökçe’ye sığındı Er Kökçe’nin kırk yiğidi vardı Bu kırk yiğit, Beylerinin bu Kalmuklu’ya, Almambet’e çok iltifatlar edip onu yanından ayırmadığını görünce kıskandılar, kıskanınca da Almambet hakkında dedikodular çıkarıp yaydılar Bu yüzden Almambet ile er Kökçe Bey’in arası bozuldu
Almambet kalkıp Manas’ın Bey evine geldi
Manas da Almambet’i büyük iltifatlarla karşıladı Manas, Almambet’i çok sevdi
3) Manas ile Er Kökçe’nin savaşmasını anlatır:
Manas’ın çerileri Er Kökçe’nin ilini yağma ederler Savaşta Er Kökçe yenilir Ardından Çakıp Han, oğlu Manas’ı evlendirmek ister Kız aramağa başlar Temir Hanın kızı olan Kanıkey’in, Manas’a uygun bir evdeş olduğunu sağlık verirler Temir Han da kızını Manas’a vermek istemektedir Fakat Temir Hanın baş danışmanı bu evlenmeye engel olmağa çalışır Bu yüzden düğün esnasında kavgalar olur, ucu savaşa ve yağmaya varır Sonunda baş danışman Mendibay Manas’ı zehirler Manas ölür Manas’ın ölümü ailesini yoksulluğa, sıkıntıya ve felâkete düşürür Atı, doğanı ve köpeği mezarının başında ağlarlar; Manas’ın canını bağışlaması için Tanrıya yalvarıp yakarırlar Manas’ın kırk yiğidi vardır ama hepsi de beğlerini unuturlar Tanrı, Manas’ın hayvanlarının bu bağlılığı karşısında onların duasını kabul eder; Manas dirilir Eskisi gibi, eskisinden daha güçlü bir şekilde iline ve töresine hizmet eder
4) Kökütey Han’ın yas törenini anlatır:
Kökütey Han hastalanır Son nefesini vermeden önce vasiyetini yapar Ardından da ölür Kökütey Han’ın ölümü üzerine komşu milletlerden yas töreni için çağırılanlar olur; herkes gelir Büyük bir yuğ töreni yapılır Törenin biteceğine yakın konuklar arasında bir kavga başlar, sonu savaşa varır Manas ile Müslüman olmayan Colay Han arasında süren savaş uzayıp gider
5) Göz Kaman’ı anlatır:
Çakıp Han’ın, küçükken Kalmuklara esir düşen ve Moğolistan’a götürülüp orada büyütülen Göz Kaman adlı bir kardeşi vardır Göz Kaman Moğolistan’da, Kalmuklar arasında büyütülüp orada bir Kalmuk kızıyla evlendirilir; beş oğlu olur; bir gün oğullan ile birlikte asıl yurduna döner Kalmukça konuşmaktadır
Manas, hem amcasını hiç görmediği ve o güne kadar tanımadığı, hem de amcası Kalmukça konuştuğu için onu casus zanneder: yakalayıp zincire vurur Bunları yaptıktan sonra böyle bir amcası olup olmadığını anlamak için babasına haber gönderir Colay Han haberi alınca sevinir ve kardeşini hoş tutması için oğluna emir verir Fakat Manas’ın annesi ile karısı da Göz Kaman’dan hoşlanmamışlar hele Kalmukça konuşmasını büsbütün yadırgamışlardır Bu yüzden birlik olup hep beraber Çakıp Hanın buyruğunu hiçe sayarlar Yalnız Manas babasının buyruğunu dinleyip amcasına iyi davranır, hatta amcası ve oğullan için büyük bir şölen verir Fakat Göz Kaman’ın oğullan bu şölende bir kavga çıkarıp Manas’ı döverler
|