Beylikler Dönemi Ve Sanatı

Manisa ve çevresinde yerleşmiş olan Saruhanlı Beyliği’nin önemli yapısı ise Manisa Ulu Camii’dir Saruhanoğlu ıshak Bey tarafından 1376’da yaptırılan cami, 1378’de eklenen türbe ve medrese ile bir külliye halindedir Külliye düşüncesi ile Selçuklu dönemi geleneğini sürdüren yapının planı Beylikler döneminde tek örnek olan, ama daha sonra Osmanlı mimarisinde büyük bir gelişme gösteren sekiz dayanaklı kubbeyi sunmaktadır Yapının revaklı avlu kısmı ile cami bölümü, hemen hemen bir planın iki yarısı halindedir Caminin planı mihrap duvarına paralel, yedi bölümlü dört neften oluşmaktadır Mihrap duvarına bitişik iki sütun ve altı serbest payeye dayanan sekizgen mihrap önü kubbesi ise 1080 m çapındadır Manisa Ulu Camii’nin sekiz dayanaklı kubbesi, merkezi bir mekan yaratılması yolunda Osmanlı mimarlarını etkileyen önemli bir gelişmedir Camiden bir duvarla ayrılmış revaklı avlu ise kubbe mekanı ile aynı büyüklüktedir Avlunun ortasında ayrıca bir de havuz bulunmaktadır Yapının abanoz ağacından minberini ise, daha sonra Bursa Ulu Camii’nin minberini de yapan Antepli Mehmed bin Abdülaziz gerçekleştirmiştir Caminin batısında ise, Emet bin Osman adlı bir usta tarafından yapılmış olan iki katlı, tek eyvanlı, asimetrik planlı medrese ve ıshak Çelebi’nin pandantif kubbeli türbesi bulunmaktadır

Anadolu’nun güneybatısında, Muğla, Peçin, Milas ve Balat’da beylik kurmuş olan Menteşe Türkmenlerinin yapıları ise, Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin etkileri ile biçimlenmiştir Bununla birlikte Menteşeli Beyliği, çeşitli etkileri özümlemiş ve özgün bir mimari üslup yaratarak Anadolu Türk mimarisinde önemli bir yer kazanmıştır

Milas’da Erhan Bey tarafından yaptırılan Hacı ılyas Camii ile Ahmed Gazi’nin 1378’de bol devıirme malzeme kullanarak yaptırdığı Milas Ulu Camii bu beyliğin önemli camileridir Menteşelilerin bir başka önemli yapısı da Yıldırım Bayezid’in Menteşe valisi Hoca Firuz tarafından 1394’de yaptırılmış olan Firuz Bey Camii’dir Milas’daki Firuz Bey Camii, planıyla ilk dönem Osmanlı mimarisinin önemli bir tipini sunar Bu plan tipi, “Zaviyeli camiler” olarak adlandırılmaktadır Firuz Bey Camii, kalın payelerin taşıdığı zikzak yivli sivri kemerli cephesi ve giriş bölümünün üzerindeki kubbesiyle hareketli bir cephe düzeni sunar Görkemli bir mihrabın bulunduğu asıl ibadet mekanının üstü ise, dekoratif tromplu bir kubbe ile örtülüdür Mukarnaslarla çevrili mihrap, yazı, kandil ve rumi-palmet motifleri ile süslenmiştir Mihrap pervazında ise mimar Musa bin Aptullah ve nakkaş Musa bin Adil’in adları yazılıdır

Yıldırım Bayezid’den sonra yeniden bağımsızlığını kazanan Menteşeli Beyliği’nin bir başka önemli yapısı da Balat’ta (antik Milet) ılyas Bey tarafından 1404’de yaptırılmış olan camidir Tek kubbeli olan ılyas Bey Camii’nin kandil ve mukarnaslı nişlerle süslü gösterişli bir mihrabı vardır Yapının en ilginç yönü ise cephesidir Ana cephede son cemaat bölümünün yerini alan ve eyvan türü büyük bir kemerle dışarı açılan kısımda üç bölümlü değişik bir düzen görülür Cephe sanat tarihinde “Bursa kemeri” diye adlandırılan kemerlerle bölümlenmiştir Ayrıca geometrik motifli ajurlu şebekeler, renkli taş ve içine firuze sırlı çiniler kakılmış geometrik taş süslemeler yapıya çok etkileyici bir görünüm kazandırır Tümüyle mermer bloklarla kaplı öteki cephelerde ise iki katlı pencereler vardır

Menteşeliler medrese mimarisinde de yenilikler getirmişledir Peçin’de Ahmet Gazi tarafından 1375’te yaptırılmış olan medrese, dikdörtgen biçimli avlusunun çevresindeki düz tonozlu on hücresi ve büyük eyvanın yerini alan, üstü kubbe ile örtülü mekanı ile değişik bir plan gösterir Ana eyvanın kubbe ile örtülmesi, daha sonra Osmanlı mimarisinde rastlanacak bir yeniliktir Avluya açılan eyvan kemerinin köşe dolgularında ise bayrak tutan bir aslan kabartması olan taş levhalar yer almaktadır Sağ taraftaki aslanın tuttuğu bayrakta Ahmet Gazi’nin adı yazılıdır Medresenin ana cephesi iç içe oturtulmuş kemer sıralarıyla Gotik bir etki uyandırır

Kütahya ve civarında kurulmuş olan Germiyanlı Beyliği’nin camileri, üç bölümlü son cemaat yerleri bulunan tek kubbeli yapılardır 1377 tarihli Kurıunlu Camii, 1433 tarihli ıshak Fakih Camii ve Germiyanlı Beyliği’nin Osmanlı ülkesine katılmasından sonra, 1487’de inşa edilmiş olan Hisarbey Camii bu türden yapılardır Germiyanlı emirlerinden Umur bin Savcı’nın bir rasathane olarak yaptırdığı Vacidiye Medresesi (1314) ise, Selçuklu kubbeli medreseleri tipindedir Germiyanlılardan IŞ Yakup bey’in yaptırdığı imaret ise, tepesi açık büyük bir kubbe ile örtülü şadırvanlı avlu mekanı ve yanlardaki ikişer küçük kubbeli bölümleriyle Osmanlı mimarisinin az önce de sözünü ettiğimiz karakteristik planı zaviyeli tipe girer

Eğridir ve Korkuteli yöresinde ise Hamitoğulları Beyliği egemen olmuştur Eğridir’deki Taş Medrese bu beyliğin en önemli yapısıdır Dündar Bey tarafından 1302 yılında yaptırılmıştır 1238 tarihini taşıyan anıtsal portali ise aslında bir Selçuklu kervansarayına aittir Tamirlerle değişmiş olan medrese, iki katlı revaklı avlulu ve iki eyvanlı bir plan sunar Korkuteli’ndeki Sinaneddin Medresesi de iki katlı ve eyvanlı oluşuyla Selçuklu geleneğini sürdürür Hamitoğullarının Antalya kolu ise Tekeliler adını taşır Bu kentteki Yivli Minare Camii adını, aslında bir Selçuklu yapıtı olan minareden alır Cami minareden ayrı olarak 1373’de Mübarizeddin Mehmed Bey tarafından yaptırılmıştır 12 sütuna oturan altı kubbeli bir yapıdır