Kaybolan Geleneksel Mesleklerimiz Nelerdir

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Rençber

Rençber, ilk evrelerde çiftçi anlamına geliyordu

Ancak kentleşmeyle birlikte bugün ırgat diye nitelenebilecek birçok işi üstlendi

Tarla, bahçe, yapı vb

yerlerde kazma, taş ve toprak taşıma gibi işleri yapan gündelikçi, amele ve ırgat, o günlerin rençberleriydi

Sepetçi

Plastikten önce su geçirmez kaplar topraktan ya da bakırdan yapılır, diğerleri saz, kamış ya da ince dallardan örülürdü

Genellikle sapı olan, yiyecek ve eşya taşımak için kullanılan bu tür kapları sepetçi örerdi

Sepet hamalı, genellikle pazar yapanların sebze-mevyesini sırtındaki sepetle eve taşırdı

Sepet kimi zaman bavul yerine de kullanılırdı

Urgancı

Keten, kenevir, pamuk gibi dokuma maddelerinden yapılan ince halatlara urgan denirdi

Gerek ev ekonomisinde gerekse zanaatta urgan yaygın olarak kullanılırdı

Urgancı örme işini bizzat yapar ve malını tüketiciye ulaştırırdı

Genellikle sabit dükkanları bulunurdu

Seyyar urgancı nadir görülürdü

Bacacı

İstanbul’da yangınların büyük çoğunluğu, temizlenmesi ihmal edilmiş bacalardaki kurumların tutuşmasıyla çıkıyordu

Özellikle ahşap binaların yoğun olduğu kent dokularında, baca temizliği büyük önem taşıyordu

Kış öncesi bacacılara büyük iş düşüyordu

Fırın bacalarının da her ay temizlenmesi öngörülmüştü

Bileyci

Bıçak ve emsali şeyleri çarka tutup bileyen esnaf genellikle seyyardı

Demirden yapılmış ev aletleri görece değerli eşyalardı

İstanbul’daki bileyci esnafının büyük çoğunluğu, Karadenizli bekar uşağı ya da Buharalı idi

Bileycinin mahalleye gelişi kısa sürede duyulur, ev sekenesi, her türlü kesici ya da yarıcı aleti sık aralıklarla bileyletirdi

Erikçi

Osmanlı çoğu kez kendi bağ, bahçe ve bostanındaki meyveyi tüketiyordu

Ancak kentleşme kimi meyvelerin pazara çıkmasına neden oldu

Meyve genellikle mahallelerde haftanın belirli günlerinde kurulan pazarlarda müşteri bulurdu

Sokak satıcıları özellikle turfanda meyve satarlardı

Seyyar erikçinin pazarladığı turfanda erik, yazın yaklaştığını müjdelerdi

Sarımsakçı

Osmanlı mutfak kültüründe sarımsağın ayrı bir yeri vardı

Keskin kokusuna rağmen besin değerinin yüksek oluşu ve kimi kokuları bastırması nedeniyle birçok yemek sarımsaklanmadan yenmezdi

Seyyar satıcıların bu konuda ihtisaslaşmaları, talebin yüksekliğini kanıtlıyordu

Limonatacı

Limonata, dünün gazozu ya da “kola”sıydı

Özellikle yaz aylarının sıcak günlerinde limonatacıya büyük rağbet olurdu

Seyyar limonatacılar genellikle kente mevsimlik göçen Anadolu insanlarıydı

Üç-beş kuruşu bir araya getirir, hasat mevsiminde köyüne dönerdi

Limonata evlerde ikram kültürünün de bir parçasıydı

Hallaç

Hallaç bugünkü döşemecilerin bir anlamda dününü simgeliyordu

Osmanlı hanesinde kullanılan yatak, yorgan, döşek gibi ev eşyasında dolgu malzemesi olarak pamuk ya da yün kullanılırdı

Zamanla sertleşen bu dolguyu hallaç, kiriş ve tokmağıyla kabartırdı

Hallaçların hemen hepsi Karadeniz yalısı uşaklarıydı

Bezzaz

Bugünkü manifaturacıların karşılığı olarak, bez ve kumaş satan esnafa bezzaz, çarşılarına Bezzazistan denirdi

Halk ağzında zamanla “bedestan” ya da “bedesten”e dönüşmüştü

Kıymetli kumaş satanlara “üstüfeci”, “dibacı”, “kadifeci”, “atlasçı” denirdi

Bez ticareti, 19

yüzyılda büyük ölçüde İngiliz üreticilerin eline geçti

Zerzevatçı

Zerzevat sebze anlamına geliyordu

Zerzevatçı ise bugünün maydanoz, dereotu, salata, hıyar, turp ve marul gibi sebzelerde uzmanlaşmış manavıydı

Kent dokularının bir parçası olan bostanlar, Osmanlı insanının sebze ihtiyacını karşılardı

Zamanla halden, civar ve semt bahçe ya da bostanlarından, pazar yerlerinden tedarik edilir oldu

Çömlekçi

Topraktan yapılmış çanak, çömlek, testi, sürahi, bardak, kase, küp ve saksı gibi eşyalar satan esnafa çömlekçi denirdi

Orta ve üst gelir grupları, kalaylanmış bakır kap kullanırdı

Eskiden Bayezid Meydanı’nda bir sıra çömlekçi dükkanı vardı

Toprak kapların yerini zamanla bakır ve benzeri maden kaplar aldı

Ama çömlek özellikle kırsal yörelerde günümüzde de hâlâ kullanılıyor

Değirmenci

Değirmenci aslında un öğüten esnafa denirdi

Görece büyük girişimci sayılırdı

Kahve değirmeni, günlük hayatın ayrılmaz bir parçasıydı

Keyif maddesi olarak kahve, çaydan çok daha önce Osmanlı’nın yaşamına girmişti

Kahve değirmeni satan esnaf da değirmenci addolunuyordu

10-21-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Kaybolan Geleneksel Mesleklerimiz Nelerdir Rençber Rençber, ilk evrelerde çiftçi anlamına geliyordu Ancak kentleşmeyle birlikte bugün ırgat diye nitelenebilecek birçok işi üstlendi Tarla, bahçe, yapı vb yerlerde kazma, taş ve toprak taşıma gibi işleri yapan gündelikçi, amele ve ırgat, o günlerin rençberleriydi Sepetçi Plastikten önce su geçirmez kaplar topraktan ya da bakırdan yapılır, diğerleri saz, kamış ya da ince dallardan örülürdü Genellikle sapı olan, yiyecek ve eşya taşımak için kullanılan bu tür kapları sepetçi örerdi Sepet hamalı, genellikle pazar yapanların sebze-mevyesini sırtındaki sepetle eve taşırdı Sepet kimi zaman bavul yerine de kullanılırdı Urgancı Keten, kenevir, pamuk gibi dokuma maddelerinden yapılan ince halatlara urgan denirdi Gerek ev ekonomisinde gerekse zanaatta urgan yaygın olarak kullanılırdı Urgancı örme işini bizzat yapar ve malını tüketiciye ulaştırırdı Genellikle sabit dükkanları bulunurdu Seyyar urgancı nadir görülürdü Bacacı İstanbul’da yangınların büyük çoğunluğu, temizlenmesi ihmal edilmiş bacalardaki kurumların tutuşmasıyla çıkıyordu Özellikle ahşap binaların yoğun olduğu kent dokularında, baca temizliği büyük önem taşıyordu Kış öncesi bacacılara büyük iş düşüyordu Fırın bacalarının da her ay temizlenmesi öngörülmüştü Bileyci Bıçak ve emsali şeyleri çarka tutup bileyen esnaf genellikle seyyardı Demirden yapılmış ev aletleri görece değerli eşyalardı İstanbul’daki bileyci esnafının büyük çoğunluğu, Karadenizli bekar uşağı ya da Buharalı idi Bileycinin mahalleye gelişi kısa sürede duyulur, ev sekenesi, her türlü kesici ya da yarıcı aleti sık aralıklarla bileyletirdi Erikçi Osmanlı çoğu kez kendi bağ, bahçe ve bostanındaki meyveyi tüketiyordu Ancak kentleşme kimi meyvelerin pazara çıkmasına neden oldu Meyve genellikle mahallelerde haftanın belirli günlerinde kurulan pazarlarda müşteri bulurdu Sokak satıcıları özellikle turfanda meyve satarlardı Seyyar erikçinin pazarladığı turfanda erik, yazın yaklaştığını müjdelerdi Sarımsakçı Osmanlı mutfak kültüründe sarımsağın ayrı bir yeri vardı Keskin kokusuna rağmen besin değerinin yüksek oluşu ve kimi kokuları bastırması nedeniyle birçok yemek sarımsaklanmadan yenmezdi Seyyar satıcıların bu konuda ihtisaslaşmaları, talebin yüksekliğini kanıtlıyordu Limonatacı Limonata, dünün gazozu ya da “kola”sıydı Özellikle yaz aylarının sıcak günlerinde limonatacıya büyük rağbet olurdu Seyyar limonatacılar genellikle kente mevsimlik göçen Anadolu insanlarıydı Üç-beş kuruşu bir araya getirir, hasat mevsiminde köyüne dönerdi Limonata evlerde ikram kültürünün de bir parçasıydı Hallaç Hallaç bugünkü döşemecilerin bir anlamda dününü simgeliyordu Osmanlı hanesinde kullanılan yatak, yorgan, döşek gibi ev eşyasında dolgu malzemesi olarak pamuk ya da yün kullanılırdı Zamanla sertleşen bu dolguyu hallaç, kiriş ve tokmağıyla kabartırdı Hallaçların hemen hepsi Karadeniz yalısı uşaklarıydı Bezzaz Bugünkü manifaturacıların karşılığı olarak, bez ve kumaş satan esnafa bezzaz, çarşılarına Bezzazistan denirdi Halk ağzında zamanla “bedestan” ya da “bedesten”e dönüşmüştü Kıymetli kumaş satanlara “üstüfeci”, “dibacı”, “kadifeci”, “atlasçı” denirdi Bez ticareti, 19 yüzyılda büyük ölçüde İngiliz üreticilerin eline geçti Zerzevatçı Zerzevat sebze anlamına geliyordu Zerzevatçı ise bugünün maydanoz, dereotu, salata, hıyar, turp ve marul gibi sebzelerde uzmanlaşmış manavıydı Kent dokularının bir parçası olan bostanlar, Osmanlı insanının sebze ihtiyacını karşılardı Zamanla halden, civar ve semt bahçe ya da bostanlarından, pazar yerlerinden tedarik edilir oldu Çömlekçi Topraktan yapılmış çanak, çömlek, testi, sürahi, bardak, kase, küp ve saksı gibi eşyalar satan esnafa çömlekçi denirdi Orta ve üst gelir grupları, kalaylanmış bakır kap kullanırdı Eskiden Bayezid Meydanı’nda bir sıra çömlekçi dükkanı vardı Toprak kapların yerini zamanla bakır ve benzeri maden kaplar aldı Ama çömlek özellikle kırsal yörelerde günümüzde de hâlâ kullanılıyor Değirmenci Değirmenci aslında un öğüten esnafa denirdi Görece büyük girişimci sayılırdı Kahve değirmeni, günlük hayatın ayrılmaz bir parçasıydı Keyif maddesi olarak kahve, çaydan çok daha önce Osmanlı’nın yaşamına girmişti Kahve değirmeni satan esnaf da değirmenci addolunuyordu