İmlâ Kuralları Ve Uygulaması

· Biraz, birazı, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri, herhangi kelimeleri de bitişik yazılır

l) Hane kelimesiyle Farsça kurala göre oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: çayhane, dershane, eczahane, hastahane, postahane, pastahane, yemekhane Bu sözlerde geçen hane kelimesindeki h’nin yazılmaması yanlıştır

m) Perver, perest, zade ve name kelimeleriyle Farsça kurala göre oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: vatanperver, hayalperest, Resulzade, dayızade, beyanname, Oğuzname, Battalname

n) Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilen kuruluş adları bitişik yazılır: İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim

o) Oto, tele, matik ögeleriyle kurulan alıntılar da bitişik yazılır: otobiyografi, otomobil, otogar, otopark, telekart, telekız, telefon, bankamatik

2 Ayrı yazılan birleşik kelimeler
a) Deyimler ayrı yazılır: göze girmek, etekleri zil çalmak, ağzı kulaklarına varmak

b) İkilemeler ayrı yazılır: bata çıka, yavaş yavaş, güle oynaya, çoluk çocuk, ev bark, konu komşu, eş dost, kitap mitap, süklüm püklüm, soy sop

c) Yardımcı fiillerle kurulan birleşik fillerde ses olayı olmuyorsa ayrı yazılır: arz etmek, adam olmak, dans etmek, soracak olmak, not etmek, oyun etmek, sağır olmak, yok olmak, yardım etmek, yarış etmek

d) Birleşme sırasında kelimelerden hiçbiri anlam değişikliğine uğramıyorsa bu tür birleşik kelimeler ayrı yazılır:

· Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar: ada balığı, ardıç kuşu, tarla kuşu, bal arısı, Pekin ördeği

· Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar: çörek otu, acı ot, yayla çiçeği, yumru kök, kuş üzümü, dağ armudu, Japon gülü, kuru fasulye, kuru incir, yaban gülü

· Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulanlar: bakır taşı, dikili taş, Arap sabunu, el kitabı, alt geçit, toplu iğne, dolma kalem, yemek masası, yapma çiçek yatak örtüsü

· Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler: Arnavut kaldırımı, çevre yolu, deniz yolu, kara yolu, keçi yolu

· Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulanlar: açık oturum, ana dili, dil birliği, baş ağrısı, çıkış yolu, iş bölümü, masa başı, sofra başı, ses uyumu, yer çekimi

· Bilim ve bilgi sözleriyle kurulanlar:anlam bilimi, gök bilimi, dil bilgisi, halk bilimi, ses bilgisi

· Yuvar ve küre sözleriyle kurulanlar: ışık küre, yarı küre, ağır küre, hava yuvarı, göz yuvarı, ısı yuvarı

· Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulanlar: balık yağı, Urfa kebabı, dil peyniri, tas kebabı, İnegöl köftesi, havuçlu kek, çiğ köfte, maden suyu, vişne suyu, işkembe çorbası, koz helvası, kesme şeker, çiğ köfte, dolma biber, kuru yemiş, süzme yoğurt

· Gök cisimleri: Çoban yıldızı, kuyruklu yıldız, gök kuşağı, gök taşı

· Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulanlar: aç göz, sulu göz, bel kemiği, takma bacak, gaga burun, kuru kafa, karga burun

· Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak üzere bitki,hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik kelimeler: ağır top, çetin ceviz, eksik etek, sağmal inek, deli balta, çöpsüz üzüm, eski toprak

· Zamanla ilgili birleşik kelimeler:bağ bozumu, gece yarısı,gün ortası, hafta başı, hafta sonu, ay sonu, yıl sonu

e) –r / -ar / -er, -maz / -mez ve –an / -en ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır:bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner kapı, döner kebap, güler yüz, yazar kasa, çıkmaz sokak, görünmez kaza, tükenmez kalem, uçan daire, uçan top

f) Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır:bakır rengi, kül rengi, portakal rengi, ten rengi, gece mavisi, limon sarısı, boncuk mavisi, duman rengi,Çingene pembesi

g) Yer adlarında kullanılan Batı, Doğu, Güney, Kuzey, Kuzeybatı, Kuzeydoğu, Güneydoğu, Güneybatı, Aşağı, Orta, Yukarı, Küçük, Büyük, Eski, Yeni, İç, Yakın, Uzak gibi kelimeler ayrı yazılır: Orta Asya, Uzak Doğu, Güneydoğu Anadolu, İç Erenköy, Küçük Çamlıca, Büyük Menderes, Aşağı Ayrancı, Yeni Kızılelma

ğ) Yer adları :Yunus Emre Mahallesi, Bahçelievler Mahallesi, Sakarya ırmağı,Van Gölü, İstanbul Boğazı, Erciyes dağı, Ağrı Dağı, İzmir Körfezi, Nene Hatun Caddesi

h) Şahıs adlarından oluşmuş mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb yer ve kuruluş adlarında sondaki unvanlar hariç, şahıs adları ayrı yazılır: Gazi Osmanpaşa Mahallesi, Gazi Mustafa Kemal Bulvarı, Sütçü İmam Üniversitesi, Koca Mustafapaşa

ı) Şehirlere sonradan verilen unvanlar ayrı yazılır: Kahraman Maraş, Gazi Antep, Gazi Magosa, Şanlı Urfa

i) Ev, ocak, yurt kelimeleriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır: aş evi, bakım evi, radyo evi, ordu evi, öğretmen evi, yayın evi, aile ocağı, Türk Ocağı, sağlık ocağı, öğrenci yurdu, yetiştirme yurdu

j) Ara, dış, öte, sıra sözlerinin sona getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır: milletler arası, devletler arası, uluslar arası, yasa dışı, din dışı, fizik ötesi, mor ötesi, olağan dışı, aklı sıra, ardı sıra

k) Somut olarak yer belirten üst sözüyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır: arka üstü, böbrek üstü, sırt üstü, tepe üstü

l) Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır: alt yapı, alt yazı, ana bilim dalı, ana fikir, ana vatan, ön lisans, ön söz, art niyet, yan cümle, iç kulak, dış gezi, orta öğrenim, büyük anne, büyük şehir, peşin fikir, çok hücreli

m) Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır: bin dokuz yüz yirmi altı, yetmiş sekiz,kırk bir

n) Kanunda bitişik yazılanlar dışında kuruluş adları ayrı yazılır: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Devlet Malzeme Ofisi, Türk Dil Kurumu, Yüksek Seçim Kurulu, Emekli Sandığı, Atatürk Orman Çiftliği

Türk devlet ve topluluklarındaki özel adlar ünlüler bakımından Türkiye Türkçesindeki söylenişine göre yazılır: Azerbaycan, Bakû, Semerkant, İslâm Kerimov

Ünsüzlerin yazılışında özgünlük korunur: Saparmurad Niyazov

Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Büyük harfler, aşağıda sıralanan yerlerde kullanılır Burada yazılmayan yerlerde büyük harfler kullanılmaz

1 Cümle büyük harfle başlar: Hayatta en hakikî mürşit ilimdir

İki noktadan sonra gelen cümleler de büyük harfle başlar:

Orhon Kitabesi’nde, Türk hakanı şöyle diyor: Türk Tanrısı, Türk milleti yok olmasın diye atalarımı gönderdi ve beni gönderdi Ben hakan olunca gündüz oturmadım, gece uyumadım

(Z Gökalp, Türkçülüğün Esasları)

Ancak iki noktadan sonra cümle niteliğinde olmayan örnekler sıralanırsa bu örnekler büyük harfle başlamaz:

Bazı örneklerde -sız eki kalıplaşmıştır: densiz, hırsız, ıssız, öksüz

Konya'da yetişen sebzeleri sayalım:marul, ıspanak,pırasa

Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime büyük harfle başlamaz: 1986 yılında fakülteyi bitirdim

2 Mısralar büyük harfle başlar:

Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi;

Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi (Kanunî Sultan Süleyman)

Savaş dediğin söz değil,

Bayrak dediğin bez değil,

Vatan için bir kez değil,

Bin ölmüşlüğümüz vardır (N Y Gençosmanoğlu)

3 Belli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar: 29 Mayıs 1453 Salı günü, 29 Ekim 1923, 1919 senesi Mayısının 19’uncu günü, 29 Ekim 1923’te

4 Levhalar ve açıklama yazıları büyük harfle başlar: Giriş, Vezne, Başkan

Levhadaki yazı birkaç kelimeden oluştuğu zaman ilk kelime büyük harfle başlar: Otobüs durağı, Şehirler arası telefon, Öğrenci işleri bürosu

Levhaların ilk kelimesi rakamla yazılmış bir sayı adı ise sonraki kelime küçük harfle başlar: 5 kat, IV sınıf, I blok

Uyarı: Kat 3, Bölüm 6, Sınıf 3 şeklindeki yazılışlar yanlıştır

5 Özel adlar büyük harfle başlar Özel adların neler olduğu örnekleriyle birlikte aşağıda sıralanmıştır:

· Kişi adları, soyadları ve takma adlar: Mustafa Kemâl Atatürk, Yunus Emre; Demirtaş (Ziya Gökalp), Deli Ozan (Faruk Nafiz Çamlıbel)

· Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar ve meslek adları: Sayın Hasan Eren, Prof Dr Mehmet Kaplan, Yzb Cengiz Topel

Tarihî kişilerin adlarından önce gelen unvanlar ve lâkaplar da büyük harfle başlar: Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim, Genç Osman, Deli Petro, Avcı Mehmet, Kanunî Sultan Süleyman

Akrabalık bildiren kelimeler büyük harfle başlamaz: Fahriye abla, Ayşe teyze, Fatik nine, Ali enişte

Resmî yazılarda saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler de büyük harfle başlar:

Sayın Bakan,

Sayın Vali,

· Hayvanlara verilen özel adlar: Tekir, Minnoş, Düldül, Karabaş

· Millet,boy,oymak adları: Türk, Alman, Kırgız, Türkmen, Karakeçili

· Dil ve lehçe adları:Türkçe, Rusça, Kazakça, Oğuzca, Yakutça

· Devlet adları: Türkiye Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti

· Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını anlatan sözler: İslamiyet, Müslüman, Hristiyanlık, Katolik,Budist, Hanefî

· Din ve mitoloji kavramlarını karşılayan özel adlar:Tanrı, Allah, Cebrail, Zeus

· Gezegen ve yıldız adları: Merkür, Dünya, Neptün Dünya, güneş, ay kelimeleri coğrafya ve gök bilimiyle ilgili yayınlarda terim olarak kullanıldığı zaman büyük harfle başlar

· Yer adları: Asya, Avrupa, Taşkent, İstanbul Boğazı, Konya Ovası, Zafer Meydanı, Türk Ocağı Sokağı, Gazi Caddesi, Atatürk Bulvarı

Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb tür bildiren isimler küçük harfle başlar: Marmara denizi, Tuna nehri, Erciyes dağı Ancak ikinci isim özel isme dâhil ise ve ikisi birden kastedilen kavramı karşılıyorsa, ikinci isim de büyük harfle başlar: Van Gölü, Konya Ovası, Ağrı Dağı, Tuz Gölü, Çanakkale Boğazı

· Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar:Topkapı Sarayı, Horozlu Han, Çankaya Köşkü, Mostar Köprüsü, Bilge Kağan Anıtı

· Kurum, kuruluş ve kurul adları: Selçuk Üniversitesi, Türk Dil Kurumu, Millî Kütüphane, Emek İnşaat, Çankaya Lisesi, Yeşilay Derneği, Danışma Kurulu, Türk Ocağı

Kurum, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm vb kuruluş bildiren kelimeler, belli bir kurum kastedildiği zaman büyük harfle başlar: Bu yıl Meclis, fazla mesai yapacak Son günlerde Üniversitemizdeki canlılık iyice hissedilmeye başlandı

· Kitap, dergi, gazete, tablo, heykel ve hukukla ilgili kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar: Nutuk, Safahat, Suç ve Ceza, Turfanda mı, Turfa mı?, Leylâ ile Mecnun; Türk Yurdu, Türkiye, Halı Dokuyan Kızlar (tablo), Düşünen Adam (heykel), Borçlar Hukuku (kanun)

Özel ada dahil olmayan gazete, dergi, tablo vb sözler büyük harfle başlamaz: Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Türk Yurdu dergisi

· Millî ve dinî bayramların adları: Ramazan Bayramı, Cumhuriyet Bayramı, Nevruz Bayramı Bayram niteliği kazanmış günlerin adları da büyük harfle başlar: Anneler Günü, Öğretmenler Günü, Tıp Bayramı

· Tarihî olay, çağ ve dönem adları: Kurtuluş Savaşı, İlk Çağ, Millî Edebiyat Dönemi

· Özel adlardan türetilen kelimeler: Türklük, Türkçülük, Türkçe, Konyalı, Türkoloji, Avrupalı, Asyalı

Yer ve millet adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde özel adlar: Antep fıstığı, İngiliz anahtarı, Van kedisi, Hindistan cevizi, Japon gülü, Maraş dondurması, Brüksel lâhanası