Aruz Vezni İle İlgili Bilgiler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Aruz Ölçüsü

Git ve: kullan, ara

Nazımda uzun veya kısa, kapalı ya da açık hecelerin belli bir düzene göre sıralanarak âhengin sağlandığı ölçü

Sözlük anlamları ‘yön’, ‘yan’, ‘bölge’, ‘bulut’, ‘keçi yolu’, ‘deli, sarhoş deve’, ‘çadırın orta direği’, ‘karşılaştırılan, ölçü olan şey’ gibi çeşitlidir

Edebî kavram olarak, bu anlamlardan hangisine dayandığı tam olarak bilinmiyor

Aruz ölçüsüne devenin yürüyüşünden doğduğu ve Arap dilcilerinden İmam Halil’in sisteme bağladığı söylenir

Arap, Türk, Fars, Afgan, Pakistan ve kısmen Hint edebiyatında kullanılır

2

Beyitin birinci dizesinin son kısmı

(Bu şekil bizim edebiyatımızda yoktur

)

Aruz ölçüsünde kurallar

Eski şairlermizden birkaçı atların gidiş seslerini hoş görerek bazı manzum yapıtlarda bulunmuşlardır: mefûlü mefâilü mefâilü feûlün gibi kalıplardır bunlar Açık veya kapalı heceleri göstermekle birlikte klasik türk edbiyatında da önemli türleri vardır

Arap edebiyatının resmi ölçüsüdür

Türklerin edebiyatına geçmeye başlaması Talas Savaşı'ndan sonra gerçeklerşmiştir

Aruz ölçüsü ile yazılmış şiirler genelde beyitler halinde yazılmıştır

ARUZ ÖLÇÜSÜ

1- Aruz ölçüsünde heceler açık (kısa), kapalı (uzun) ve medli hece olmak üzere üçe ayrılır

2- Başlıca tef‘ileler şunlardır: Fa‘ (-), Fe ul (

-),Fa‘ lün (- -), Fe i lün (

-),Fâ i lün (-

-), Fe û lün (

- -), Mef û lü (- -

), Fe i lâ tün (

- -), Fâ i lâ tün (-

- -), Fâ i lâ tü (-

-

), Me fâ i lün (

-

-), Me fâ î lün (

- - -), Me fâ î lü (

- -

), Müf te i lün (-

-), Müs tef i lün (- -

-), Mü te fâ i lün (

-

-)

Burada tef‘ilelerle parantez içindeki hecelerinin değerlerinin aynı olduğuna dikkat ediniz

3- Aruz vezninde tef‘ileler heceleri bölebilir

Hece ölçüsündeki gibi okuyuşta tef‘ilelerde durgu yapılmaz

4- Aruz vezninde hecelerin kısalığı ve uzunluğu esas olduğu için bazı Türkçe kelimeler kısa olduğu halde vezin gereği uzun okunur; buna imale denir

İmale kısa heceyi uzun yapar

Arapça ve Farsça kelimelerdeki bazı uzun seslerin vezin gereği kısa okunmasına da zihaf denir

Zihaf ise imalenin tersine uzun heceyi kısa yapmayı sağlar

Hece ölçüsünde böyle bir mesele yoktur

Türk edebiyatında imale çok sayıda bulunmakla beraber zihaf kusuru hoş karşılanmadığı için çok az yapılmıştır

5- Farsça tamlama eki olan “-i” ile “ve” anlamındaki “ü, vü” bağlacı vezin gereği uzun da kısa da olabilir

6- Medli heceler hafif bir “i, ı” sesi varmış gibi okunur

Bahâr kelimesi bahâr[ı], eşkden kelimesi ise eşk[i]den şeklinde söylenmelidir

7- Feilâtün / Feilâtün / Feilâtün / Feilün kalıbıyla yazılan şiirlerde ilk tef‘ile bazı mısralarda Fâilâtün, son tef‘ile ise Fa‘lün olabilir

Bu sadece bu kalıba özgü bir durumdur

Bu kalıpla yazılan şiirlerde başta imale yapmaya gerek yoktur

Farklı tef‘ile parantez içinde hemen altında gösterilir

8- Türkçe kelimelerle aruz veznindeki başarı Muallim Naci ile başlamış olup Türk aruzu Tevfik Fikret, Yahya Kemal Beyatlı ve Mehmet Âkif Ersoy tarafından gerçekleştirilmiştir

Hatta Mehmet Âkif o kadar başarılı olmuştur ki bir çok kişi İstiklâl Marşı'nın hece ölçüsüyle yazıldığını zanneder

Oysa bu marş aruzun “Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ tün /Fe i lün” kalıbıyla yazılmıştır

9- Aruzla yazılan bir şiirin hece sayısı bazan eşit olabilir

Mısralardaki açık kapalı dizilişinin aynı olması o şiirin aruzla yazıldığın gösterir

Cânı cânânı bütün vârımı alsın da Hüdâ 15 hece

Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ 15 hece

10- Sessiz bir harfle biten kelime vezin gereği açık olması gerekirse, kendinden sonra sesli ile başlayan bir hece varsa birinci kelimenin sonundaki harf, ikinci kelimenin ilk hecesine ulanır

Buna ulama denir

Ulama kapalı heceyi açık yapar

Ulama genellikle yapılır; fakat her zaman yapılmak mecburiyetinde değildir

11- Servet-i Fünun edebiyatçıları bir şiirde değişik aruz kalıpları kullanmak suretiyle serbest vezne zemin hazırlamışlardır

Cenap Şahabetin'in “Elhân-ı Şita” adlı şiiri bu şekilde yazılmıştır

Bu şiirdeki bazı mısralar Feilâtün / Mefâilün / Feilün, bazı mısralar ise Mef‘ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün kalıbıyla yazılmıştır

12- Bir şiirin vezni en az iki mısradan hareket ederek bulunabilir

Tek mısraa bakarak vezin bulunmaz

10-21-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Aruz Vezni İle İlgili Bilgiler Aruz Ölçüsü Git ve: kullan, ara Nazımda uzun veya kısa, kapalı ya da açık hecelerin belli bir düzene göre sıralanarak âhengin sağlandığı ölçü Sözlük anlamları ‘yön’, ‘yan’, ‘bölge’, ‘bulut’, ‘keçi yolu’, ‘deli, sarhoş deve’, ‘çadırın orta direği’, ‘karşılaştırılan, ölçü olan şey’ gibi çeşitlidir Edebî kavram olarak, bu anlamlardan hangisine dayandığı tam olarak bilinmiyor Aruz ölçüsüne devenin yürüyüşünden doğduğu ve Arap dilcilerinden İmam Halil’in sisteme bağladığı söylenir Arap, Türk, Fars, Afgan, Pakistan ve kısmen Hint edebiyatında kullanılır 2 Beyitin birinci dizesinin son kısmı (Bu şekil bizim edebiyatımızda yoktur) Aruz ölçüsünde kurallar Eski şairlermizden birkaçı atların gidiş seslerini hoş görerek bazı manzum yapıtlarda bulunmuşlardır: mefûlü mefâilü mefâilü feûlün gibi kalıplardır bunlar Açık veya kapalı heceleri göstermekle birlikte klasik türk edbiyatında da önemli türleri vardır Arap edebiyatının resmi ölçüsüdürTürklerin edebiyatına geçmeye başlaması Talas Savaşı'ndan sonra gerçeklerşmiştirAruz ölçüsü ile yazılmış şiirler genelde beyitler halinde yazılmıştır ARUZ ÖLÇÜSÜ 1- Aruz ölçüsünde heceler açık (kısa), kapalı (uzun) ve medli hece olmak üzere üçe ayrılır 2- Başlıca tef‘ileler şunlardır: Fa‘ (-), Fe ul ( -),Fa‘ lün (- -), Fe i lün ( -),Fâ i lün (- -), Fe û lün ( - -), Mef û lü (- - ), Fe i lâ tün ( - -), Fâ i lâ tün (- - -), Fâ i lâ tü (- - ), Me fâ i lün ( - -), Me fâ î lün ( - - -), Me fâ î lü ( - - ), Müf te i lün (- -), Müs tef i lün (- - -), Mü te fâ i lün ( - -) Burada tef‘ilelerle parantez içindeki hecelerinin değerlerinin aynı olduğuna dikkat ediniz 3- Aruz vezninde tef‘ileler heceleri bölebilir Hece ölçüsündeki gibi okuyuşta tef‘ilelerde durgu yapılmaz 4- Aruz vezninde hecelerin kısalığı ve uzunluğu esas olduğu için bazı Türkçe kelimeler kısa olduğu halde vezin gereği uzun okunur; buna imale denir İmale kısa heceyi uzun yapar Arapça ve Farsça kelimelerdeki bazı uzun seslerin vezin gereği kısa okunmasına da zihaf denir Zihaf ise imalenin tersine uzun heceyi kısa yapmayı sağlar Hece ölçüsünde böyle bir mesele yoktur Türk edebiyatında imale çok sayıda bulunmakla beraber zihaf kusuru hoş karşılanmadığı için çok az yapılmıştır 5- Farsça tamlama eki olan “-i” ile “ve” anlamındaki “ü, vü” bağlacı vezin gereği uzun da kısa da olabilir 6- Medli heceler hafif bir “i, ı” sesi varmış gibi okunur Bahâr kelimesi bahâr[ı], eşkden kelimesi ise eşk[i]den şeklinde söylenmelidir 7- Feilâtün / Feilâtün / Feilâtün / Feilün kalıbıyla yazılan şiirlerde ilk tef‘ile bazı mısralarda Fâilâtün, son tef‘ile ise Fa‘lün olabilir Bu sadece bu kalıba özgü bir durumdur Bu kalıpla yazılan şiirlerde başta imale yapmaya gerek yoktur Farklı tef‘ile parantez içinde hemen altında gösterilir 8- Türkçe kelimelerle aruz veznindeki başarı Muallim Naci ile başlamış olup Türk aruzu Tevfik Fikret, Yahya Kemal Beyatlı ve Mehmet Âkif Ersoy tarafından gerçekleştirilmiştir Hatta Mehmet Âkif o kadar başarılı olmuştur ki bir çok kişi İstiklâl Marşı'nın hece ölçüsüyle yazıldığını zanneder Oysa bu marş aruzun “Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ tün /Fe i lün” kalıbıyla yazılmıştır 9- Aruzla yazılan bir şiirin hece sayısı bazan eşit olabilir Mısralardaki açık kapalı dizilişinin aynı olması o şiirin aruzla yazıldığın gösterir Cânı cânânı bütün vârımı alsın da Hüdâ 15 hece Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ 15 hece 10- Sessiz bir harfle biten kelime vezin gereği açık olması gerekirse, kendinden sonra sesli ile başlayan bir hece varsa birinci kelimenin sonundaki harf, ikinci kelimenin ilk hecesine ulanır Buna ulama denir Ulama kapalı heceyi açık yapar Ulama genellikle yapılır; fakat her zaman yapılmak mecburiyetinde değildir 11- Servet-i Fünun edebiyatçıları bir şiirde değişik aruz kalıpları kullanmak suretiyle serbest vezne zemin hazırlamışlardır Cenap Şahabetin'in “Elhân-ı Şita” adlı şiiri bu şekilde yazılmıştır Bu şiirdeki bazı mısralar Feilâtün / Mefâilün / Feilün, bazı mısralar ise Mef‘ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün kalıbıyla yazılmıştır 12- Bir şiirin vezni en az iki mısradan hareket ederek bulunabilir Tek mısraa bakarak vezin bulunmaz