Aruz Vezni İle İlgili Bilgiler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

13- Mısralardaki imale ve zihaf kusuru olan heceleri altı çizilerek belirtilmiştir

14- Bir şiirin vezni bulunurken şu işlemler yapılır:

a) Veznini bulacağımız mısraların hecelerindeki uzun seslilere dikkat ederek yazmalıyız

b) Önce mısralardaki hecelerin açık mı kapalı mı oldukları tespit edilir

c) Medli hece olup olmayacağı özellikle kontrol edilmelidir

Bu ihmal edilirse bir mısradaki hece değeri eksik çıkar

Mısralardaki heceler sayılarak medli hece olup olmadığı konusunda bir ipucu yakalayabiliriz

d) Hecelerin açık kapalı değerleri karşılıklı kontrol edilir

Önce imkân varsa ulama, yoksa imale yapılır

Zihaf çok az bulunduğu için en sonra o ihtimal düşünülür

e) Hecelerin karşılaştırılması yapıldıktan sonra açık kapalı değerleri çizgi ve nokta şeklinde ayrı bir yere geçilir

Mısra sayısına göre tef‘ile sayısı tahmin edilmeye başlanır

İlk tef‘ile en az heceden oluşur

Genelde az heceli Fa’, Fe i lün, Fâ i lün gibi tef‘ileler sonda bulunur

f) Yazılan aruz kalıbı ile işaretler arasında uyum olmasına dikkat etmelidir

ARUZ, hecelerin kısalığına ve uzunluğuna dayanan şiir ölçüsüdür

Arap edebiyatında İslam dininin ortaya çıkmasından önce doğ*muş ve kuralları belirlenmiştir

Aruzun te*mellerinin eskiçağlarda devesinin sırtında uzun çöl yolculukları yaparken bir türkü tutturan Araplar'a kadar uzandığı ileri sürül*müştür

Bu görüşe göre deve, binicisinin türküsüne göre adım atmakta, eğer türkünün ritmindeki ara kısa ise hızlı, uzun ise yavaş gitmekteydi

Bunun farkına varan çöl yolcusu Arap'ın, devenin ağır ağır attığı dört adımdan aruzun temelini oluşturan ilk şiir ölçüsünü çıkardığı söylenir

Daha sonra usta şairlerin elinde gelişen bu ölçünün kurallarını ilk kez Arap dilbilimci Halil bin Ahmed (yaklaşık 718-776 ya da 791) belirlemiştir

Arap edebi*yatında yaygınlık kazanan aruz zamanla başta İran ve Türk şiiri olmak üzere İslam dinini kabul eden bütün ülkelerin edebiyatını etki*ledi

Aruzda heceler uzun (kapalı) ve kısa (açık) olarak ikiye ayrılır

Uzun heceler sen, al, tut örneğinde olduğu gibi ünsüz harfle ya da â, î gibi düzeltme imli bir ünlü harfle biter ve çizgi (-) ile gösterilir

Kısa heceler ise bu, di, a örneğinde olduğu gibi ünlü bir harfle biter ve nokta (

) ile gösterilir

Dize sonundaki hece*ler kısa da olsa uzun sayılır

Bu uzun ve kısa heceler çeşitli biçimlerde yan yana gelerek kalıpları oluşturur ve her kalıp/&'/«« (—),fâilâ-tün (- • —), mefâîlün (•-------------- ) gibi değişik adla anılır

Bu küçük kalıpların yan yana gelmele*rinden vezin adı da verilen büyük kalıplar oluşur

Bu kalıpların en çok kullanılanların*dan ikisi şunlardır:

Fik ri hür vic /dâ nı hür ir/fâ m hür bir /şâ i rim Fâ i lâ tün/fâ i lâ tün/fâ i lâ tün/fâ i 1ün -•--/-•--/-•--/-•-(Tevfik Fikret)

Be lâ sın ben/de bil mem kız/mı sın oğ lan/ Me fâ î lün/me fâ î lün/me fâ î 1ün/

_-_/

_ _ _/

___/

mı sın kâ fir me fâ î 1ün

(Nedim)

_ _ _

Aruz ölçüsünü Araplar'dan sonra İranlılar kullanmış, oradan Türkler'e geçmiştir

Daha önce hece vezni ile şiir yazan Türk şairleri İslam dinini kabul ettikten sonra aruz ölçüsüy*le şiir yazmaya başladılar

Ama Türkler için aruz kalıplarını kullanmak kolay olmadı

Arapça ve Farsça'daki gibi uzun ünlü bulun*mayan Türkçe ile aruz kalıplarına uygun şiir yazmak zordu

İlk dönemlerde hece ölçüsüne yakın kalıplar kullanmak ve kimi ünlüleri uzatmak gereğini duydular

Ancak, aruz ka*lıplarıyla başarılı şiir yazmak için bu da yeterli olmadı

Zamanla Türkçe'ye giren Arapça ve Farsça sözcükler ve dil kuralları aruz kalıpla*rının başarıyla kullanılmasını sağladı Türk edebiyatında aruzla yazılmış ilk yapıt Kutadgu Bilig'dir (1069)

16

yüzyılda Fuzulî ve Bakî gibi divan şairleri aruz ölçüsünü kusursuz denilebilecek bir düzeyde kullan*dılar

Tevfik Fikret, Mehmet Âkif Ersoy, Yah*ya Kemal Beyatlı aruzu büyük bir ustalıkla kullanan son şairlerdir

Cumhuriyet sonrasın*da aruz yerini, hece ölçüsü ve serbest şiire bırakmıştır

10-21-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Aruz Vezni İle İlgili Bilgiler 13- Mısralardaki imale ve zihaf kusuru olan heceleri altı çizilerek belirtilmiştir 14- Bir şiirin vezni bulunurken şu işlemler yapılır: a) Veznini bulacağımız mısraların hecelerindeki uzun seslilere dikkat ederek yazmalıyız b) Önce mısralardaki hecelerin açık mı kapalı mı oldukları tespit edilir c) Medli hece olup olmayacağı özellikle kontrol edilmelidir Bu ihmal edilirse bir mısradaki hece değeri eksik çıkar Mısralardaki heceler sayılarak medli hece olup olmadığı konusunda bir ipucu yakalayabiliriz d) Hecelerin açık kapalı değerleri karşılıklı kontrol edilir Önce imkân varsa ulama, yoksa imale yapılır Zihaf çok az bulunduğu için en sonra o ihtimal düşünülür e) Hecelerin karşılaştırılması yapıldıktan sonra açık kapalı değerleri çizgi ve nokta şeklinde ayrı bir yere geçilir Mısra sayısına göre tef‘ile sayısı tahmin edilmeye başlanır İlk tef‘ile en az heceden oluşur Genelde az heceli Fa’, Fe i lün, Fâ i lün gibi tef‘ileler sonda bulunur f) Yazılan aruz kalıbı ile işaretler arasında uyum olmasına dikkat etmelidir ARUZ, hecelerin kısalığına ve uzunluğuna dayanan şiir ölçüsüdür Arap edebiyatında İslam dininin ortaya çıkmasından önce doğmuş ve kuralları belirlenmiştir Aruzun temellerinin eskiçağlarda devesinin sırtında uzun çöl yolculukları yaparken bir türkü tutturan Araplar'a kadar uzandığı ileri sürülmüştür Bu görüşe göre deve, binicisinin türküsüne göre adım atmakta, eğer türkünün ritmindeki ara kısa ise hızlı, uzun ise yavaş gitmekteydi Bunun farkına varan çöl yolcusu Arap'ın, devenin ağır ağır attığı dört adımdan aruzun temelini oluşturan ilk şiir ölçüsünü çıkardığı söylenir Daha sonra usta şairlerin elinde gelişen bu ölçünün kurallarını ilk kez Arap dilbilimci Halil bin Ahmed (yaklaşık 718-776 ya da 791) belirlemiştir Arap edebiyatında yaygınlık kazanan aruz zamanla başta İran ve Türk şiiri olmak üzere İslam dinini kabul eden bütün ülkelerin edebiyatını etkiledi Aruzda heceler uzun (kapalı) ve kısa (açık) olarak ikiye ayrılır Uzun heceler sen, al, tut örneğinde olduğu gibi ünsüz harfle ya da â, î gibi düzeltme imli bir ünlü harfle biter ve çizgi (-) ile gösterilir Kısa heceler ise bu, di, a örneğinde olduğu gibi ünlü bir harfle biter ve nokta () ile gösterilir Dize sonundaki heceler kısa da olsa uzun sayılır Bu uzun ve kısa heceler çeşitli biçimlerde yan yana gelerek kalıpları oluşturur ve her kalıp/&'/«« (—),fâilâ-tün (- • —), mefâîlün (•-------------- ) gibi değişik adla anılır Bu küçük kalıpların yan yana gelmelerinden vezin adı da verilen büyük kalıplar oluşur Bu kalıpların en çok kullanılanlarından ikisi şunlardır: Fik ri hür vic /dâ nı hür ir/fâ m hür bir /şâ i rim Fâ i lâ tün/fâ i lâ tün/fâ i lâ tün/fâ i 1ün -•--/-•--/-•--/-•-(Tevfik Fikret) Be lâ sın ben/de bil mem kız/mı sın oğ lan/ Me fâ î lün/me fâ î lün/me fâ î 1ün/ _-_/_ _ _/ ___/ mı sın kâ fir me fâ î 1ün (Nedim) _ _ _ Aruz ölçüsünü Araplar'dan sonra İranlılar kullanmış, oradan Türkler'e geçmiştir Daha önce hece vezni ile şiir yazan Türk şairleri İslam dinini kabul ettikten sonra aruz ölçüsüyle şiir yazmaya başladılar Ama Türkler için aruz kalıplarını kullanmak kolay olmadı Arapça ve Farsça'daki gibi uzun ünlü bulunmayan Türkçe ile aruz kalıplarına uygun şiir yazmak zordu İlk dönemlerde hece ölçüsüne yakın kalıplar kullanmak ve kimi ünlüleri uzatmak gereğini duydular Ancak, aruz kalıplarıyla başarılı şiir yazmak için bu da yeterli olmadı Zamanla Türkçe'ye giren Arapça ve Farsça sözcükler ve dil kuralları aruz kalıplarının başarıyla kullanılmasını sağladı Türk edebiyatında aruzla yazılmış ilk yapıt Kutadgu Bilig'dir (1069) 16 yüzyılda Fuzulî ve Bakî gibi divan şairleri aruz ölçüsünü kusursuz denilebilecek bir düzeyde kullandılar Tevfik Fikret, Mehmet Âkif Ersoy, Yahya Kemal Beyatlı aruzu büyük bir ustalıkla kullanan son şairlerdir Cumhuriyet sonrasın*da aruz yerini, hece ölçüsü ve serbest şiire bırakmıştır