Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri İle İlgili Bilgiler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

TASAVVUF FELSEFESİ

Tanrı nedir? Evrenin oluşu nasıldır? Biz neyiz? Niçin geldik dünyaya? Yaşamımızın anlamı, var olmanın aslı, gerçek, başlangıç ve son nelerdir? Bu ve bunun gibi fizik ötesi sorulara cevap vermeye çalışan düşünüş yoluna “Tasavvuf” düşüncesi denir

[Vahdet-i Vücut (Varlığın Birliği) Teorisi]

Bu düşünüşe göre Tanrı tek varlıktır

(Vücud-i Mutlak)

Aynı zamanda tek güzelliktir (Hüsn-i Mutlak)

Tek varlık olan Tanrı kendisini görecek gözler, sevecek gönüller istemiş ve kainat olarak tecelli etmiştir

Bu tıpkı aynayla kaplı bir odada olmak gibidir

Ayna varlığın çeşitli görüntülerini yansıtır

O halde, evren ve tüm insanlar Tanrı’nın bir görüntüsüdür

Öyleyse insanlar arasında renk, inanç, dil, ırk

gibi ayrımlar yapmak anlamsızdır

Bütün görüntülerde “Varlık” ve “Yokluk” ögeleri bir aradadır

İnsan dünyaya bağlı tutku ve zevklerini yok ederek “Varlık” ögesini geliştirir

Bunun yolu da tekkelerden (tarikatlar) geçer

Burada insan sıkı bir eğitimle dünya nimetlerinden vazgeçerse, sonunda özü olan Tanrı’ya kavuşabilir

Bu da gerçek aşktır

İnsanların birbirlerine duyacakları aşk ise mecazdır

Bu, kişiyi Tanrı’dan uzaklaştırır

“Bir hırka, bir lokma” insana yetmelidir

Tekkelerde bu yolla Tanrı’ya ulaşan insan sonunda “Enel Hak” (“Ben Tanrı’yım”) derecesine varır

Bu kişilere “İnsan-ı Kâmil” ya da “Ermiş” denir

DİVAN EDEBİYATI’NDA DÜZYAZI

Divan, şiire ağırlık veren bir edebiyattır

Düzyazı, ancak bilimsel çalışmalarda, tarihlerde, kimi sanatsal metinlerde ve gezi türü eserlerde kullanılmıştır

Divan Edebiyatı’nda düzyazılar, yazılış amacı ve dil tutumu dikkate alınarak üçe ayrılır:

Sanatlı(süslü) Düzyazı

Söz ustalığı göstermek amacıyla yazılır

Sinan Paşa’nın Tazarru’at adlı eseri, bu türün en tanınmış örneğidir

Sanatlı düzyazıya inşa denir

2

Orta Düzyazı

Yer yer ağır ve süslü, yer yer sade bir dille yazılan düzyazılardır

Genellikle tarih kitaplarında bu düzyazı türü görülür

Osmanlılar zamanında tarihçilik,”vakanüvis” adı altında yürütülen bir tür memurluktu

Sarayda görevlendirilen vakanüvisler, önemli önemsiz her olayı günü gününe notlar halinde yazarlardı

Bu eserler, olay anlatımına dayalı olduğundan, bilimsel tarih anlayışıyla bağdaşmaz

Divan döneminin başlıca tarihçileri arasında Aşıkpaşazade ,Ali, Ebülgazi Bahadır Han,Naima, Peçevi, Mütercim Asım sayılabilir

3

Sade Düzyazı

Dil ve anlatım ustalığının değil, ele alınan konunun önem taşıdığı düzyazı türüdür

Bu anlayış nedeniyle, sade düzyazılarda ustaca söz söyleme çabası görülmez; dil açık, yalın, doğaldır

Bu düzyazı türünü kullananlardan başlıcaları şunlardır: Mercimek Ahmet , Katip Çelebi, Evliya Çelebi (Eseri

10-21-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri İle İlgili Bilgiler TASAVVUF FELSEFESİ Tanrı nedir? Evrenin oluşu nasıldır? Biz neyiz? Niçin geldik dünyaya? Yaşamımızın anlamı, var olmanın aslı, gerçek, başlangıç ve son nelerdir? Bu ve bunun gibi fizik ötesi sorulara cevap vermeye çalışan düşünüş yoluna “Tasavvuf” düşüncesi denir [Vahdet-i Vücut (Varlığın Birliği) Teorisi] Bu düşünüşe göre Tanrı tek varlıktır (Vücud-i Mutlak) Aynı zamanda tek güzelliktir (Hüsn-i Mutlak) Tek varlık olan Tanrı kendisini görecek gözler, sevecek gönüller istemiş ve kainat olarak tecelli etmiştir Bu tıpkı aynayla kaplı bir odada olmak gibidir Ayna varlığın çeşitli görüntülerini yansıtır O halde, evren ve tüm insanlar Tanrı’nın bir görüntüsüdür Öyleyse insanlar arasında renk, inanç, dil, ırkgibi ayrımlar yapmak anlamsızdır Bütün görüntülerde “Varlık” ve “Yokluk” ögeleri bir aradadır İnsan dünyaya bağlı tutku ve zevklerini yok ederek “Varlık” ögesini geliştirir Bunun yolu da tekkelerden (tarikatlar) geçer Burada insan sıkı bir eğitimle dünya nimetlerinden vazgeçerse, sonunda özü olan Tanrı’ya kavuşabilir Bu da gerçek aşktır İnsanların birbirlerine duyacakları aşk ise mecazdır Bu, kişiyi Tanrı’dan uzaklaştırır “Bir hırka, bir lokma” insana yetmelidir Tekkelerde bu yolla Tanrı’ya ulaşan insan sonunda “Enel Hak” (“Ben Tanrı’yım”) derecesine varır Bu kişilere “İnsan-ı Kâmil” ya da “Ermiş” denir DİVAN EDEBİYATI’NDA DÜZYAZI Divan, şiire ağırlık veren bir edebiyattır Düzyazı, ancak bilimsel çalışmalarda, tarihlerde, kimi sanatsal metinlerde ve gezi türü eserlerde kullanılmıştır Divan Edebiyatı’nda düzyazılar, yazılış amacı ve dil tutumu dikkate alınarak üçe ayrılır: Sanatlı(süslü) Düzyazı Söz ustalığı göstermek amacıyla yazılır Sinan Paşa’nın Tazarru’at adlı eseri, bu türün en tanınmış örneğidir Sanatlı düzyazıya inşa denir 2 Orta Düzyazı Yer yer ağır ve süslü, yer yer sade bir dille yazılan düzyazılardır Genellikle tarih kitaplarında bu düzyazı türü görülür Osmanlılar zamanında tarihçilik,”vakanüvis” adı altında yürütülen bir tür memurluktu Sarayda görevlendirilen vakanüvisler, önemli önemsiz her olayı günü gününe notlar halinde yazarlardı Bu eserler, olay anlatımına dayalı olduğundan, bilimsel tarih anlayışıyla bağdaşmaz Divan döneminin başlıca tarihçileri arasında Aşıkpaşazade ,Ali, Ebülgazi Bahadır Han,Naima, Peçevi, Mütercim Asım sayılabilir 3 Sade Düzyazı Dil ve anlatım ustalığının değil, ele alınan konunun önem taşıdığı düzyazı türüdür Bu anlayış nedeniyle, sade düzyazılarda ustaca söz söyleme çabası görülmez; dil açık, yalın, doğaldır Bu düzyazı türünü kullananlardan başlıcaları şunlardır: Mercimek Ahmet , Katip Çelebi, Evliya Çelebi (Eseri