Hece - Harf Bilgisi Konu Anlatımı

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Hece-Harf Bilgisi Konu Anlatımı

HECE

Hece: Ağzımızın bir hareketiyle çıkan seslere HECE denir

Kelimeler hecelerden, heceler harflerden meydana gelir

A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü derken ağzımızı bir kez açıp kapatıyoruz

Aynı şekilde "al, bal, çal, kol, il, öl

" derken ağzımızı bir kez açıp kapatıryoruz

Türkçede heceler şöyle meydana gelmiştir

Bir tek sesli (ünlü) harften meydana gelen heceler: a, e, ı, i, o, ö, u, ü

Bir sesli, bir sessiz harften meydana gelen heceler: al, at, ak, ay

Bir sessiz, bir sesli, bir sessiz harften meydana gelen heceler: bel, bol, kal, gel

Bir sesssiz, bir sesli harften meydana gelen heceler: ba, da, ka, la

Bir sesli, iki sessiz harften meydana gelen heceler: alt, üst, ırk

Bir sessiz, bir sesli, iki sessiz harften meydana gelen heceler: kurt, yurt, Türk

Dilimizdeki heceler en az bir, en çok dört harfli olurlar

Heceler tek başlarına anlamsızdırlar

Yalnız bazı heceler kelime olarak kullanılır

Bu kelimeler anlamlıdır

bal, bel, kol, dal, çal, yal, hal, Türk, kürk

HARF - KAYNAŞTIRMA HARFLERİ - ÜNLÜ DÜŞMESİ - ULAMA

Harf: Ağzımızdan çıkan sesleri yazıda göstermek için kullanılan işaretlere HARF denir

Alfabemizde 29 harfin 8 i sesli (ünlü), 21 i sessiz (ünsüz) dür

Sessiz harfleri sesli harfler yoluyla söyleyebilmekteyiz

Sesli harfler de kalın ve ince sesliler olmak üzere ikiye ayrılırlar:

Kalın Sesliler: a, ı, o, u

İnce Sesliler : e, i, ö, ü

Kaynaştırma Harfleri: Dilimizde sesli ile biten bir kelimeye sesli ile başlayan bir ek geldiğinde araya "y, ş, s, n" harflerinden biri girer

Bu harflere kaynaştırma hafrleri diyoruz

Bu harfleri "yaşasın" kelimesinde geçen sessiz harflere bakarak kolayca anlayabiliriz

oku - y - acak ___ okuyacak

yaz - acak - s - ınız ___ yazacaksınız iki - ş - er ___ ikişer

kare - n - in ___ karenin

Ünlü düşmesi: Dilimizde iki heceli bazı kelimeler, belli ekler aldıklarında ikinci hecedeki ünlülerini düşürürler:

ağız

alın

beyin

karın Ağzını sonuna kadar açtı

Alnına ıslak bez koyunca ateşi biraz düştü

Şekildeki insan beynini inceleyiniz

Karnı çok acıkmış olmalı

Ulama: Dilimizde cümleler okunurken kelimelerin sonlarında bulunan sessizler, kendilerinden sonra gelen kelimelerin ilk harfi sesli ise bu sesliye bağlanarak okunurlar

Emanet_eşeğin yuları gevşek olur

Geniş_ovayı seyre daldı

Elbisenin_ütüsü bozulmuş

Emane - teğeğin yuları gevşek olur

Geni - şovayı seyre daldı

Elbiseni - nütüsü bozulmuş

BÜYÜK SES (ÜNLÜ) UYUMU

Herhangi bir kelimenin Türkçe olup olmadığını anlamak için arayacağımız ilk özellik büyük ünlü kuralına uyup umadığıdır

kiralamak __ ki - ra - la - mak __ İnce sesli ile başlamış, kalın sesli ile bitmiş

uymaz

merdiven __ mer - di - ven __ Büyük Ünlü Uyumuna uyar

İstisnalar:

Ses değişikliğine uğrayan kelimelerde bu kural aranmaz

(elma - alma, anne - ana, kardeş - kardaş, hangi - kangı

)

Birleşik kelimelerde bu kural aranmaz (ağabey, gecekondu, başöğretmen, delikanlı

)

Türkçeye yabancı dillerden giren kelimelerde kural aranmaz (Cumhuriyet, misafir, otobüs, televizyon, cami

)

-yor, -ken, -ki, -leyin, -imtırak, -daş eklerinde bu kural aranmaz (ekşimtırak, sabahleyin, sonraki

)

KÜÇÜK SES (ÜNLÜ) UYUMU

Sesli harfler ağzımızdan çıkış durumlarına göre bazı özellikler taşır

DÜZ-GENİŞ

a, e

DÜZ -YUVARLAK

o, ö

DAR-DÜZ

ı, i

DAR-GENİŞ

u,ü

Düz Sesliler : a, e, ı, i

Yuvarlak Sesliler: o, ö, u, ü

Dar Sesliler : ı, i, u, ü

Geniş Sesliler : a, e, o, ö

Türkçede bir kelimenin ilk hecesindeki sesli harf:

Düz ise, sonra gelen hecelerin ve eklenen eklerin de düz olur

Yuvarlak ise, sonra gelen hecelerin ve eklenen eklerin de seslileri ya düz - geniş veya dar - yuvarlak olur

Kelimenin ilk hecesinde "a" varsa, daha sonraki hecelerde de "a" veya "ı" bulunur: kadın, kalın, adam, aman

"e" den sonra "e" veya "i" gelir: elek, eşit, erik, esen

"ı" den sonra "a" veya "ı" gelir: kırık, çıkık, kımız, kısa, kına

"i" den sonra "e" veya "i" gelir: çilek, kiriş, çiçek, biniş

"o" den sonra "a" veya "u" gelir: kova, koru, sopa

"ö" den sonra "e" veya "ü" gelir: ölüm, örgü, sopa

"u" den sonra "a" veya "u" gelir: kuyu, kuzu, kuşak, kulak

"ü" den sonra "e" veya "ü" gelir: üzüm, üzgün, güzün, üzmek

10-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Hece - Harf Bilgisi Konu Anlatımı Hece-Harf Bilgisi Konu Anlatımı HECE Hece: Ağzımızın bir hareketiyle çıkan seslere HECE denir Kelimeler hecelerden, heceler harflerden meydana gelir A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü derken ağzımızı bir kez açıp kapatıyoruz Aynı şekilde "al, bal, çal, kol, il, öl" derken ağzımızı bir kez açıp kapatıryoruz Türkçede heceler şöyle meydana gelmiştir Bir tek sesli (ünlü) harften meydana gelen heceler: a, e, ı, i, o, ö, u, ü Bir sesli, bir sessiz harften meydana gelen heceler: al, at, ak, ay Bir sessiz, bir sesli, bir sessiz harften meydana gelen heceler: bel, bol, kal, gel Bir sesssiz, bir sesli harften meydana gelen heceler: ba, da, ka, la Bir sesli, iki sessiz harften meydana gelen heceler: alt, üst, ırk Bir sessiz, bir sesli, iki sessiz harften meydana gelen heceler: kurt, yurt, Türk Dilimizdeki heceler en az bir, en çok dört harfli olurlar Heceler tek başlarına anlamsızdırlar Yalnız bazı heceler kelime olarak kullanılır Bu kelimeler anlamlıdır bal, bel, kol, dal, çal, yal, hal, Türk, kürk HARF - KAYNAŞTIRMA HARFLERİ - ÜNLÜ DÜŞMESİ - ULAMA Harf: Ağzımızdan çıkan sesleri yazıda göstermek için kullanılan işaretlere HARF denir Alfabemizde 29 harfin 8 i sesli (ünlü), 21 i sessiz (ünsüz) dür Sessiz harfleri sesli harfler yoluyla söyleyebilmekteyiz Sesli harfler de kalın ve ince sesliler olmak üzere ikiye ayrılırlar: Kalın Sesliler: a, ı, o, u İnce Sesliler : e, i, ö, ü Kaynaştırma Harfleri: Dilimizde sesli ile biten bir kelimeye sesli ile başlayan bir ek geldiğinde araya "y, ş, s, n" harflerinden biri girer Bu harflere kaynaştırma hafrleri diyoruz Bu harfleri "yaşasın" kelimesinde geçen sessiz harflere bakarak kolayca anlayabiliriz oku - y - acak ___ okuyacak yaz - acak - s - ınız ___ yazacaksınız iki - ş - er ___ ikişer kare - n - in ___ karenin Ünlü düşmesi: Dilimizde iki heceli bazı kelimeler, belli ekler aldıklarında ikinci hecedeki ünlülerini düşürürler: ağız alın beyin karın Ağzını sonuna kadar açtı Alnına ıslak bez koyunca ateşi biraz düştü Şekildeki insan beynini inceleyiniz Karnı çok acıkmış olmalı Ulama: Dilimizde cümleler okunurken kelimelerin sonlarında bulunan sessizler, kendilerinden sonra gelen kelimelerin ilk harfi sesli ise bu sesliye bağlanarak okunurlar Emanet_eşeğin yuları gevşek olur Geniş_ovayı seyre daldı Elbisenin_ütüsü bozulmuş Emane - teğeğin yuları gevşek olur Geni - şovayı seyre daldı Elbiseni - nütüsü bozulmuş BÜYÜK SES (ÜNLÜ) UYUMU Herhangi bir kelimenin Türkçe olup olmadığını anlamak için arayacağımız ilk özellik büyük ünlü kuralına uyup umadığıdır kiralamak __ ki - ra - la - mak __ İnce sesli ile başlamış, kalın sesli ile bitmiş uymaz merdiven __ mer - di - ven __ Büyük Ünlü Uyumuna uyar İstisnalar: Ses değişikliğine uğrayan kelimelerde bu kural aranmaz (elma - alma, anne - ana, kardeş - kardaş, hangi - kangı) Birleşik kelimelerde bu kural aranmaz (ağabey, gecekondu, başöğretmen, delikanlı) Türkçeye yabancı dillerden giren kelimelerde kural aranmaz (Cumhuriyet, misafir, otobüs, televizyon, cami) -yor, -ken, -ki, -leyin, -imtırak, -daş eklerinde bu kural aranmaz (ekşimtırak, sabahleyin, sonraki) KÜÇÜK SES (ÜNLÜ) UYUMU Sesli harfler ağzımızdan çıkış durumlarına göre bazı özellikler taşır DÜZ-GENİŞ a, e DÜZ -YUVARLAK o, ö DAR-DÜZ ı, i DAR-GENİŞ u,ü Düz Sesliler : a, e, ı, i Yuvarlak Sesliler: o, ö, u, ü Dar Sesliler : ı, i, u, ü Geniş Sesliler : a, e, o, ö Türkçede bir kelimenin ilk hecesindeki sesli harf: Düz ise, sonra gelen hecelerin ve eklenen eklerin de düz olur Yuvarlak ise, sonra gelen hecelerin ve eklenen eklerin de seslileri ya düz - geniş veya dar - yuvarlak olur Kelimenin ilk hecesinde "a" varsa, daha sonraki hecelerde de "a" veya "ı" bulunur: kadın, kalın, adam, aman "e" den sonra "e" veya "i" gelir: elek, eşit, erik, esen "ı" den sonra "a" veya "ı" gelir: kırık, çıkık, kımız, kısa, kına "i" den sonra "e" veya "i" gelir: çilek, kiriş, çiçek, biniş "o" den sonra "a" veya "u" gelir: kova, koru, sopa "ö" den sonra "e" veya "ü" gelir: ölüm, örgü, sopa "u" den sonra "a" veya "u" gelir: kuyu, kuzu, kuşak, kulak "ü" den sonra "e" veya "ü" gelir: üzüm, üzgün, güzün, üzmek