Çekim Eki Görevleri

Birliktelik, beraberlik anlamı katar

Bu kararı sınıfça aldık
Bugün milletçe sevinçliyiz

Durum bildirir; zarf tümleci yapar

Anlatılanları sessizce dinledi
Düşüncelerini açıkça dile getirdi
Elazığ'dan gizlice ayrıldık

Küçültme, sınırlandırma anlamı katar

Oralarda yaşlıca bir adam dolaşıyordu
Fatih, büyükçe bir ,taşı alıp denize atıverdi

f -lE Vasıta Hâl Eki

"ile" edatı kaynaklıdır; "i" düşürülerek kullanılır

Ünlüyle biten kelimelere eklenirken araya y kaynaştırma harfi girer:

masa>masa-y-la

Ünsüzle biten kelimelere eklendiğinde -la, -le şeklindedir:

kalem>kalemle

İsim ve isim soylu kelimelere eklenerek değişik anlamlar katar Bu eki alan kelimeler cümlede zarf tümleci, edat tümleci ve yüklem olarak kullanılır

Edat tümleci yapar:

Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan (edat tüml)

Durum bildirir; zarf, tümleci yapar:

İşi kolaylıkla başardı
Ayağına gelen topa hızla vurdu
Babasını sevinçle karşıladı

Yüklem yapar:O artık bizimledir

Birliktelik anlamı katar: Öğrencileriyle geziye gitmişti

Araç, alet bildirir: Arabasıyla evimize kadar getirdi İğneyle kuyu kazıyorsun

"ve" bağlacı görevinde, kullanılır:

Annemle kardeşim buraya geldiler
Baki'yle Fuzuli, 16 yy şairleridir

Sebep ve zaman bildirir:

Rüzgârın etkisiyle dallar sallandı
Sonbaharın gelmesiyle soğuklar artmıştı
Zilin sesiyle yarışma bitti

g -(n)İn İlgi Hâl Eki (tamlayan eki)

İsimleri isimlere bağlayarak tamlama kurmaya yarar

Bu ek birinci tekil ve çoğul şahıs için "-İm" şeklindedir: ben-im, biz-im

İsimleri isimlere bağlar:

Benim elim kanadı
Kitabın yaprağı yırtılmış
Yalancının mumu
Gözlüğün camı

İsimleri, zamirleri ve sıfat-fiilleri edatlara bağlar:

Bunu senin için yaptım dedi

İsimleri ve zamirleri fiillere bağlar:

Birincilik ödülü Atilla'nın oldu
En güzel ve mutlu yıllar sizlerin olsun

Not: "-dEn" eki tamlayan ekinin yerini tutabilir:

öğrencilerin bazıları>öğrencilerden bazıları
onların biri>onlardan biri

2 İYELİK EKLERİ

İsimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirten eklerdir Tamlayansız kullanıldıkları zaman bu eklere iyelik zamirleri de denir

kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları

masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları

su-y[3]-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları

ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri

İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir:

Zil, şal ve gül Bu bahçede raksın bütün hızı
Şevk akşamında Endülüs üç defa kırmızı

Aşkın sihirli şarkısı yüzlerce dildedir
İspanya neşesiyle bu akşam bu zildedir

Kapının kol-u,
işin baş-ı,
hayvan sevgi-s-i

İyelik ekleri bazen yer bildiren zamirlerden (işaret zamirleri) sonra gelerek belirtme görevlerinde bulunur:

burası, ötesi, şurası

Sıfatlardan sonra gelerek zamir yapar:doğrusu, böylesi, başkası

Bazen isimlerle ve sıfatlarla birlikte sevgi ve abartma ifade eder:

Camın İstanbul
Güzelim çiçekler kurumuş

İyelik eklerinden sonra hâl ekleri gelebilir:

Baba-m-a soracağım
Kardeş-i-n-i arıyormuş

-ler ekiyle -i iyelik eki birlikte kullanılarak zaman bakımından genelleme yapılır:

akşamları, sabahları, gündüzleri

3 İLGİ ZAMİRİ: -ki

İlgi zamiri belirtili isim tamlamalarında tamlananın yerini tutabilir:

benim kalemim>benimki

onun eli>onunki

Türkçede üç tane "ki" vardır: "ki", "-ki", "-ki"

a "ki" Bağlacı

Sadece "ki" biçimi vardır

Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır

Türkçe değil, Farsça bir bağlaçtır ve Türkçe cümle yapısına aykırı olarak kullanılır

"ki" ile başlayan bir ara cümle asıl cümlenin içinde kısa çizgiler arasında verilebilir:

Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli-

Yağmur yağmadı ki mantarlar ortaya çıksın

Atatürk diyor ki:

Bir şey biliyor ki konuşuyor

Ben ki hep sizin için çalıştım

Sınavı kazanabilir miyim ki

Baktım ki gitmiş

b "-ki" İlgi Zamiri

Ek hâlindeki tek zamirdir

Eklendiği kelimeye -ki sadece isim tamlamasında tamlayana eklenir- bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar

Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece -ki şekli vardır:

senin kalemin>seninki, Ali'nin eli>Ali'ninki, onun düşüncesi>onunki

c "-ki" Yapım Eki

İsimlere eklenerek yer ve zaman bildiren sıfatlar türeten ektir

Zaman bildiren kelimelerin sonuna doğrudan eklenirken, yer bildiren sıfatlar türetirken "-dE" hâl ekiyle birlikte kullanılır

Sadece -ki ve az da olsa -kü şekilleri vardır:

bu yılki sınav, yarınki maç, dünkü film, bugünkü aklım

masadaki kitaplar, duvardaki saat, evdeki hesap

4 -lEr ÇOĞUL EKİ

Cins isimlerine gelerek onların çoğul şekillerini yapar

Kelimeler arasında ilgi kurmaz:

dağlar, fikirler, idealler, öğrenciler, dertler

Özel isimlere getirildiğinde:

1 Aile anlamı katar; -gil ekinin yerine kullanılır, yapım eki görevinde olduğu için ayrılmadan yazılır

Yarın Ahmetlere gideceğiz

İzmir'e, amcamlara/dedemlere/teyzemlere gideceğiz (burada özel isme getirilmemiş)

Aliler bize gelecekler

2 Benzerleri anlamı katar, kesme işaretiyle ayırarak yazılır:

Bu millet nice Fatih'ler, Kemal'ler yetiştirecektir

Bu topraklarda ne Çaldıran'lar, ne Ridaniye'ler yaşandı

3 Aynı ismi taşıyanları belirtir:

Sınıftaki Ali'ler ayağa kalksın

Hüseyin'lerin hepsi buraya gelsin

4 Abartma anlamı katar:

Çalışmak için ta Almanya'lara gitti

5 Topluluk kavramı bildirir:

Türkler, Yunanlar, Adanalılar, Konyalılar

Bunların dışında:

-İkilemeler yapar:

Yıllar yılı bekledik

-Abartma anlamı katar, bazen "bir" kelimesiyle birlikte bu anlamı verir:

Ateşler içinde kıvranıyordu
O gün dünyalar benim olmuştu
Valizler dolusu kitapları ne zaman almıştı
Bir kumaşlar almış, görmelisiniz
Bir bahçeler var, sözle anlatılmaz
Bir zamanlar ne kadar şendik

-Çoğul zamirlere getirilerek tekrar çoğul yapar:Bizler, sizler

-Saygı veya alay anlamı katar:

Dostumuz nedense bizi çağırmamışlar
Müdür Bey döndüler mi?

-Her anlamı katar:

Akşamları erken yemek yeriz
Sabahları geç kalkarım

-"Yaş" kelimesine getirilerek yaşça yaklaşıklık bildirir:

O zaman henüz sekiz yaşlarında idi

İyelik üçüncü çoğul eki ve şahıs eki ile karıştırılmamalıdır

Çocuklar (çoğul eki) annelerini (iyelik eki) bekliyorlar (şahıs eki)

5 "mİ" SORU EKİ

Hem isimlere hem de fiillere getirilen bir çekim ekidir:

Gelecek miydin? (fiile)

Sen misin? (isme)

Her zaman kendinden önceki kelimeden ayrı yazılır

Büyük ve küçük sesli uyumu kurallarına uyar:

Salı mı?Sen mi?O mu?Ölü mü?

Soru ekinden sonra gelen ekler kendisine bitişik yazılır

Seni çağıran bu çocuk muydu?

Vurguyu kendinden önceki kelimeye aktarır Yani mi soru ekinden önce gelen kelime vurgulanan kelimedir:

Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?

Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?

Soru anlamının dışında başka görevlerde de kullanılır:

Pekiştirme görevinde: Güzel mi güzel bir yer burası

6 EK-FİİL

İsim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların yüklem olmasını sağlayan, ek hâlindeki fiildir

"imek" fiilinin ek olarak kullanımıdır Genellikle bitişik yazılır

Dört kipe göre çekimi vardır:

Geniş zaman
-di'li geçmiş zaman
-miş'li geçmiş zaman
Şart kipi

1 Geniş zaman

İsim soylu kelimelere kişi ekleri getirilerek yapılır Bunlar geniş zaman eklerinin yerini tutar Üçüncü kişilere "-dİr" eki getirilir

"insanım, insansın, insan(dır), insanız, insansınız, insan(dır)lar"

Ben bir küçük kelebeğim
Ü stümüze doğan bir güneşsin sen
Her taraf bugün bir başka güzel(dir)

Bu ek fiillere getirildiğinde kesinlik veya olasılık anlamı katar

Ulaş şimdi tatil yapıyordur (olasılık)
Bu durumda işe gitmeyecektir (kesinlik)

2 -di'li geçmiş zaman

Ek-fiilin bilinen geçmiş zaman çekimi, kavramların ve varlıkların bilinen geçmişteki durumuna şahit olunduğunu gösterir

"idim, idin, idi, idik, idiniz, idiler"

Bir güzelin hayranıydım

Dün daha heyecanlıydın

Merhametli biriydi

3 -miş'li geçmiş zaman

Ek-fiilin bilinmeyen (öğrenilen) geçmiş zaman çekimi, kavramların ve varlıkların öğrenilen geçmişteki durumunun başkasından duyulduğunu anlatır

"imişim, imişsin, imiş, imişiz, imişsiniz, imişler"

Suçlanan ben-miş-im < ben imişim

Meğer sen ne çalışkan-mış-sın < çalışkan imişsin

Adam yirmi yıldır evine hasret-miş < hasret imiş

4 Şart

Eklendiği isimlerle yancümlecik kurar ve temel cümlenin şartını bildirir Bazen karşılaştırma anlamı da katar

"isem, isen, ise, isek, iseniz, iseler"

Elbise ucuzsa hemen alalım

Maaşlar düşük, giderlerse oldukça fazla

Dikkat!

Ben iyi bir okurum Ek-fiilin geniş zamanı

Hep iyi kitaplar okurum Şahıs eki

Benim okurum anlayışlıdır İlgi eki ve iyelik eki

Öğrenciydi ek-fiil çekimi

Uyuyordu birleşik çekim

Öğrenciymiş ek-fiil

Uyuyormuş birleşik zaman

Öğrenciyse ek-fiil

Uyuyorsa birleşik zaman

Not: Ek-fiilin olumsuzu ek-fiilden önce "değil" kelimesi getirilerek yapılır:

birinci değilim, değildim, değilmişim, değilsem