Dil Yanlışları Ve Anlatım Bozuklukları

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Dil Yanlışları ve Anlatım Bozuklukları

Cümle Bozuklukları
Anlatım Bozuklukları
Ses ve Ahenk Kusurları
Anlam kusurları

Bugün; ilkokul mezunu vatandaşımızdan yüksek öğrenim yapan öğrencimize, memurumuzdan amirimize, işçimizden işverenimize varıncaya kadar, toplumun bütün kademelerinde -Türkçe sevdalıları ve bu konuda hassasiyet gösterenler hariç- dilimizin imlâsı ve telâffuzu hesaba alınmamakta ve tam anlamıyla bir Türkçe konuşulup yazılmamaktadır

Şüphesiz, herkes ; yazısında ve konuşmasında, kelime ve cümlelerinin ses, ahenk ve anlam bakımından kusursuz olmasını arzu eder

Ama, bunu istisnaların dışında birçoğumuz beceremeyiz

İyi bir cümle; dilbilgisi, açıklık, duruluk, sadelik, tabiîlik, mantık ve bilgi yönlerinden doğru olan cümledir

İyi bir cümlenin niteliklerini taşımayan cümlelerde anlatım bozukluğu vardır

Bu bölümde; bir daha tekrarlanmaması, üzerine yenilerinin eklenmemesi ümit ve arzusuyla, Türk dilinin imlâsı ve telâffuzuyla ilgili olarak yapılemm yanlışlar ve anlatım bozuklukları ile güzel yazmak, güzel konuşmak için nelerin yapılması ve yapılmaması gerektiği üzerinde duracağız

Cümle Bozuklukları
Doğrudan doğruya cümlenin yapısını bozan anlatım bozukluklarına, cümle bozuklukları denir

Cümle bozukluklarına yol açan asıl sebep, cümleyi meydana getiren unsurların söz dizimi kaidelerine aykırı olarak kullanılmasıdır

Cümle bozuklukları, başlıca dört şekilde ortaya çıkar

1

Eksiklik
Cümlede herhangi bir unsurun eksik olmasıdır

Hava şartları nedeniyle maçlar ertelendi

( Elverişsiz hava şartları nedeniyle maçlar ertelendi

) Bu cümlede, elverişsiz sözü unutulmuştur

Veteriner Serap Hanım görevine bugün başladı

( Veteriner Hekim Serap Hanım görevine bugün başladı

) Bu cümlede hekim sözü unutulmuştur

Teyzem bana ne sarıldı, ne de öptü

(Teyzem bana ne sarıldı, ne de beni öptü

) Bu cümlede beni sözü unutulmuştur

Cephanelik nöbetçisinin silahı elinden alındı ve soyuldu

( Cephanelik nöbetçisinin silahı elinden alındı ve cephanelik soyuldu

) Bu cümlede, cephanelik sözü unutulmuştur

Bu acı feryatlar ve bu son sahne, bugün bile gözümün önünde ve kulaklarımda çınlıyor

( Bu acı feryatlar ve bu son sahne, bugün bile gözümün önünde canlanıyor ve kulaklarımda çınlıyor

) Bu cümlede, canlanıyor sözü unutulmuştur

Kuzu eti, sağlıklı ve yaşlı olmayan kimselerce yenmelidir

( Kuzu eti, sağlıklı olan ve yaşlı olmayan kimselerce yenmelidir

) Bu cümlede, olan sözü unutulmuştur

Durmadan gazoz ve çekirdek yenilen bu yerden hemen uzaklaşalım

( Durmadan gazoz içilen ve çekirdek yenilen bu yerden hemen uzaklaşalım

) Bu cümlede, içilen sözü unutulmuştur

Şimdi artık kimi sevdiğimi, saygı duyduğumu bilmiyorum

( Şimdi artık kimi sevdiğimi, kime saygı duyduğumu bilmiyorum

) Bu cümlede, kime sözü unutulmuştur

2

Fazlalık
Cümlede bazı eklerin, kelime veya kelime gruplarının lüzumsuz olarak kullanılmasıdır

Ömer Seyfettinin hikâyelerinde ve bu tür eserlerinde şu özellikler göze çarpar

( Ömer Seyfettinin hikâyelerinde şu özellikler göze çarpar

)
Zaten o sistemin adı da vardır : Başkanlık sistemidir

( Zaten o sistemin adı da vardır : Başkanlık sistemi

)
Öğrenciler arasındaki mevcut ikilik büyüyor

(Öğrenciler arasındaki ikilik büyüyor

)
Haksız yere uğradığı iftiraya kurban gitti

( İftiraya kurban gitti

)
Ben de, bundan böyle artık çalışmalarınıza katılacağım

( Ben de, artık çalışmalarınıza katılacağım

)
Bundan aşağı yukarı tam 20 gün önce

( Bundan aşağı yukarı 20 gün önce

)
Her isteği yerine gelse, yüzü yine de gülmez

( Her isteği yerine gelse, yüzü gülmez

)
Çeşme açıklarında ölmüş bir erkek cesedi bulundu

( Çeşme açıklarında bir erkek cesedi bulundu

)
İzleyicilerimizle canlı telefon bağlantısı kuracağız

(İzleyicilerimizle telefon bağlantısı kuracağız

)

3

Sıra yanlışlığı
Bir cümlede önce gelmesi gereken unsurların sonra, sonra gelmesi gereken unsurların da önce bulunmasıdır

Buna takdim tehir yanlışı denir

Yüzme, en iyi denizde öğrenilir

( En iyi yüzme denizde öğrenilir

)
Davetiyesiz salona girilmez

( Salona davetiyesiz girilmez

)
İzinsiz inşaata girilmez

( İnşaata izinsiz girilmez

)
Yapılemm oylamada önerge 235e karşı 17 oyla reddedilmiştir

(Yapılemm oylamada önerge 17ye karşı 235 oyla reddedilmiştir

)
Meram yeni yolda oturuyoruz

( Yeni Meram yolunda oturuyoruz

)
İçişleri Eski Bakanı

( Eski İçişleri Bakanı

)
Ziraat Yüksek Mühendisi Ahmet Bey

( Yüksek Ziraat Mühendisi Ahmet Bey

)
Son iki örnekte, söyleyiş esnasında hassasiyet göstermek gerekmektedir

Eğer, eski ve yüksek sözlerini söyledikten sonra birkaç saniye beklenmez ve tamlamayı oluşturan diğer unsurlar vurgulu biçimde söylenmezse, yanlış anlamaya sebep olunacak ve bu sıfatlar sadece önlerindeki ilk kelimeyi niteleyeceklerdir

4

Uyumsuzluk
Cümledeki unsurların birbirleriyle uyum hâlinde olmamaları demektir

Bilhassa, fiil ile cümlenin veya kelime gruplarının diğer unsurları arasında uyumsuzluklara sık sık rastlanmaktadır

Devlet memurlarının hayat şartlarının artırılması gerekir

( Devlet memurlarının hayat şartlarının düzeltilmesi gerekir

)
Şurası da muhakkak ki, öğrencilerin isteklerini de göz önünde tutmak gerekir sanıyorum

(Şurası da muhakkak ki, öğrencilerin isteklerini de göz önünde tutmak gerekir

)
Galiba büyük bir ihtimalle bayramdan sonra sizinle görüşeceğiz

( Galiba bayramdan sonra sizinle görüşeceğiz

)
Anlatım Bozuklukları
Ses ve Ahenk Kusurları
İşitme ile ilgili olan, kulağa hoş gelmeyen, kulağı tırmalayan kusurlardır

1

Tenafür : Bir kelime veya kelime grubundaki seslerin telâffuz bakımından birbiriyle uyuşmaması ,kulağa hoş gelmeyen bir izlenim uyandırmasıdır

Böyle durumlarda dil, bazen kendi kendine tedbir alarak tenafürü önler

Meselâ ufak, küçük, büyük gibi kelimeler, küçültme ekleri alınca; ufacık, küçücük, büyücek şekillerine girer

azcık yerine azıcık , bircik yerine biricik denmesi de , dilin tenafüre karşı kendi kendine uyguladığı bir tedbirdir

Söyleyiş güzelliğini bozan kelimelere, mütenafir kelimeler denir

Mütenafir kelime, kelime grubu ve cümle örnekleri : koşullaştırılmışlık,bilinçlilik, batılılaşmışlık, biçimselleştirilebilirlik, basınç ölçer, Bu biçim işleyiş içinde

,Çok şaşacaktır

Çocuklar arasında söylenen ve aynı zamanda diksiyon eğitiminde de kullanılemm yanıltmacalar, tenafürün en aşırı örnekleridir

Üç tas has hoşaf, Bir dalda bir kartal dal tartar kartal kalkar

2

Zincirlenme : Kelime grubunda veya cümlede aynı eklerin zincirleme olarak birbirine bağlanması demektir

Selçuk Üniversitesinin Fen - Edebiyat Fakültesinin Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümünün Fars Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi

Kapıyı açıp, ayakkabılarını çıkarıp, salona yürüyüp koltuğa oturdu

Günlerce durmadan, dinlenmeden, uyumadan çalıştı

3 Tekrar sıklığı : Bir cümlede aynı sözü lüzumsuz yere sıkça tekrarlamak demektir

Televizyon programları içerisinde, Türkçeyi doğru kullanmayı öğütleyen ve dil yanışlarından bahseden programlara çok az rastlanmaktadır

Dikkate alınması gereken bir nokta da, oyun yerinde az sayıda büyük olması, olanak varsa hiç olmamasıdır

10-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Dil Yanlışları Ve Anlatım Bozuklukları Dil Yanlışları ve Anlatım Bozuklukları Cümle Bozuklukları Anlatım Bozuklukları Ses ve Ahenk Kusurları Anlam kusurları Bugün; ilkokul mezunu vatandaşımızdan yüksek öğrenim yapan öğrencimize, memurumuzdan amirimize, işçimizden işverenimize varıncaya kadar, toplumun bütün kademelerinde -Türkçe sevdalıları ve bu konuda hassasiyet gösterenler hariç- dilimizin imlâsı ve telâffuzu hesaba alınmamakta ve tam anlamıyla bir Türkçe konuşulup yazılmamaktadır Şüphesiz, herkes ; yazısında ve konuşmasında, kelime ve cümlelerinin ses, ahenk ve anlam bakımından kusursuz olmasını arzu eder Ama, bunu istisnaların dışında birçoğumuz beceremeyiz İyi bir cümle; dilbilgisi, açıklık, duruluk, sadelik, tabiîlik, mantık ve bilgi yönlerinden doğru olan cümledir İyi bir cümlenin niteliklerini taşımayan cümlelerde anlatım bozukluğu vardır Bu bölümde; bir daha tekrarlanmaması, üzerine yenilerinin eklenmemesi ümit ve arzusuyla, Türk dilinin imlâsı ve telâffuzuyla ilgili olarak yapılemm yanlışlar ve anlatım bozuklukları ile güzel yazmak, güzel konuşmak için nelerin yapılması ve yapılmaması gerektiği üzerinde duracağız Cümle Bozuklukları Doğrudan doğruya cümlenin yapısını bozan anlatım bozukluklarına, cümle bozuklukları denir Cümle bozukluklarına yol açan asıl sebep, cümleyi meydana getiren unsurların söz dizimi kaidelerine aykırı olarak kullanılmasıdır Cümle bozuklukları, başlıca dört şekilde ortaya çıkar 1 Eksiklik Cümlede herhangi bir unsurun eksik olmasıdır Hava şartları nedeniyle maçlar ertelendi ( Elverişsiz hava şartları nedeniyle maçlar ertelendi ) Bu cümlede, elverişsiz sözü unutulmuştur Veteriner Serap Hanım görevine bugün başladı ( Veteriner Hekim Serap Hanım görevine bugün başladı ) Bu cümlede hekim sözü unutulmuştur Teyzem bana ne sarıldı, ne de öptü (Teyzem bana ne sarıldı, ne de beni öptü ) Bu cümlede beni sözü unutulmuştur Cephanelik nöbetçisinin silahı elinden alındı ve soyuldu ( Cephanelik nöbetçisinin silahı elinden alındı ve cephanelik soyuldu ) Bu cümlede, cephanelik sözü unutulmuştur Bu acı feryatlar ve bu son sahne, bugün bile gözümün önünde ve kulaklarımda çınlıyor ( Bu acı feryatlar ve bu son sahne, bugün bile gözümün önünde canlanıyor ve kulaklarımda çınlıyor ) Bu cümlede, canlanıyor sözü unutulmuştur Kuzu eti, sağlıklı ve yaşlı olmayan kimselerce yenmelidir ( Kuzu eti, sağlıklı olan ve yaşlı olmayan kimselerce yenmelidir) Bu cümlede, olan sözü unutulmuştur Durmadan gazoz ve çekirdek yenilen bu yerden hemen uzaklaşalım ( Durmadan gazoz içilen ve çekirdek yenilen bu yerden hemen uzaklaşalım) Bu cümlede, içilen sözü unutulmuştur Şimdi artık kimi sevdiğimi, saygı duyduğumu bilmiyorum ( Şimdi artık kimi sevdiğimi, kime saygı duyduğumu bilmiyorum ) Bu cümlede, kime sözü unutulmuştur 2 Fazlalık Cümlede bazı eklerin, kelime veya kelime gruplarının lüzumsuz olarak kullanılmasıdır Ömer Seyfettinin hikâyelerinde ve bu tür eserlerinde şu özellikler göze çarpar ( Ömer Seyfettinin hikâyelerinde şu özellikler göze çarpar ) Zaten o sistemin adı da vardır : Başkanlık sistemidir ( Zaten o sistemin adı da vardır : Başkanlık sistemi ) Öğrenciler arasındaki mevcut ikilik büyüyor(Öğrenciler arasındaki ikilik büyüyor) Haksız yere uğradığı iftiraya kurban gitti ( İftiraya kurban gitti ) Ben de, bundan böyle artık çalışmalarınıza katılacağım ( Ben de, artık çalışmalarınıza katılacağım ) Bundan aşağı yukarı tam 20 gün önce ( Bundan aşağı yukarı 20 gün önce ) Her isteği yerine gelse, yüzü yine de gülmez ( Her isteği yerine gelse, yüzü gülmez ) Çeşme açıklarında ölmüş bir erkek cesedi bulundu ( Çeşme açıklarında bir erkek cesedi bulundu) İzleyicilerimizle canlı telefon bağlantısı kuracağız (İzleyicilerimizle telefon bağlantısı kuracağız ) 3 Sıra yanlışlığı Bir cümlede önce gelmesi gereken unsurların sonra, sonra gelmesi gereken unsurların da önce bulunmasıdır Buna takdim tehir yanlışı denir Yüzme, en iyi denizde öğrenilir ( En iyi yüzme denizde öğrenilir ) Davetiyesiz salona girilmez ( Salona davetiyesiz girilmez ) İzinsiz inşaata girilmez ( İnşaata izinsiz girilmez ) Yapılemm oylamada önerge 235e karşı 17 oyla reddedilmiştir (Yapılemm oylamada önerge 17ye karşı 235 oyla reddedilmiştir ) Meram yeni yolda oturuyoruz ( Yeni Meram yolunda oturuyoruz ) İçişleri Eski Bakanı ( Eski İçişleri Bakanı ) Ziraat Yüksek Mühendisi Ahmet Bey ( Yüksek Ziraat Mühendisi Ahmet Bey ) Son iki örnekte, söyleyiş esnasında hassasiyet göstermek gerekmektedir Eğer, eski ve yüksek sözlerini söyledikten sonra birkaç saniye beklenmez ve tamlamayı oluşturan diğer unsurlar vurgulu biçimde söylenmezse, yanlış anlamaya sebep olunacak ve bu sıfatlar sadece önlerindeki ilk kelimeyi niteleyeceklerdir 4 Uyumsuzluk Cümledeki unsurların birbirleriyle uyum hâlinde olmamaları demektir Bilhassa, fiil ile cümlenin veya kelime gruplarının diğer unsurları arasında uyumsuzluklara sık sık rastlanmaktadır Devlet memurlarının hayat şartlarının artırılması gerekir ( Devlet memurlarının hayat şartlarının düzeltilmesi gerekir ) Şurası da muhakkak ki, öğrencilerin isteklerini de göz önünde tutmak gerekir sanıyorum (Şurası da muhakkak ki, öğrencilerin isteklerini de göz önünde tutmak gerekir ) Galiba büyük bir ihtimalle bayramdan sonra sizinle görüşeceğiz ( Galiba bayramdan sonra sizinle görüşeceğiz) Anlatım Bozuklukları Ses ve Ahenk Kusurları İşitme ile ilgili olan, kulağa hoş gelmeyen, kulağı tırmalayan kusurlardır 1 Tenafür : Bir kelime veya kelime grubundaki seslerin telâffuz bakımından birbiriyle uyuşmaması ,kulağa hoş gelmeyen bir izlenim uyandırmasıdır Böyle durumlarda dil, bazen kendi kendine tedbir alarak tenafürü önler Meselâ ufak, küçük, büyük gibi kelimeler, küçültme ekleri alınca; ufacık, küçücük, büyücek şekillerine girer azcık yerine azıcık , bircik yerine biricik denmesi de , dilin tenafüre karşı kendi kendine uyguladığı bir tedbirdir Söyleyiş güzelliğini bozan kelimelere, mütenafir kelimeler denir Mütenafir kelime, kelime grubu ve cümle örnekleri : koşullaştırılmışlık,bilinçlilik, batılılaşmışlık, biçimselleştirilebilirlik, basınç ölçer, Bu biçim işleyiş içinde,Çok şaşacaktır Çocuklar arasında söylenen ve aynı zamanda diksiyon eğitiminde de kullanılemm yanıltmacalar, tenafürün en aşırı örnekleridir Üç tas has hoşaf, Bir dalda bir kartal dal tartar kartal kalkar 2 Zincirlenme : Kelime grubunda veya cümlede aynı eklerin zincirleme olarak birbirine bağlanması demektir Selçuk Üniversitesinin Fen - Edebiyat Fakültesinin Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümünün Fars Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Kapıyı açıp, ayakkabılarını çıkarıp, salona yürüyüp koltuğa oturdu Günlerce durmadan, dinlenmeden, uyumadan çalıştı 3 Tekrar sıklığı : Bir cümlede aynı sözü lüzumsuz yere sıkça tekrarlamak demektir Televizyon programları içerisinde, Türkçeyi doğru kullanmayı öğütleyen ve dil yanışlarından bahseden programlara çok az rastlanmaktadır Dikkate alınması gereken bir nokta da, oyun yerinde az sayıda büyük olması, olanak varsa hiç olmamasıdır