Mitoz Bölünme Üreme Çeşitleri

Mitoz bölünme üreme çeşitleri

ÜREME ÇEŞİTLERİ

Canlıların , soylarını devam ettirmek amacıyla kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir Üreme işlevi canlının gelişmişliğine bağlı olarak çeşitlilik gösterir Fakat bütün canlılarda genel hatlarıyla incelendiğinde eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere iki tip üreme görülür

Eşeysiz üreme: Bir canlının kendi başına yeni bir birey meydana getirmesidir Oluşan bireyler ata bireyin tıpatıp aynısıdır Yavru gamet oluşturma gibi bir süreç olmaksızın oluştuğu için ata bireyin genetik özelliklerinin aynısına sahiptir Çeşitlenme olmadığı için değişen çevre şartlarına uyumda güçlük çekilir Bölünme , tomurcuklanma , sporlanma ve vejetatif üreme gibi çeşitleri vardır

Bölünme: Genelde monera ( bakteri , mavi-yeşil algler ) ile protista ( amip , öglena vs ) aleminde görülen üreme çeşididir Bu alemlerin üyesi olan tek hücreli canlılar mitoz benzeri bir bölünme gerçekleştirerek iki yeni yavru oluştururlar Bölünme bakterilerde olduğu gibi enine , öglenada olduğu gibi boyuna yada amipte olduğu gibi herhangi bir doğrultuda olabilir

Tomurcuklanma: Bira mayası gibi bazı protistalarda ve mantarlarda görülen üreme çeşididir Üreme gerçekleşirken birey hücre çekirdeğini eşler Eşlenen çekirdeğin bir parçası ana hücrede kalırken diğeri hücre zarında oluşan çıkıntı şeklindeki yapıya geçer Tomurcuk denilen bu yapı gelişerek yeni bireyi meydana getirir Oluşan yavru bazen ana bireye yapışık olarak kalır yada ayrılarak bağımsız olarak yaşayabilir

Sporlanma: Sporogoni de denilen bu üreme çeşidi monera , protista ve mantarlar aleminin bazı üyelerinin yanı sıra kara yosunları ve eğrelti otları gibi bazı bitki türlerinde de görülür Tıpkı tomurcuk oluşumuna benzeyen spor oluşumu farklı olarak daha sağlam bir zarla çevrilidir Sıcak , soğuk , kuraklık gibi olumsuz şartlardan etkilenmeyen bu yapılar uygun ortam oluştuğunda gelişerek yeni bireyi meydan getirir –50 oC dereceye dayanabilen spor hücreleri çok uzun süre gelişmeden bekleyebilir

Kara yosunları ve eğrelti otların da oluşturulan sporlar haploid kromozom taşırlar ve gametofit olarak adlandırılır Gametofitlerin üreme organlarında üreme hücreleri oluşturulur Üreme hücrelerinin döllenmesiyle de tekrar diploid bitki meydana gelir

Vejetatif üreme: Bazı canlılarda görülen vejetatif üreme; yeterli büyüklükteki gelişmeye uygun parçaların eksiklerini tamamlayarak yeni bir birey meydana getirmesidir Deniz yıldızının kopan kolunun tamamlanması ve kolun da gelişerek yeni bir denizyıldızını meydana getirdiği gibi bir rejenerasyon , kavak ve söğüt gibi bitkilerde bir dal parçasının toprağa dikilerek gelişmesinde olduğu gibi çelikle üreme , çilek bitkisinde toprağın üzerinde gövdenin bir bölümünden kökün ve sonrasında yeni bir çilek bitkisinin oluşmasında olduğu gibi sürünücü gövde ile üreme , patates bitkisinin yumruları üzerindeki gözlerin gelişerek yeni patates bitkisini oluşturduğu gözle üreme gibi çeşitleri sayılabilir

Eşeyli üreme: Kalıtsal olarak farklı iki hücrenin yada çekirdeklerinin birleşerek yeni bir bireyi meydana getirdikleri üreme şeklidir Çoğunlukla gelişmiş canlılara özgü olan bu üreme şeklinde , anne ve baba diye tanımlanan iki farklı ata vardır Ata bireylerin mayoz bölünme yoluyla gamet oluşturmalarından sonra döllenme ile oluşan birey ana veya babaya tam olarak benzemez Gametlerin oluşumu sırasında meydana gelen mutasyonlar ve farklı iki gen dizilimine sahip hücrenin birleşmesinden oluşan yeni varyasyon yavrularda çeşitliliğe yol açar

İzogami: Şekil ve yapı bakımından birbirine benzer aynı büyüklükteki gametlerin birleşmesiyle oluşan eşeyli üreme çeşididir morfolojik benzerlik gösteren gametlerin taşıdıkları genlerde fizyolojik farlılıklar bulunur Alg çeşitlerinden sporogyra , ulothrix ve chlamydomanas izogami ile ürerler

Heterogami: Farklı özelliklerdeki dişi ve erkek gametlerle yapılan üreme şeklidir Bazı alg türlerinde olduğu gibi gametler arasındaki farklılık çok az ise anizogami , yada insan ve diğer omurgalı hayvanlarda olduğu gibi gametler farklı morfolojik ve fizyolojik yapılara sahip ise oogami olarak adlandırılır Oogami’de yumurta büyük , hareketsiz ve bol sitoplazmalı olmasına rağmen sperm oldukça küçük ve hareketlidir

Konjugasyon: Kavuşma anlamına gelen konjugasyon da aslında gamet oluşturulmaz Bakteri , paramesyum ve bazı su yosunlarında görülen konjugasyon da yan yana gelen canlılar birbirlerine gen aktarımında bulunurlar Canlıların gen diziliminde değişiklik dolayısı ile de çeşitlilik oluştuğu için eşeyli üreme olarak kabul edilir

Partenogenez: Arılar , çalı çekirgeleri , karıncalar gibi eklem bacaklılarda görülen partenogenetik üremede yumurta bazen döllenme olmaksızın gelişerek yeni bir birey meydana getirir Oluşan birey erkektir ve haploid sayıda kromozom taşır Normal üreme süreçlerinde dişiler mayozla yumurtayı oluştururken erkekler mitoz benzeri bir bölünme ile sperm oluşturur Döllenme sonucu oluşan bireyler ise hep dişidir Arılarda oluşan dişiler bal özü ile beslenirse kraliçe , çiçek tozu ( polen ) ile beslenirse işçi arı olur

Hermafroditizm: Canlılarda normalde üreme organlarında sadece birisi bulunur Dolayısı ile de tek çeşit gamet üretir Fakat salyangoz gibi bazı hayvanlarla çiçekli bitkilerin çoğu her iki üreme organına da sahiptir ve hem yumurta hem de sperm üretebilirler Böyle canlılara hermafrodit ( erselik , çift cinsiyetli ) denir Erselik canlılar normalde kendi kendilerini döllemez Bir populasyon içerisinde bireylerin bir kısmı erkek bir kısmı ise dişi rolünü üstlenir Sonraki üreme döneminde rollerini değişebilirler

MİTOZ BÖLÜNME

Mitoz bölünmenin başlangıcını saptamak olanaksızdır Fakat hücrede bazı değişiklikler olur; hücre içeriği jel haline geçer , metabolizma durur , çekirdeğin hacmi hızla büyür Kromatid iplikleri belirginleşir ve boyanmaya başlar G2 evresinin tamamlanması , kromozomların türlere özgü şekil ve sayıyı kazanmasıyla mitoz bölünmeye geçilir Işık mikroskobunda kromozomlar artık rahatlıkla görülebilir Bu süre yaklaşık bir saat sürer Bu evredeki hücreler küre şeklindedir ve etrafındaki cisimlere kuvvetle bağlanmamıştır Mitoz bölünme; profaz , metafaz , anafaz ve telofaz diye dört evreye ayrılır



Profaz

Başlangıcında çekirdek içinde ince uzun kromatid iplikleri halinde görünen kromozomlar , yavaş yavaş helozon şeklinde kıvrılarak kalınlaşmaya başlar ve görülebilir duruma geçer kalınlaşma ve kısalma anafaza kadar devam edebilir Bu arada eş kromozomlar birbirlerinden fark edilemeycek kadar sıkıca bağlıdırlar Bu evrede birbirine sentromerlerle bağlanmış olarak duran kromozomların her birine kromatid denir Sentrozomlar ayrılarak her biri bir kutba gitmeye başlar ve aralarında iğ iplikleri oluşur Profazın sonuna doğru iğ iplikleri ile kromozomlar arasında bağlantı kurulurken , sentrozomlardan hücre zarına uzanan iğ iplikleri de oluşur ve çekirdek zarı eriyerek kaybolur , kromozomlar sitoplazma içerisine dağılır



Metafaz

Kromozomlar çok kere bir çember gibi , bazen de karışık olarak ekvatoral düzlem üzerinde dizilirler Genellikle küçük kromozomlar merkezde , büyükler çevrededir Diziliş türlere özgü bir özellik gösterir Kromozomlar eşit olarak kutuplara çekileceğinden , ortada belirli bir denge kurulana kadar beklenilir

Profaz 30-60 dakika sürmesine karşılık , metefaz ancak 2-6 dakika sürer her bir kromozomun sentromeri belirgin olarak ikiye bölünür ve kromatidler tam olarak birbirinden ayrılır