Yer Yuvarlağının Yapısı

DAĞ OLUŞUMU ve TÜRKİYE’DE DAĞ OLUŞUMU 1) Dağ Oluşumu :

- Okyanus ve deniz diplerinde biriken kalın tortul tabakalar (jeosenklinal) kıtalarının levha birbirine yaklaşması sonucu yan basınçlara maruz kalırlar

- Bu yan basınçlar sonucunda jeosenklinal eğer esnek yapıdaysa kıvrılarak yükselir ve yer yüzünün kıvrım dağlarını oluşturur (Toros dağı)

- Jeosenklinal eğer sert yapıdaysa veya önceden yükselmiş kıvrım dağları tekrar yan basınçlara maruz kalırsa kırılma olur Yükselen bölümlere horst, alçakta kalan kısımlara ise grabent denir Yüksekte kalan horstlar dağı oluştururken, alçakta kalan kısımlar, daha sonra akarsuların gelişmesiyle ovaları oluşturur (Ege bölgesi kıyı kesimleri Burada yer alan boz dağlar kırılma sonucu oluşan horstlardır Bu dağlar arasında bulun ve üzerinde aynı isimli akarsıların geçtiği bakırçay, bmenderes , ovalarında birer çöküntü (grabent) alanlarıdır)

2) Kıta Oluşumu :

- Yer kabuğunun geniş tabanlı alçalma ve yükselme hareketleridir Bu alçalma ve yükselme hareketleri çeşitli biçimlerde olabilir

- Kıtaların yükselmesi sonucunda su seviyesi geri çekilir Bu olaya denizlerin çekilmesi yani reogresyon denir Tam tersi durumuna da transregsiyon denir

3) Volkanizma :

- Yer kabuğu altındaki kızgın mağmanın yer kabuğunun çatlak ve kırık yerlerinden yeryüzüne çıkmasına denir

- Bu sırada yeryüzüne katı gaz ve akıcı maddeler çıkarır (karbondioksit, taş, kaya)

- Lavların üst üste birikmesiyle zamanlar volkanik dağlar meydana gelir (KAğrı, Tendirek, Nemrut vb)

- Volkan küllerinin yıllık birikmesiyle tüf tabakaları oluşur

4) Deprem :

- Yerkabuğunu oluşturan katmanların yerlerinden oynamalarıyla hissedilen sarsıntılardır

- Oluşumlarına göre yerel depremler ve tektonik depremler olarak ikiye ayrılır

- Yerel depremler kısa sürede ve dar alanda etkili olan yıkıcı etkileri az olan sarsıntılardır

- Tektonik depremler daha şiddetli etkili alanı daha fazla dolayısıyla tahrip gücü daha fazla olandır

TÜRKİYE’DE OVALAR VE PLATOLAR

Ova akarsuların derince yer etmediği eğik olmaya, varsa da az olan çevresine göre alçakta olan düz yerlere ova denir

1) Oluşumlarına Göre Ovalar :

a) Aşıntı Ovalar : Dış güçler tarafından aşırı dereceden aşındırıp, düzleştirilmesi sonucu oluşur Bu ovalara Türkiye’de rastlanmaz Doğu Avrupa bu konuya en belirgin örnek olarak bilinmektedir

b) Çöküntü Ovalar : Yeryüzündeki çöküntü hendeklerin, dış güçlerin taşıyıp getirdiği taklarla dolması sonucu oluşur (Iğdır ovası)

c) Birikinti Ovası : İç kesimlerdeki ya da kıyılarda ki çukur alanların, dış güçlerin taşıyıp getirdiği tortulların dolması sonucu oluşur (Konya ve Malatya ovaları)

d) Karstik Ovalar : Çökebilir taşların uzandığı alanlarda, suyun taşları çözümlemesi sonucunda oluşan ovalardır Bu çanakların tabanının tortullarla dolup düzleşmesi ile karstik ovalar oluşur (Teke ve Taşeli platoları)

2) Bulunduklarına göre ovalar :

- Ovalar kıyıya yakın ya da uzak olma durumlarına göre kıyı ovalar ve iç ovalar diye ikiye ayrılır

- Kıyı ovalar; Bafra, Finike vb

- İç ovalar; Eskişehir, Muş vb

3) Yükseltilerine göre ovalar :

- Bazı ovalar deniz seviyesine yakın iken, bazı ovalarda denizden 1000-2000 metre yüksektir Bunlar grubuna göre ikiye ayrılır

- Alçak ova; Çukurova, Çarşamba vb

- Yüksek ova; Konya, Malatya vb

PLATOLAR

a) Aşıntı Platoları : Dış güçler tarafından yüzeyi aşındırılmış, akarsuların derin vadiler kazdığı düzlüklerdir

b) Kırılma (Tektonik) Platolar : Dikey yönlü basınçların etkili olduğu alanlarda, eski kütlelerin kırılması ile oluşur (İç Batı Anadolu platoları)

c) Volkanik Platolar : Geniş alanlara yayılan tüf ve akışkan lavların düzleştirdiği alanların, akarsularla yarılması sonucu oluşur

d) Karstik Ovalar : Kireç taşı gibi çözünebilen taşların bulunduğu alanlarda oluşmuş platolardır (Obruk, Taşeli platoları)