Yer Yuvarlağının Yapısı

YERYÜZÜNÜN BİÇİMLENMESİ (DIŞ KUVVETLER)

1) Mekanik (Fiziksel) Çözünme :

- Günlük sıcaklık farkının fazla olduğu yerlerde görülür

- Günlük sıcaklığa bağlı olarak taşların ısınıp sonra soğuması sonucu oluşur (Çöllerde görülebilir)

2) Kimyasal Çözünme :

- Suyun taşları eritmesi, aşındırması, ve çürütmesi sonucu oluşur

- Sıcaklığın etkisiyle bu çözünme daha da artar

- Nemli bölgelerde daha da yaygındır

3) Biyolojik Çözünme : Bitki köklerinin, kayalarının çatlaklarına girerek zamanla büyümesi ve bunun sonucu genişleyerek kayaların çatlamasına denir

TOPRAK OLUŞUMU ve TOPRAK TÜRLERİ

- Toprağın oluşması için önce kayaların çözünmesi gerekir

- Canlı kalıntılarıyla oluşabilir

- Toprağın oluşumuna etki eden faktörler; iklim, bitki örtüsü, yer şekilleri, taşların özelliğidir

a) Taşınmış Topraklar :

- Dış kuvvetlerin taşıyıp getirdiği malzemelerin birikmesiyle oluşur

- Üç çeşittir

Alüvyonlar : Kum ve çakıl gibi maddelerin oluşumuyla oluşan topraklardır

Morenler (Buzul Taşlar) : Buzulların taşıyıp biriktirdikleri, üzerleri çoğu kez parıltılı yada çizikli taşlardan oluşur

Lösler : Rüzgarların, kurak bölgelerden az çok yağışlı bölgelere taşıyıp yığdıkları, katmanlaşmış ince ögelerden oluşan toprak

b) Yerli Topraklar :

- Bu topraklar, kayaların çözüldüğü yerde oluşan topraklardır

- İki gruba ayrılır

Nemli Bölge Toprakları : Bu topraklar nemin gür olduğu yerlerde, gür bitki örtüsüyle kaplıdır

Kurak ve yarı kurak bölge toprakları : Kestane ve kahverengi bozkır topraklarıdır yani çöl toprakları

YER GÖÇMELERİ ve KAYMALAR

Yer göçmeleri ve yer kaymalarını oluşturan etmenler :

Yer göçmesi : Kayaların, taş parçalarının, toprağın, büyük kütleli tabakaların birbirine kayarak yer değiştirme olayıdır

Yer Kayması : Üstteki geçirimli tabakaların, alttaki geçirimsiz ve kaygan tabakalar üzerinde, eğim doğrultusunda kaynamasıdır

- Yer kaymasının yaygın adı heyelandır

- Yer göçmeleri eğimin çokluğu, şiddetli yağış, sebeplerinden olur

Heyelan oluşumunu etkileyen unsurlardan biride; toprakların yapısal özelliğidir

Heyelan olaylarının en çok görüldüğü mevsim; ilkbahar sonrası kar erime zamanıdır

EROZYON ve KORUNMA YOLLARI

Toprak Erozyonu : Toprak erozyonun oluşturan etmenler;

- Toprağın sular tarafından aşındırılması

- Rüzgarlar - Bitki örtüsü

- Buzullar - Sel

- Eğim - Yangın

Korunma yolları :

- Ağaçlandırma, Bitki örtüsü, Baraj gölleri yapma,

- Tarlalar eğime yatay sürülmeli

- Ağaç kesimlerine karşı tedbirler

AKARSULAR

a) Akarsuyun oluşumu : Yeryüzündeki yatakların değişik büyüklüklerdeki yataklar içerisinde su toplanır ve bu yatak boyunca akmasına akarsu denir

- Akarsuların, küçüklerine dere denir Büyüklerine ise çay, nehir denir

- Akarsuyun, çıktığı yere kaynak Akarsuyun aktığı yere yatak denir

- Akarsuyun birim zamanda aldığı yola akarsuyun hızı denir Bu hız mualine denilen araçla ölçülür

b) Akarsuyun ağları, Su bölümü ve Akarsu Havzaları :

- En küçük dereden ana ırmağa kadar bir akarsuyun beslenme havzası içinde tüm kollarıyla birlikte oluşturduğu su yolu örgüsüne akarsu ağı denir

- Havzaları birbirinden ayıran doğal sınıra su bölümü çizgisi denir

- Akarsuyun denize ulaştırabilen havzalara açık havza, ulaştıramayan havzalara ise kapalı havza denir

c) Akarsuyun debisi ve rejimi :

- Bir akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinde bir saniyede geçen suyun m3 cinsinden miktarına debi denir

- Bir akarsuyun debisinde yıl boyunca değişmeye rejim denir

d) Selintiler ve Akarsular :

- Yüzeyleri kaplarcasına akan sulara selinti denir

- Bir akarsuyun aşındırma gücü; su miktarı, eğim, bitki örtüsü, akış hızı, yük miktarıdır