Yer Yuvarlağının Yapısı

YER ALTI SULARI ve KAYNAKLAR

- Dağınık tortulların içerisinde ya da kaya oyuklarında toplanmış suya rastlanır Buna yer altı suyu denir

Kaynaklar : Yer altı sularının kendiliğinden yer yüzüne çıkmasına denir IV çeşittir

- Kırıklı yapıların bulunduğu yerlerde fay kaynağı, yamaçların yer altı suyu tablasını kestiği yerlerde yamaç kaynağı, kalkerli yapıların bulunduğu yerlerde ise karstik kaynaklar, yer altı sularının bulunduğu yerlerde, insanların sondaj yapmasıyla artezyen kaynaklar oluşur

TÜRKİYE’DE KARSTİK SULAR, AŞINDIRMA VE BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

- Kolayca çözünen taşların yaygın olduğu yerlerde oluşan yer şekillerine karstik şekiller denir (Toroslar)

- Yanları dik, ağız kısımları türlü genişlikte olabilen, derin doğal kaynaklara obruk denir (Obruk gölü)

- Dolinler (düdenler, koyaklar) : Kalkerli arazilerde çözünmeler ya da çözünme ile birlikte çökmeler sonucu oluşmuş çukurlardır Çapları birkaç yüz metre arası değişir Bunun diğer adı da “su yutan”dır

- Dolinlerin genişleyip birleşmesi sonucu göl-ovalar (polyeler) oluşur

- Kör Vadiler : Suların bir su yatağından yer altına daldığı vadilerdir

- Karstik arazilerin yaygın şekillerinden biri de lapyalardır

- Kireç taşlarının çözünmesiyle mağaralar oluşur

- Mağaralarda sarkıt ve dikitler bulunur

- Yer altı sularının çözündürdüğü maddelerin çökelmesi sonucu oluşan yer şekillerine travertenlerdir

- Bunların beyaz olmasının nedeni üzerinde kalker tüflerinin olmasıdır

GÖLLERİN OLUŞUMU

- Karalarda ki çanak ve tekne gibi küçük alanlarda birikmiş sulara denir

- Kara içerisinde ne kadar çok büyük olursa olsun, eğer denize bağlı değil ise göl olur Göller oluşumlarına göre beş gruba ayrılır

a) Tektonik göller : Yer hareketleri sırasındaki kırılmalar, kıvrılmalar ve epirojenik hareketler sonucu oluşur (Hazar gölü)

b) Volkanik göller : Volkanik çanaklarda biriken suların oluşturduğu göllerdir Bu göller sönmüş volkanların kraterlerinden oluşur

c) Karstik göller : Çözünebilir taşlardan oluşmuş çanaklarda biriken suların oluşturduğu göllerdir Bu göller kireç taşı ve alçı taşının olduğu yerlerde görülür (Dalmaçya)

d) Buzul ve sirk gölleri : Örtü buzulları ile dağ buzullarının oluşturduğu çanaklarda yer alan göllerdir (İsviçre’de var)

e) Karma yapılı göller : İç ya da dış gücün etkisiyle oluşan çanak, bir başka gücün etkisiyle büyütülüp derinleştirilmesine denir (Van gölü)

- Karma yapılı göllerin çoğu, bir çanağın önünün; dış güçler, iç güçler ve insanlar tarafından kapatılmasına set gölleri denir

- Karma yapılı göller arasında altı gruba ayrılır;

Volkan, Akarsu, Kıyı, Heyelan, Buzul taş, Baraj gölleri gibi

1) Tektonik-volkan set gölleri ; Bir çanağın, volkanlardan çıkan lav ve katı maddelerin kaplanması ile oluşan göllerdir (Van gölü)

2) Akarsu set gölleri ; Akarsuların, taşıdıkları alüvyon ve tortulların bir çanağın önünü tıkaması sonucu oluşur (Çamiçi)

3) Kıyı set gölleri ; Dalga biriktirmesi ile oluşan kıyı okların veya kordonların kıyı önünü kapatmasıyla oluşur (BÇekmece gölü)

4) Heyelan set gölleri ; Yer göçmeleri ve kaymaların bir çanağın önünü kapatması ile oluşur (Tortum, Abant vb)

5) Buzul taş set gölleri ; Buzul taşların bir çanağın önünü kapatması ile oluşur

6) Baraj gölleri ; insanların bir vadinin önüne set yaparak oluşturduğu gölleridir