Akarsu Aşındırması

AKARSULARIN AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

DENGE PROFİLİ Akarsular yataklarını eğimin fazla olduğu yerlerde derine doğru,eğimin az olduğu yerlerde ise yana doğru aşındırırlar Bir akarsu yatağını derine doğru aşındırdıkça yatak eğimi azalır,deniz seviyesine yaklaşır Hiç bir akarsu yatağını deniz seviyesinden daha derine aşındıramaz buna taban seviyesi denir Taban seviyesine ulaşmış akarsularda derine aşındırma sona erer Akarsuyun ağız bölümü su miktarının çokluğuna bağlı olarak taban seviyesine daha kısa sürede ulaşır buralarda derine aşındırma olmaz fakat kaynağına (geriye) doğru derine aşındırma artarak devam eder Buna geriye aşındırma yada boyuna aşındırma denir Geriye aşındırma sonucunda akarsu boyunu geriye doğru uzatır Su bölümü alanını yararak komşu akarsuyun yada kollarından birini kendine bağlayabilir Bu olaya kapma denir Bu olay nedeniyle akarsu havzaları genişleyebilir Aşındırma sürdükçe akarsuyun yatak eğimi azalır, akış hızı yavaşlar Derine aşındırma azalır ve hemen hemen sona erer Bu duruma erişmiş bir akarsuyun yatağında başlangıçtaki pürüzler,şelaleler ortadan kaldırılmıştır Akarsu yatağının ağzından kaynağa doğru uzanan profili iç bükey düzenli bir eğri halindedir Buna denge profili denir Denge profiline ulaşmış akarsular yavaş akışlı ve enerji potansiyelleri az olur Aynı zamanda bu akarsular taşımacılık için elverişlidirler Türkiye'deki akarsular genellikle denge profilini almamış akarsulardır Bunun nedeni Türkiye'nin bu günkü yeryüzü şeklini yakın bir jeolojik devirde (IVZaman başları) almış olmasıdır Nitekim Türkiye'nin IIIZaman sonunda peneplen halinde iken IVZaman başında toptan yükselmiş olduğu tespit edilmiştir Bunun sonucu olarak Türkiye'de dağlara oranla daha geniş yer kaplayan ova ve platolar yükseklerde kalmış ve akarsuların denge profili de bozulmuştur Bu nedenle Türkiye'deki akarsulardan taşımacılık sahasında istifade edilememektedir

Vadiler

Akarsuların yataklarını derine ve yana aşındırması ile oluşan ve sürekli inişi olan uzun çukurlardır Değişik şekilleri vardır

a)Boğaz Vadi:Yüksek yerlerde derine aşındırma ile oluşmuş vadilerdir Yamaçlar dik vadi dardır Dağları enine yaran ırmak vadileri Türkiye'de kuzey ve güney yönlü ulaşımda kolaylık sağlar Bunlara yamaç vadileri de denir Örnek Marmara da Gevye Boğazı,Küre dağlarında Kızılırmak vadisi Canik Dağlarında Yeşilırmak Vadisi,Akdeniz de Çubuk ve Gülek boğazları gibi

b)Kanyon Vadierine aşındırmayı tamamlayan akarsuyun geçtiği bölgenin Epirojenik hareketler sonucu yükselmesi yada denizlerin çekilmesi sonucu akarsu yatağını tekrar derinleştirir Böylece vadi yamaçlarındaki seki(taraça) denilen basamaklar oluşur Kalkerli arazilerde farklı kayaların erimesi sonucunda da kanyon vadi oluşur Örneğin Akdeniz'de Göksu Kanyonu gibi

c)Çentik Vadi:Bazı vadilerin profili V biçimindedir Bu tür vadilere çentik vadi denir Bu tip vadiler genelde akarsuların yukarı çığırlarında oluşurlar Aynı zamanda akarsuların ilk oluştukları dönemdeki genç vadilerdir

d)Yatık Yamaçlı Vadi:Yana aşındırmanın fazla olduğu ve yamaçların yatıklaştırıldığı yerlerde vadilerin profili genişler ve yatık yamaçlı vadiler meydana gelir Bu tip vadilerin genellikle alüvyonla kaplı geniş bir tabanları da vardır

e)Geniş (alüvyal) Tabanlı Vadi:Yana aşındırmanın etkisi ile genişleyen vadilerdir Eğimin azalmasına bağlı olarak birikmelerle alüvyon bir taban oluşmuştur