Türkiye'nin Hidrografisi Akarsular

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

Türkiye'nin hidrografisi akarsular

Atmosferden yeryüzüne düşen yağışların bir kısmı (yağmur, kar, buzulların erimesi), yüzeysel akış ile yer üstü sularını meydana getirirken geri kalanı uygun koşullar altında yeraltına geçer

Bu sular yerin derin kısımlarına sızarak, alt kısmı geçirimsiz kayaçların oluşturduğu zonun üzerindeki geçirimli kayaçların gözenek, yarık, çatlak gibi kısımlarını doldurarak bir su tabakası oluştururlar

Yeraltı suları, yeryüzüne doğal olarak çıkabildikleri gibi (kaynak), kuyular vasıtası ile de kullanılabilir hale getirilir

Kaynaklar, yeryüzüne çıkma tarzlarına göre çok çeşitli tipte olabilirler

Sularının sıcaklıkları, kırılmalar veya faylanmalar neticesinde ortaya çıkmaları (fay kaynakları), karstik sahalardan gelmeleri (karstik kaynaklar, voklüzler), akımları ve kimyasal bileşimleri (maden suları), yeryüzüne çıkma tarzları (aralı kaynaklar ve gayzerler) ve yeraltında bulunuş özelliklerine göre (serbest ve tünemiş akifer kaynakları, artezyen kaynakları) çeşitli tipte olabilirler

Bunlardan özellikle sıcak su kaynakları bir ülkeye ekonomik anlamda önemli katkılar sağlayacak alternatif bir enerji kaynağıdır

Sıcak su kaynakları bakımından değerlendirildiğinde ülkemizin oldukça zengin olduğu görülür

Bu kaynaklar yurdumuzun belli kesimlerinde toplanmıştır

Güney Marmara bölümü, Ege bölgesi, Ankara, Eskişehir ve Kayseri kesimlerini içine alan İç Anadolu Bölgesi, Erzurum, Diyarbakır ve Nur dağları kesimi söz konusu alanlardır

Diğer kaynak tipleri ise ülkemizde oldukça değişik alanlara dağılmıştır

Bunlardan Toros dağlarının eteklerinde ortaya çıkan, Muğla polyesinde kaybolan ve Gökova körfezinde izlenen, büyük kısmı kullanılmadan denize dökülen karstik kaynaklardan voklüzler, iç bölgelerimizde fosil sular olarak nitelendirilen ve artezyen açılarak faydalanabilecek olan sular, iç kesimlerden gelen akarsuların alüvyal tabanı beslemesi nedeniyle kıyı ovalarının hemen her noktasında dikkati çeken yeraltı suları ve her bölgemizde dikkati çeken kimyasal bileşimleri farklı olan maden suları bu tip alanlara örnek oluşturur

Ülkemizde yer alan yer altı sularından ısıtma, sulama ve endüstriyel alanlarda, turizm faaliyetlerinde ve dış ticarette yararlanılabilir

Söz konusu suların kullanım alanları sıcaklığına bağlı olarak değişiklik gösterir

AKARSULAR

Büyük Menderes Nehri: Batı Anadolu’nun en büyük akarsuyudur

Küfi Suyu ve Banaz Çayı kollarının birleşmesiyle oluşur ve Ege denizine dökülür

Uzunluğu 584 km’dir

Büyük Menderes ovası bataklıkları kurutulduktan sonra Türkiye’nin en verimli alanlarından birisi olmuştur

Dicle Nehri: Ana kaynaklarını Doğu Anadolu dağlarından ve dipten sızma yoluyla Elazığ yakınlarındaki Hazar (Gölcül) gölünden alır

Türkiye'nin önemli akarsularındandır

Doğu Anadolu dağlarından çıkar, Basra Körfezi'ne dökülür

Toplam uzunluğu 1900 km’dir

Türkiye topraklarında kalan bölümün uzunluğu ise 523 km’dir

En önemli kolları Batman ile Garzan, Botan, Habur, Büyük Zap ve Küçük Zap'tır

Debisi ortalama 360 m³/sn dir

Eylül ayı ortalarında 55 m³/sn ile en küçük, Şubat sonunda 2263 m³/sn akımı ile büyük değişiklik gösterir

Akarsuda genellikle yaz sonu kuraklığı ve sonbahar başı yağış noksanlığı nedeniyle su azalır

Buna rağmen kış sonu yağışı ile ilkbahar başındaki karların erimesinden oluşan su ile kabarır

Dicle nehri üzerinde Kralkızı, Ilısu, Batman, Dicle ve Cizre gibi önemli Hidroelektrik Santralleri kurulmuştur

-2-

Ceyhan Nehri: Akdeniz Bölgesi'nin büyük akarsularındandır

Uzunluğu 509 km’dir

Elbistan yakınlarından doğar

Çukurova'da geniş bir delta oluşturarak İskenderun Körfezi'ne dökülür

Başlıca kolları Hurman, Göksun, Söğütlü ve Aksu Çaylarıdır

Ceyhan Nehri Kasım ve Aralık aylarında sonbahar yağmurlarının etkisiyle geçici olarak kabarır

Bu aylardaki debisi 50 m³/sn'den 380 m³/sn'ye yükselir

Ocak ayında azaldıktan sonra Şubat ayında tekrar yükselir

İlkbahar mevsiminde yağmur halindeki yağışlar ve karların erimesiyle tekrar kabarır

Mayıs ayından itibaren azalmaya başlar

Nehir üzerine Aslantaş, Menzelet, Sır ve Berke Hidroelektrik Santralleri kurulmuştur

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türkiye'nin Hidrografisi Akarsular Türkiye'nin hidrografisi akarsular Atmosferden yeryüzüne düşen yağışların bir kısmı (yağmur, kar, buzulların erimesi), yüzeysel akış ile yer üstü sularını meydana getirirken geri kalanı uygun koşullar altında yeraltına geçer Bu sular yerin derin kısımlarına sızarak, alt kısmı geçirimsiz kayaçların oluşturduğu zonun üzerindeki geçirimli kayaçların gözenek, yarık, çatlak gibi kısımlarını doldurarak bir su tabakası oluştururlar Yeraltı suları, yeryüzüne doğal olarak çıkabildikleri gibi (kaynak), kuyular vasıtası ile de kullanılabilir hale getirilir Kaynaklar, yeryüzüne çıkma tarzlarına göre çok çeşitli tipte olabilirler Sularının sıcaklıkları, kırılmalar veya faylanmalar neticesinde ortaya çıkmaları (fay kaynakları), karstik sahalardan gelmeleri (karstik kaynaklar, voklüzler), akımları ve kimyasal bileşimleri (maden suları), yeryüzüne çıkma tarzları (aralı kaynaklar ve gayzerler) ve yeraltında bulunuş özelliklerine göre (serbest ve tünemiş akifer kaynakları, artezyen kaynakları) çeşitli tipte olabilirler Bunlardan özellikle sıcak su kaynakları bir ülkeye ekonomik anlamda önemli katkılar sağlayacak alternatif bir enerji kaynağıdır Sıcak su kaynakları bakımından değerlendirildiğinde ülkemizin oldukça zengin olduğu görülür Bu kaynaklar yurdumuzun belli kesimlerinde toplanmıştır Güney Marmara bölümü, Ege bölgesi, Ankara, Eskişehir ve Kayseri kesimlerini içine alan İç Anadolu Bölgesi, Erzurum, Diyarbakır ve Nur dağları kesimi söz konusu alanlardır Diğer kaynak tipleri ise ülkemizde oldukça değişik alanlara dağılmıştır Bunlardan Toros dağlarının eteklerinde ortaya çıkan, Muğla polyesinde kaybolan ve Gökova körfezinde izlenen, büyük kısmı kullanılmadan denize dökülen karstik kaynaklardan voklüzler, iç bölgelerimizde fosil sular olarak nitelendirilen ve artezyen açılarak faydalanabilecek olan sular, iç kesimlerden gelen akarsuların alüvyal tabanı beslemesi nedeniyle kıyı ovalarının hemen her noktasında dikkati çeken yeraltı suları ve her bölgemizde dikkati çeken kimyasal bileşimleri farklı olan maden suları bu tip alanlara örnek oluşturur Ülkemizde yer alan yer altı sularından ısıtma, sulama ve endüstriyel alanlarda, turizm faaliyetlerinde ve dış ticarette yararlanılabilir Söz konusu suların kullanım alanları sıcaklığına bağlı olarak değişiklik gösterir AKARSULAR Büyük Menderes Nehri: Batı Anadolu’nun en büyük akarsuyudur Küfi Suyu ve Banaz Çayı kollarının birleşmesiyle oluşur ve Ege denizine dökülür Uzunluğu 584 km’dir Büyük Menderes ovası bataklıkları kurutulduktan sonra Türkiye’nin en verimli alanlarından birisi olmuştur Dicle Nehri: Ana kaynaklarını Doğu Anadolu dağlarından ve dipten sızma yoluyla Elazığ yakınlarındaki Hazar (Gölcül) gölünden alır Türkiye'nin önemli akarsularındandır Doğu Anadolu dağlarından çıkar, Basra Körfezi'ne dökülür Toplam uzunluğu 1900 km’dir Türkiye topraklarında kalan bölümün uzunluğu ise 523 km’dir En önemli kolları Batman ile Garzan, Botan, Habur, Büyük Zap ve Küçük Zap'tır Debisi ortalama 360 m³/sn dir Eylül ayı ortalarında 55 m³/sn ile en küçük, Şubat sonunda 2263 m³/sn akımı ile büyük değişiklik gösterir Akarsuda genellikle yaz sonu kuraklığı ve sonbahar başı yağış noksanlığı nedeniyle su azalır Buna rağmen kış sonu yağışı ile ilkbahar başındaki karların erimesinden oluşan su ile kabarır Dicle nehri üzerinde Kralkızı, Ilısu, Batman, Dicle ve Cizre gibi önemli Hidroelektrik Santralleri kurulmuştur -2- Ceyhan Nehri: Akdeniz Bölgesi'nin büyük akarsularındandır Uzunluğu 509 km’dir Elbistan yakınlarından doğar Çukurova'da geniş bir delta oluşturarak İskenderun Körfezi'ne dökülür Başlıca kolları Hurman, Göksun, Söğütlü ve Aksu Çaylarıdır Ceyhan Nehri Kasım ve Aralık aylarında sonbahar yağmurlarının etkisiyle geçici olarak kabarır Bu aylardaki debisi 50 m³/sn'den 380 m³/sn'ye yükselir Ocak ayında azaldıktan sonra Şubat ayında tekrar yükselir İlkbahar mevsiminde yağmur halindeki yağışlar ve karların erimesiyle tekrar kabarır Mayıs ayından itibaren azalmaya başlar Nehir üzerine Aslantaş, Menzelet, Sır ve Berke Hidroelektrik Santralleri kurulmuştur