|
Prof. Dr. Sinsi
|
Türkiye'nin Hidrografisi Akarsular
Fırat nehri: Türkiye'nin en verimli ve su potansiyeli en yüksek ırmağı Fırat isminin kökeni: Batı dillerinde Fırat nehri, Euphrates olarak geçer Euphrates adı Yunanca'dan gelen bir sözcük olup, asıl kaynak muhtemelen eski Farsça'daki Ufratu ve Akad dilindeki Purattu 'dur Eski Farsça'daki sözcüğün Avesta Farsça'sında geçen huperethuua(geçmesi kolay) olduğu tahmin edilmektedir Siverek ilçesi, Dağbaşı Bucağı yakınındaki Maktalan civarında Şanlıurfa topraklarına giren Fırat nehri Adıyaman ve Gaziantep il sınırını belirledikten sonra Suriye, daha sonra Irak topraklarına girer Irak'ta denize uzak olmayan bir noktada Dicle Nehri ile birleşerek Şatt'ul Arab'ı oluşturur ve Basra Körfezi'ne dökülür Nehrin en önemli kolları Murat, Karasu, Tohma, Peri, Çaltı ve Munzur Çayları'dır Toplam uzunluğu 2800 km ile Türkiye sınırları içinde kalan bölümün uzunluğu ise 971 km'dir 720000 km² su toplama havzasına sahiptir Fırat Nehri'nin rejimi Türkiye'deki diğer akarsulara göre daha düzenlidir Mart ile Haziran ayları arasında yavaş yavaş kabarır, Temmuz ile Ocak ayları arasında çekilmiş olmasına rağmen yine de bol su akışı olur Nehir üzerine Türkiye’nin en büyük barajları inşa edilmiştir Bu barajlardan Keban, Karakaya, Atatürk ve Birecik Barajları tamamlanmıştır Ayrıca Fırat'ın suyu inşa edilen 2 adet Şanlıurfa tüneli de Harran Ovası ve çevresine yıllardan beri suya hasret topraklara suyu ulaştırmıştır
Gediz Nehri: Anadolu’dan Ege Denizi’ne dökülen Büyük Menderes Nehri’nden sonra ikinci büyük akarsudur İç Batı Anadolu’daki Murat ve Şaphane dağlarından inen suların birleşmesiyle oluşan Gediz Nehri, batıya doğru ilerlerken, kuzeyden Kunduzlu, Selendi, Deliiniş ve Demrek Çaylarını, güneyden ise Kulu volkanik yöresinden gelen küçük dereleri sularına katar Nehir, Salihli ilçesinin kuzeydoğusundan Gediz Ovası’na girer ve güneyden Kemalpaşa Ovası’ndan gelen Nif Çayını alarak Foça tepelerinin güneydoğusundan İzmir Körfezi’ne dökülür Nehrin toplam uzunluğu 401 km olup, su toplama havzası ise 17500 km2 dir Taşkın dönemlerinde sık sık yatak değiştiren Gediz Nehri, yaklaşık 40000 ha’lık bir delta oluşturmuştur Zaman içerisinde İzmir Körfezi’ndeki bazı adalar da kara ile birleşmiş ve delta ovası içerisinde kalmıştır
Kızılırmak Nehri: Türkiye topraklarından doğarak yine, Türkiye topraklarından denize dökülen en uzun akarsudur Uzunluğu 1355 km’dir Başlıca kolları Deliceırmak, Devrez ve Gökırmak’tır Nehir, İç Anadolu'nun kuzeydoğusundaki Kızıldağ'ın güney yamaçlarından doğar ve sırasıyla Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Çankırı, Çorum ve Samsun illerinden geçerken çok sayıda dere ve çayın sularını toplayarak Bafra Burnu'ndan Karadeniz'e ulaşır
-3-
Yağmur ve kar sularıyla beslenen nehrin rejimi düzensizdir Temmuz ve Şubat arasında düşük su düzeyinde akan nehir, Mart ayında hızla kabarmaya başlar ve Nisan ayında en yüksek su düzeyine ulaşır Ortalama debisi 184 m³/sn olan nehrin 20 yıllık gözlem süresince en az 18,4 m³/sn’ye ve en çok 1673 m3/sn’ ye ulaştığı tespit edilmiştir Nehir üzerine 6 baraj yapılmıştır Bunlar Kayseri ilinde Sarıoğlan, Ankara yakınlarındaki Kesikköprü, Hirfanlı ve Kapulukaya barajları ile nehrin Bafra Ovası’na kurulmuş Altınkaya ve Derbent barajlarıdır İrili ufaklı birçok gölün bulunduğu Kızılırmak Deltası, Türkiye'nin en önemli kuş yaşam alanlarından da biridir Adını suyunun renginden alan, antikçağda ise tuzlu akarsu anlamına gelen Halys adıyla anılan Kızılırmak, Anadolu'da kurulmuş medeniyetlere hep ev sahipliği yapmış Bugün Kızılırmak Vadisi'nde tarihin her dönemine ait izler bulmak mümkün; kaya mezarları ve yerleşimleri, farklı medeniyetlere ait kaleler, köprüler ve daha pek çok iz
Göksu: Akdeniz bölgesinde bir nehir İki kaynağı da Toros dağlarından çıkar Bu kaynaklar Mut'un güneyinde birleşerek Göksu'yu oluştururlar Göksu 260 km uzunluğundadır ve Taşucu ile Silifke arasında Akdenizle birleşir Akgöl'ü ve Paradeniz'i içine alan Göksu deltasında, 300'den fazla kuş türü yaşar Nesli tükenmekte olan deniz kaplumbağası Caretta caretta yumurtalarını bu bölgeye bırakır İmparator Frederick Barbarossa Üçüncü Haçlı Seferi sırasında 1190 yılında Göksu'da ( o zamanki adıyla Saleph) boğulmuştur
Küçük Menderes Nehri: Biga yöresinde Bozdağlardan doğar, kendi ismi ile anılan bu ovayı sulayarak, Selçuk İlçesinin batısından denize dökülür Küçük Menderesin alüvyon getirip kıyı çizgisinden sürekli olarak ilerlemiş olması neticesinde, İlk çağların en önemli liman şehirlerinden biri olan Efes bu gün denizden 5-6 km içeride kalmıştır
Meriç Nehri: Yunanistan ile Türkiye sınırının bir kısmını oluşturan, Yunanistan'da doğarak Türkiye'ye giren ve Edirne üzerinde Ege Denizi'ne dökülen ırmaktır
Sakarya Nehri: Kızılırmak ve Fırat Nehrinden sonra Türkiye'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu’nun ise en büyük akarsuyudur Uzunluğu 824 km olup, beslenme havzasının genişliği 53800 km2 dir Afyon’un kuzeydoğusundaki Bayat Yaylası’ndan doğar Önce İç Anadolu’ya doğru akar sonra Kızılırmak’ın tersine bir kıvrımla, kuzeye döner, Polatlı yakınlarında en büyük kollarından biri olan Porsuk Çayı’nı alır Geyve Boğazı’ndan geçer ve Adapazarı Ovası’ndan akarak Karadeniz’e dökülür Sakarya Nehri’nin Aladağ ve Kirmir sularını aldığı yerde Türkiye’nin en büyük santrallerinden biri olan Sarıyar Hidroelektrik Santrali ve Gökçekaya Hidroelektrik Santralı kurulmuştur
Seyhan Nehri: Türkiye'nin Akdeniz'e dökülen ırmaklarının en önemlisidir Uzunluğu 850 km'dir Havza alanı ise 20600 km²dir İki önemli kolu vardır En uzun olanı, Uzun Yayla'dan doğan Zamantı suyudur Orta Toroslar'ın uzanış doğrultusunda akan bu su, Çukurova'ya inmeden önce diğer önemli kolu olan Göksu ile birleşir Adana'dan geçerek Akdeniz'e dökülür Seyhan Nehri üzerinde Yedigöze, Çatalan ve Seyhan Hidroelektrik Santralları kurulmuştur
-4-
Yeşilırmak Nehri: Türkiye'nin Karadeniz'e dökülen büyük akarsularındandır Kelkit Irmağı, Çekerek Irmağı ve asıl Yeşilırmak olmak üzere üç ana kolun birleşimi ile oluşur Asıl Yeşilırmak'ın uzunluğu 519 km'dir Köse Dağı'ndan doğar, Canik Dağları'ndan geçip Çarşamba Ovası’na yayılır ve Karadeniz'e dökülür Denize döküldüğü yerde, su birikintileri ile geniş bataklıklar meydana getirir Yeşilırmak vadilerinin büyük bir bölümü sık ormanlarla kaplıdır Bu açıdan diğer akarsularımız gibi pek aşındırma yapmaz Bu nedenle Kızılırmak nehrinin tersine suyu berrak ve yeşilimsidir Akarsudan özellikle Turhal ve Amasya'da sulama işlerinde çok yararlanılır
Çine Çayı: Muğla'nın Yatağan ilçesinin doğusunda Sarıgerme Deresi ve Karagedik Dağlarından beslenen ve Büyük Menderes Nehrine dökülen 359 km uzunluğunda bir akarsudur Yukarı kesimleri Muğla ilinde yer alır Başlangıç kollarından biri Bayır ve Yeşilyurt ovalarına kadar uzanır Nitekim Bayır kasabası yakınlarında bu kolun üzerinde Kazan Göleti yapılmıştır İsmini Aydın'ın Çine ilçesinden almaktadır Muğla-Aydın karayolunun geçtiği Çine Çayı vadisinin güneş ışınlarının yol açtığı çatlamalarla oluşmuş ve ilginç görünümler taşıyan gnays, ince taneli şist ve yer yer kuvarsit gibi kayaçlar bir doğa harikasıdır ve turistlerin çok ilgisini çekmektedir Gökbel denilen bu bölgede, Çine Çayı üzerinde ayrıca antik çağdan kalma ve yörede İnce Köprü olarak bilinen, günümüzde de yayaların geçişine müsait olan bir köprü bulunmaktadır Gökbel vadisinin tabiat değerleri, yapımı süren Çine Barajı nedeniyle kısmen kaybedilecektir Bu barajın inşaatı için, vadiyi daha yüksek rakımdan takip eden, güzel bir yol yapılmıştır Çine Çayı'nın antik çağdaki adı Marsyas'tır İsmini Eski Yunan mitolojisinin talihsiz satiri Marsyas'tan almıştır
SU KAYNAKLARI
Dünyadaki toplam su miktarı 1,4 milyar km 3 tür Bu suların % 97,5’u okyanuslarda ve denizlerde tuzlu su olarak, % 2,5’u ise nehir ve göllerde tatlı su olarak bulunmaktadır Bu kadar az olan tatlı su kaynaklarının da % 90’ının kutuplarda ve yeraltında hapsedilmiş olarak bulunması sebebiyle insanoğlunun kolaylıkla yararlanabileceği elverişli tatlı miktarının ne kadar az olduğu anlaşılmaktadır
|