Granitin Yapı Taşı Olarak Kullanılması Ve Türkiye’Deki Yatakları

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

Granitin Yapı Taşı Olarak Kullanılması ve Türkiye’deki Yatakları

Granit

Granit, bileşiminde % 10 – 40 arasında kuvars % 30 – 60 arasında alkali feldispat, % 35 kadar mika ve %10 35 arsında koyu renkli mineral bulunduran açık renkli, asidik bileşimli derinlik kayaçlarına denir

Ticari anlamda ise granit, hemen her bileşimde derinlik kayacını içine alan çok geniş bir kayaç grubu için kullanılmaktadır

Piyasada granit , gnays, siyenit, kuvars monzonit, granodiyorit, kuvarslı diyorit, diyorit gibi açık renkli kayaçlara granit terimi ortak bir isim olarak kullanılırken ,gabro, diyabaz, anorzotit ve proksenitlere denilmektedir

Granitler, ihtiva ettikleri minerallerin karakterlerine göre gruplara ayrılırlar

Tanelerin büyüklüğü, her granitte farklıdır

Buna göre , ve denir

Renkleri ise feldispatınkine göre isim alır, fakat kuvars hornblend ve mika miktarı fazla olduğu takdirde, renge tesir ederler; beyaz, açık gri, koyu gri, pembe, kırmızı ve zeytin yeşili gibi adlar alır

Tipik bir granitin özgül ağırlığı 2

6 2

8 gr/cm, gerçek prozitesi % 0

4 – 1

5 basınç mukavemeti 1600 3300 kg/cm , aşınma mukavemeti 5 8 kg/cm tür

Sertliği ise içindeki minerallere bağlıdır ve 6

5 olarak kabul edilmelidir

GRANİTİN KULLANIM ALANLAR

Granit, piyasada kırma taş (mıcır) ve blok taş olmak üzere iki şekilde tüketilmektedir

Kırma taş olarak başlıca yol yapımında ,beton harcı içinkum şeklinde, tren yolu balastı olarak, kuyu çakıllamalarında filtrasyon tabakalarının hazırlanmasında, dalga kıranlarda ve baraj dolu savaklarında kullanılmaktadır

Blok taş olarak çıkartılan granitler ise anıt, abide ve mezartaşlarını yapımında, binalarda temel blukları, sütun ve basamak taşları olrak, yollarda kaldırım taşı ve döşeme taşı olarak değerlendirilmektedir

Kırma taş üretiminde granitin çok belirgin özelliklerinin olması aranmaz ve işletmeciliği daha basittir

Blok taş üretilecek granitlerde ise kayacın yapısal özellikleri çok önemlidir

Yarık, çatlak ve faylanmalara bağlı süreksizlik düzlemlerinin blok üretimini etkilemeyecek kadar geniş aralıklı olması veya bunların ikincil minerallerle yeterli sağlamlıkta doldurulmuş olması gerekir

Birçok granit kütlesinde ilksel soğuma veya yüzey aşınmasına bağlı olarak azalan litostatik basınca karşı ortaya çıkan rahatlama kuvvetlerinin etkisi ile topoğrafik yüzeye paralel çatlak veya yapraklanma sistemleri gelişmektedir

Ayrıca granitlerde yanal genişleme özelliği fazla olduğundan, işletme sırasında oluşan boşluklara doğru kayaç genişlemektedir

Buna bağlı olarak yeni çatlaklar gelişmekte, sondaj maktapları sıkışmakta veya açılan sondaj delikleri kapanmaktadır

Blok taş üretiminde bu özelliklerin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir

Kırma Taşın Özellikleri

Kırma taşta aranan en önemli özellikler dayanıklılık( parçalanma,kırılma ve kimyasak etkilere karşı direnç ) , sertlik( aşınmaya karşı direnç ) ve sağlamlıktır ( donma çözünmeye karşı direnç )

Dayanıklılık ve sertlik kırma taşın kalitesini yükseltmesine karşın, işletme masraflarını oumsuz yönde etkilemektedir

Ayrıca, kırma taş üretimi girdilerinin en önemlilerinden biri nakliye oldukları için kırma taş ocaklarının tüketim alanlarına yakın olması gerekmektedir

Blok Taşın Özellikleri

Granitin rengi bünyesinde ki kuvars ve feldispat miktarı ile kontrol edilmeltedir

Genellikle pembemsi gri ile koyu kırmıızı arasında değişen renkler gösteririler

Biyotit ve hornblend oranına bağlı olarak ta renk açık griden koyu griye kadar değişir

Bu durumda feldispat oranı azalacağından kırmızı tonun etkisi düşüktür

Labrodorun yanar döner renk vermesi siyah granitler de ( anortozit ) yaygın bir özelliktir

İşletilen bir ocakta granitin renk değişiminin fazla olmaması, ürünlerin tanıtımı ve pazarlanması bakımından fayda sağlar

Granit bileşimine giren ana minerallerin sertliklerinin yüksek olması hem ocak üretimi sırasında, hem de kesme , düzeltme, perdahlama ve parlatma işlemleri sırasında maliyeti önemli çlçüde yükseltir

Ancak elde edilen ürünlerin basınç,çarpma ve şınmaya karlşı dayanıklı olması bu dezavantajlarının ortadan kaldırmaktadır

Blok taş olarak işletilen granitlerin fazla iri kristalli olmaması ve kristal boyunun monoton dağılımlı olması, mineral kümeleri, yan kayaç parçaları, aplit veya pegmatiti damarları gibi doku bozukluklarının bulunmaması, minerallerinin her tarafta yaklaşık eşit oranlarda dağılmış olması istenir

Gnayslar da ise bantlı yapılar ve bu bantların kıvrımlı yapıları desen oluşturduğundan aranan bir özelliktir

GRANİTİN İŞLETME YÖNTEMLERİ

Taş ocağı işletme yöntemleri bulunduğu yere göre farklılıklar gösterir

Granitin bulundugu alan tepe şeklinde ise yandan girerek basamak oluşturmak gerekir

Eğer topoğrafya düzse,işletme derine doğru inilerek yürütülür

Bu derinlik bazı işletmelerde 100 m yi geçmektedir

İşletmeye başlamadan önce, granitin üzerinde bulunan toprak örtü yüzey alterasyonundan etkilenmiş kısım kaldırılmalıdır

Ayrıca rahatlama genleşmesimnden doğacak zorlukların önlenmesi içn 1-1

5 m genişliğinde kanallar açılır

Blok çıkarma işlemi içn çatlak sistemlerinden faydalanılabilir

Bu çatlaklar yeterli değil ise blok genişliğindeki hatlar boyunca açılan sondaj deliklerinde hafif patlatmalar yapılarak bloklar ana kütleden kopartılır

Diğer bir metodta blok kenarlarının tel testerelerle kesilmesidir

Bu metod diğerlerine göre daha pahalı fakat daha verimlidir

Kapıdağ graniti

Kapıdağ yarımadasının batısındaki Ocaklar köyünden ve daha batıdaki Tavşan adasından çıkarılan gri renkli, ufak taneli, amfibollu granitler çok eskiden beri İstanbul ve civar vilayetlerde parkeve bordür taşı olarak kullanılmaktadır

Bilhassa Ocaklar köyü civarında bulunan büyük ocaklarda standart büyüklükte hazırlanan taşlar M armara denizi etrafındaki şehirlere gönderilmektedir

Türkiye nin en büyük granit ocakları burada bulunmaktadır

Yarımadanın doğu ve batısındaki kristalin şistler arasında büyük iki granit masifi bulunmaktadır

Doğudaki granit masifi Bandırma körfezindedir ve uzun ekseni 15 km yibulan bir elips şeklindedir

Buradaki granitler ufak ve orta taneli, gri renkli, biyotitli ve amfibollüdür

Masifin kuzey batısında amfibollit fillit ve mermerlerden ibaret kontak taşları, mermerlerin temas yerlerinde de kontak mineralleri bulunmaktadır

granitlerin içinde aplit, pegmatit ve kuvars filonlarile bazı yerlerde kuvarslı stibin ( antimonit ) damarları görülür

Yarımadanın batısındaki granit mafisi orta ve iri taneli koyu gri renkli , amfibollü ve fazla biyotitlidir

Bilhassa bu kısımda irili ufaklı , magmanın hazmedilmemiş , göz göz, koyu renkli otolitleri iyi görülür

Yarımadanın batısındaki Koyun, Marmara, Avşar ve Eğinlik adalarında da aynı özellikleri haiz granitler mevcuttur

Kapıdağı granit kütlelerinin Hersinien hareketleri esnasında daha eski formasyonların içersine nüfüz ettiği kabul edilmektedir

Kapıdağ granitlerinin bazıları içinde kuvars gözle görülmeyecek derecede azdır, bundan dolayı sokaklardaki parke taşları az zaman zarfında aşınmakta ve sahten cilalanmaktadır

Parkeli yokuşlarda atların kaymaması için vaktile taşların üstleri oluk şeklinde yontulmuştur ki, bu çeşit parkelere istanbulun bazı sokakların da hala rastlanmaktadır

Kazdağ (Edremit) Graniti

Ocakları Erdemit in 5 km kuzeyinde ereli köyünün Armutlu sırtlarındadır

Amfibollü bir granit olan bu taşın içinde iri ve parlak hornblend billurlarile feldispat ve iri kuvars parçacıkları çok iyi görülür

Kapıdağı granitine pek benzeyen bu taş Edremit ve civarında parke ve bordür taşı olarak kullanılmaktadır

Uludağ ( Bursa )Granit

Bursanın güneyinde, Uludağ da, Karabelen, Kirazlıyayla,Bakacık ve batı zirve arasında büyük ve Kapıdere yaylası civarında da küçük birer granit kütlesi mevcuttur

Büyük, granit kütlesi, şisti mermer (Sipolen), gnays ve amfibolitlerle temas halindedir

Granitler zirve arasında tipik aşındırma şekilleri, kuvars, pegmatit ve aplit damarları ile dikkat çeker

Burada bileşim bakımından birbirinden farklı iki tip granit mevcuttur

Biri kenar graniti olup rengi açık, orta ve iri taneli, kuvars ve ortoklazı çok , biyotiti nispeten az, damar ve çatlaklar fazladır

Diğeri ise çekirdek graniti olup ufak taneli, fazla plajıoklaslı, 1/3 nispetinde kuvarslı, biyotitli ve muskovitli, az damarlı ve çatlaklıdır

Bu sonuncu daha ziyade bir granadiyorittir

Jeolojik yapı bakımından Uludağ granitinin Antekambrin e veya Paleozoyik (Hersinien) e ait olduğu kabul edilmektedir

Karabelen ile kirazlı yayla arasından şose civarından ve 28-29km arasında, Fethiye ve kizik köyleri ile kaplıkaya mevkiinde bulunan ocaklardan çıkartılan granitler, yollarda parke ve bordür taşı olarak kullanılmaktadır

Son zamanlarda yeşil türbe etrafındaki inşaatta ve maliye binasının temellerinde bu granitlerden istifade edilmiştir

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Granitin Yapı Taşı Olarak Kullanılması Ve Türkiye’Deki Yatakları Granitin Yapı Taşı Olarak Kullanılması ve Türkiye’deki Yatakları Granit Granit, bileşiminde % 10 – 40 arasında kuvars % 30 – 60 arasında alkali feldispat, % 35 kadar mika ve %10 35 arsında koyu renkli mineral bulunduran açık renkli, asidik bileşimli derinlik kayaçlarına denir Ticari anlamda ise granit, hemen her bileşimde derinlik kayacını içine alan çok geniş bir kayaç grubu için kullanılmaktadır Piyasada granit , gnays, siyenit, kuvars monzonit, granodiyorit, kuvarslı diyorit, diyorit gibi açık renkli kayaçlara granit terimi ortak bir isim olarak kullanılırken ,gabro, diyabaz, anorzotit ve proksenitlere denilmektedir Granitler, ihtiva ettikleri minerallerin karakterlerine göre gruplara ayrılırlar Tanelerin büyüklüğü, her granitte farklıdır Buna göre , ve denir Renkleri ise feldispatınkine göre isim alır, fakat kuvars hornblend ve mika miktarı fazla olduğu takdirde, renge tesir ederler; beyaz, açık gri, koyu gri, pembe, kırmızı ve zeytin yeşili gibi adlar alır Tipik bir granitin özgül ağırlığı 26 28 gr/cm, gerçek prozitesi % 04 – 15 basınç mukavemeti 1600 3300 kg/cm , aşınma mukavemeti 5 8 kg/cm tür Sertliği ise içindeki minerallere bağlıdır ve 65 olarak kabul edilmelidir GRANİTİN KULLANIM ALANLAR Granit, piyasada kırma taş (mıcır) ve blok taş olmak üzere iki şekilde tüketilmektedir Kırma taş olarak başlıca yol yapımında ,beton harcı içinkum şeklinde, tren yolu balastı olarak, kuyu çakıllamalarında filtrasyon tabakalarının hazırlanmasında, dalga kıranlarda ve baraj dolu savaklarında kullanılmaktadır Blok taş olarak çıkartılan granitler ise anıt, abide ve mezartaşlarını yapımında, binalarda temel blukları, sütun ve basamak taşları olrak, yollarda kaldırım taşı ve döşeme taşı olarak değerlendirilmektedir Kırma taş üretiminde granitin çok belirgin özelliklerinin olması aranmaz ve işletmeciliği daha basittir Blok taş üretilecek granitlerde ise kayacın yapısal özellikleri çok önemlidir Yarık, çatlak ve faylanmalara bağlı süreksizlik düzlemlerinin blok üretimini etkilemeyecek kadar geniş aralıklı olması veya bunların ikincil minerallerle yeterli sağlamlıkta doldurulmuş olması gerekir Birçok granit kütlesinde ilksel soğuma veya yüzey aşınmasına bağlı olarak azalan litostatik basınca karşı ortaya çıkan rahatlama kuvvetlerinin etkisi ile topoğrafik yüzeye paralel çatlak veya yapraklanma sistemleri gelişmektedir Ayrıca granitlerde yanal genişleme özelliği fazla olduğundan, işletme sırasında oluşan boşluklara doğru kayaç genişlemektedir Buna bağlı olarak yeni çatlaklar gelişmekte, sondaj maktapları sıkışmakta veya açılan sondaj delikleri kapanmaktadır Blok taş üretiminde bu özelliklerin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir Kırma Taşın Özellikleri Kırma taşta aranan en önemli özellikler dayanıklılık( parçalanma,kırılma ve kimyasak etkilere karşı direnç ) , sertlik( aşınmaya karşı direnç ) ve sağlamlıktır ( donma çözünmeye karşı direnç ) Dayanıklılık ve sertlik kırma taşın kalitesini yükseltmesine karşın, işletme masraflarını oumsuz yönde etkilemektedir Ayrıca, kırma taş üretimi girdilerinin en önemlilerinden biri nakliye oldukları için kırma taş ocaklarının tüketim alanlarına yakın olması gerekmektedir Blok Taşın Özellikleri Granitin rengi bünyesinde ki kuvars ve feldispat miktarı ile kontrol edilmeltedir Genellikle pembemsi gri ile koyu kırmıızı arasında değişen renkler gösteririler Biyotit ve hornblend oranına bağlı olarak ta renk açık griden koyu griye kadar değişir Bu durumda feldispat oranı azalacağından kırmızı tonun etkisi düşüktür Labrodorun yanar döner renk vermesi siyah granitler de ( anortozit ) yaygın bir özelliktir İşletilen bir ocakta granitin renk değişiminin fazla olmaması, ürünlerin tanıtımı ve pazarlanması bakımından fayda sağlar Granit bileşimine giren ana minerallerin sertliklerinin yüksek olması hem ocak üretimi sırasında, hem de kesme , düzeltme, perdahlama ve parlatma işlemleri sırasında maliyeti önemli çlçüde yükseltir Ancak elde edilen ürünlerin basınç,çarpma ve şınmaya karlşı dayanıklı olması bu dezavantajlarının ortadan kaldırmaktadır Blok taş olarak işletilen granitlerin fazla iri kristalli olmaması ve kristal boyunun monoton dağılımlı olması, mineral kümeleri, yan kayaç parçaları, aplit veya pegmatiti damarları gibi doku bozukluklarının bulunmaması, minerallerinin her tarafta yaklaşık eşit oranlarda dağılmış olması istenir Gnayslar da ise bantlı yapılar ve bu bantların kıvrımlı yapıları desen oluşturduğundan aranan bir özelliktir GRANİTİN İŞLETME YÖNTEMLERİ Taş ocağı işletme yöntemleri bulunduğu yere göre farklılıklar gösterir Granitin bulundugu alan tepe şeklinde ise yandan girerek basamak oluşturmak gerekir Eğer topoğrafya düzse,işletme derine doğru inilerek yürütülür Bu derinlik bazı işletmelerde 100 m yi geçmektedir İşletmeye başlamadan önce, granitin üzerinde bulunan toprak örtü yüzey alterasyonundan etkilenmiş kısım kaldırılmalıdır Ayrıca rahatlama genleşmesimnden doğacak zorlukların önlenmesi içn 1-15 m genişliğinde kanallar açılır Blok çıkarma işlemi içn çatlak sistemlerinden faydalanılabilirBu çatlaklar yeterli değil ise blok genişliğindeki hatlar boyunca açılan sondaj deliklerinde hafif patlatmalar yapılarak bloklar ana kütleden kopartılır Diğer bir metodta blok kenarlarının tel testerelerle kesilmesidir Bu metod diğerlerine göre daha pahalı fakat daha verimlidir Kapıdağ graniti Kapıdağ yarımadasının batısındaki Ocaklar köyünden ve daha batıdaki Tavşan adasından çıkarılan gri renkli, ufak taneli, amfibollu granitler çok eskiden beri İstanbul ve civar vilayetlerde parkeve bordür taşı olarak kullanılmaktadır Bilhassa Ocaklar köyü civarında bulunan büyük ocaklarda standart büyüklükte hazırlanan taşlar M armara denizi etrafındaki şehirlere gönderilmektedir Türkiye nin en büyük granit ocakları burada bulunmaktadır Yarımadanın doğu ve batısındaki kristalin şistler arasında büyük iki granit masifi bulunmaktadır Doğudaki granit masifi Bandırma körfezindedir ve uzun ekseni 15 km yibulan bir elips şeklindedir Buradaki granitler ufak ve orta taneli, gri renkli, biyotitli ve amfibollüdür Masifin kuzey batısında amfibollit fillit ve mermerlerden ibaret kontak taşları, mermerlerin temas yerlerinde de kontak mineralleri bulunmaktadırgranitlerin içinde aplit, pegmatit ve kuvars filonlarile bazı yerlerde kuvarslı stibin ( antimonit ) damarları görülür Yarımadanın batısındaki granit mafisi orta ve iri taneli koyu gri renkli , amfibollü ve fazla biyotitlidir Bilhassa bu kısımda irili ufaklı , magmanın hazmedilmemiş , göz göz, koyu renkli otolitleri iyi görülür Yarımadanın batısındaki Koyun, Marmara, Avşar ve Eğinlik adalarında da aynı özellikleri haiz granitler mevcuttur Kapıdağı granit kütlelerinin Hersinien hareketleri esnasında daha eski formasyonların içersine nüfüz ettiği kabul edilmektedir Kapıdağ granitlerinin bazıları içinde kuvars gözle görülmeyecek derecede azdır, bundan dolayı sokaklardaki parke taşları az zaman zarfında aşınmakta ve sahten cilalanmaktadır Parkeli yokuşlarda atların kaymaması için vaktile taşların üstleri oluk şeklinde yontulmuştur ki, bu çeşit parkelere istanbulun bazı sokakların da hala rastlanmaktadır Kazdağ (Edremit) Graniti Ocakları Erdemit in 5 km kuzeyinde ereli köyünün Armutlu sırtlarındadır Amfibollü bir granit olan bu taşın içinde iri ve parlak hornblend billurlarile feldispat ve iri kuvars parçacıkları çok iyi görülür Kapıdağı granitine pek benzeyen bu taş Edremit ve civarında parke ve bordür taşı olarak kullanılmaktadır Uludağ ( Bursa )Granit Bursanın güneyinde, Uludağ da, Karabelen, Kirazlıyayla,Bakacık ve batı zirve arasında büyük ve Kapıdere yaylası civarında da küçük birer granit kütlesi mevcuttur Büyük, granit kütlesi, şisti mermer (Sipolen), gnays ve amfibolitlerle temas halindedir Granitler zirve arasında tipik aşındırma şekilleri, kuvars, pegmatit ve aplit damarları ile dikkat çeker Burada bileşim bakımından birbirinden farklı iki tip granit mevcuttur Biri kenar graniti olup rengi açık, orta ve iri taneli, kuvars ve ortoklazı çok , biyotiti nispeten az, damar ve çatlaklar fazladır Diğeri ise çekirdek graniti olup ufak taneli, fazla plajıoklaslı, 1/3 nispetinde kuvarslı, biyotitli ve muskovitli, az damarlı ve çatlaklıdır Bu sonuncu daha ziyade bir granadiyorittir Jeolojik yapı bakımından Uludağ granitinin Antekambrin e veya Paleozoyik (Hersinien) e ait olduğu kabul edilmektedir Karabelen ile kirazlı yayla arasından şose civarından ve 28-29km arasında, Fethiye ve kizik köyleri ile kaplıkaya mevkiinde bulunan ocaklardan çıkartılan granitler, yollarda parke ve bordür taşı olarak kullanılmaktadır Son zamanlarda yeşil türbe etrafındaki inşaatta ve maliye binasının temellerinde bu granitlerden istifade edilmiştir