Türkiye'nin Dağları Hakkında Açıklamalı Bilgiler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

Türkiye'nin Dağları Hakkında Açıklamalı Bilgiler

Türkiye'nin DağlarI

Türkiye'nin kimi yerinde yüksek dağlar halinde kimi yerinde orta derecedeki dağlar biçiminde görülen kıvrım dağları ana çizgileriyle Karadeniz boyunca Kuzey Anadolu'yu Akdeniz boyunca Güney Anadolu'yu çevirir Doğu Anadolu'nun türlü kesimlerinde de bunların birer devamı halinde sıra sıra uzanırlar

Anadolunun kuzey dağlan Türkiye'nin bütün kuzey bölgesi boyunca sürekli sıradağlar olarak göz önüne alınabilirse de dağ görünüşü bakımından dağ özelliği Sakarya nehrinin aşağı kesiminden itibaren batıda kaybolur

Daha batıda Yıldız (lstranca) dağlan orta yükseklikteki dağlar olarak (700 - 1000 m

) Uzanır

Kuzey Anadolu dağlarının doğu bölümü ise üç - dört bin m

yüksekliğinde sarp dağlar olarak görülür

Bunların en yükseği olan Doğu Karadeniz dağları ve Giresun dağlan Türkiye'nin Karadeniz Bölgesinin doğu bölümünde Çoruh ırmağı ağzından Melet çayı vadisine kadar 400 km

boyda ve 50 - 60 km

enindeki dağ sırası boyunca yüksekliği 3500 m

yi aşan daha birçok doruklar vardır

Eteklerinden doruklana doğru çok yerde dik yamaçlar uzanır

Bu dağların yüksek yerlerinde yazın da eriyip bitmeyen kalıcı karlar ve buzulları buzul devrinden kalma küçük küçük birçok göller uzanır

Burada bu va*dilerin tabanı bile 1200 - 1500 m

yüksekliğindedir

Bu vadilerin güney ve güneydoğusunda sıra sıra Mescit dağlan Kop Otlukbeli Gü*müşhane Dumlu Kargapazan Yalnızçam Allahüekber dağlan (3000 m

ve daha yüksek) uzanırlar

Doğu Karadeniz dağlarında geçit yerleri hem az hem de çok yüksektir

Rize - of arasındaki kıyı bölümünü İspir ve Erzurum'a bağlayan Dağbaşı Beli 2750 m

dir

Buradan stabilize bir yol geçer

Daha batıda Of-Sürmene kıyı boyunu Bayburt'a bağlayan yolun geçtiği Dağ geçidi 2650 m

yüksekliktedir

Bunun batısında yüksekliği 2036 m

olan Zigana geçidi vardır ki buradan ünlü transit yolu Trabzon - Erzurum asfalt yolu geçer

Karadeniz boyu kıvrım dağlarının bir bölümü olan Doğu Karadeniz dağları kıvrım-kırıklı ve volkanik oluşmalara yer vermiş bir yapı gösterir

Burada Üçüncü Zamanın ilk yansında volkanik püskürmeler olmuş bu devrin sonunda yükselmeler meydana gelmiş bölgedeki yüksek dağ özelliği bu sıralarda belirmiştir

Bu yüksek geçilmesi güç çok yerinde sarp ve keskin doruklu sı*radağların batısında Karadeniz Bölgesinin orta bölümünde Samsun 'un sıra dağlarının batısında Karadeniz Bölgesinin orta bölümünde Samsun 'un gerisindeki geniş bölgede daha alçak (1000 - 1500 m

) ve üzerleri çok yerde yassı olan dağlar yer tutmuştur

Burada kıvrım kırıklı dağ sı*raları daha parçalı olup kıyı boyunu gerideki Kelkit ve Yeşilırmak va*dileriyle buralardaki ovalara çok daha elverişli geçitler bağlar

Bunlardan kıyı bölgesi dağları olan Canik dağları takriben Ordu ile Kızılırmağın aşağı kesimi arasında uzanır

Yüksekliği 1500 m

kadar olan orta yük*seklikte üstleri dalgalı dağlardır

Güneyde Kelkit vadisi uzanır

Canik dağlarının çok yeri kıvrımlı kırıklı Kretase tabakalarıyla yine bu devre ait volkanik arazi ve Eosen tabakalarından oluşmuştur

Bu dağlardan içerilere doğru birçok yollar uzanır: Ordu - Suşehri Ünye - Tokat Samsun *Amasya yollan gibi

Bu dağların güneyinde küçük dağ sıraları bulunur bu arada Deveci dağlan Çamlıbel dağları nisbeten devamlı ve yüksekçe dağlar olarak görülür

Karadeniz Bölgemizin batı bölümündeki dağlar Orta bölümündekinden daha yüksek daha devamlı arızalı dağlardır

Burada yük*sekliği 2000 - 2500 m

yi bulan dağlar az değildir

Deniz kıyısına paralel ve iç bölgeye sıra sıra uzanan bu dağlar Kızılırmağın kolları olan Gö*kırmak ve Devrez çayı vadileri boyundan içerilere doğru başlıca üç dağ sırası görülür: Küre dağları güneyde Ilgaz - Bolu dağları daha gü*neyde de Köroğlu dağlan

Birçok yerkabuğu hareketlerine uğramış ve yerinden oynamış bir yapı gösteren Küre dağlarının batıdaki devamı Zonguldak’a uzanır ki burası Türkiye'nin maden kömürü bölgesidir

Bu*rada Karbon ve onun üstünde de Kretase (İkinci Zamanın son devri) arazisi geniş yerler kaplar

Ilgaz dağlan yer yer billurlu taşlardan ve tabakalardan oluşmuş bir yapı gösterir

Bundan sonra çok yeri volkanik arazi olarak görülen ve geniş anlamıyla Körüğlu dağları adı verilmiş bulunan dağlık bölgeye girilir

Buranın en yüksek yeri olan Köroğlu tepesi 2378 m

dir

Buradaki kalın volkanik örtü altında yer yer kırılmış arazi vardır

Daha güneydeki kıvrımlı yapılı Sündiken – sıra dağları ile İç Anadolu'ya geçiş başlar

Anadolu'nun güneyinde boydan boya uzanan ve bütününe Toroslar adı verilen sıradağlar da Alp dağ oluşumu sisteminin güney kanadına ait vasıfları gösterirler

Ancak Toros kıvrımları bir sıradan ibaret de*ğildirler

Bu pek uzun dağ sıraları kuşağının iç yayları ve dış yayları vardır

Türkiye’nin Güneydoğu Bölümündeki Hakkari dağlarından iti*baren Siirt Ergani Maraş kuzeyinde uzanan sonra güneybatıya dönerek Amanos Dağları ile devam eden sıradağlar dizisi Torosların dış yayıdır

Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesini 'kucaklayan bu büyük yayın içinde de bu sıradağlara bağlı birkaç dağ sırası daha uzanır

Batıda Ga*ziantep çevresindeki ve Antakya güneyindeki dağların da bu sıralara bağlı bulunduğu kabul edilir

Öte yandan bu dış yay Kıbrıs adasında da devam eder

Bu büyük dış yay üzerinde Hakkari bölgesinde Türkiye'nin

en yüksek dağları bulunur

Burada Şemdinli ve Şırnak arasında sıra sıra uzanan ve yükseklikleri 3000 - 4000 m

bulunan birçok yerinde geçit vermeyen sarp ve keskin doruklu yüksek dağlar uzanır

Doğudan iti*baren Karadağ Sat Dağı Cilo Dağı (şimdiki adı Buzul dağı) Hakkari kuzeyindeki Karadağ Sümbül Dağı Samur Dağı Altın Dağı -Ser *dolusu dağı Tanintanin Dağları ve daha birçok adlarla anılan yüksek dağlar paralel diziler halinde sıralanmıştır

Bu dağlar Şirnak ka*sabasının 20 km

kadar doğusundan geçen Hezil suyu boyuna kadar uzanır

Bunlar yaklaşık olarak kuzey - güney doğrultusunda birkaç ırmak ve kolları ile derin yarılmışlardır

Doğu ucunda Karadağ ile Sat dağı arasındaki Şemdinli vadisi Sat dağları ile Cilo dağı arasında İnci çayı vadisi daha batıda Büyük Zap nehri vadisi

daha batıda da Habur çayının yukarı kesimi gibi Hakkari dağlık bölgesinde ova ve plato halindeki yukarı kesimi gibi

Hakkari dağlık bölgesinde ova 've plato halindeki düzlükler yoktur

Yalnız Sat ve Cilo dağlarının hemen kuzeydoğusunda Yüksekova adı ile anılan ve yüksekliği 2000 m

yi bulan ortasından Nehil çayının geçtiği büyük bir ova vardır

Bu devamlı dağlık ve geçitlerin az olduğu dağ sıralarını geçen ve her mev*simde gidiş gelişe açık olan yollar pek azdır

Bunlar da dar ve sarp yollardır

Başlıcaları Yüksekova - Şemdinli yolu Hakkari - Çukurca yolu Siirt - Şırnak - Cizre - Silopi yoludur

Hakkari Bölgesinin bu yüksek dağları yıl boyunca eriyip bitmeyen kalıcı karların birçok buzulların eski buzul göllerinin bulunduğu yukarı kesimlerinde yüksek dağ çayırlarına yer veren mevsiminde çağlayanlarla dolu ve güzel manzaralı yerlerdir

Bazı bakımlardan çok yerleri Av*rupa'daki Alp dağları özelliğindedir

Bu dağların en yükseği olan Cilo dağı 4170 m

yüksekliğindeki Reşko doruğu ile Türkiye'nin en yüksek dağlarından biridir

Bu dağ sırasının Büyük Zap ırmağı ile İnci çayı ara*sında boyu 45 km

genişliği 15 km

dir

Çok yeri sivri sarp dişli do*ruklarla dolu yer yer kalın kar ve buz örtüleriyle kaplıdır

Üzerinde bir*kaç küçük göl 3000 m

den yüksek yerlerinde 10 kadar buzul vardır

Bu buzullardan bazıları 1 - 2 km

boyunda 300 - 800 m

enindedir

Buz ör*tüsünün kalınlığı 20 m

yi geçer hatta kimi yerde 40 - 60 m

yi bulur

Kat " kat olan bu buz örtülerinin rengi çok yerinde açık mavi ile yeşilimsi ma*vidir

Buzullar boyunda derin çatlaklar ve yarıklar vardır

Buzul devrinde buralarda daha uzun buzulların bulunmuş olduğu anlaşılmıştır

Hakkari - Vangölü güneyinin bu sarp yüksek ve az geçitli geniş dağlık bölgesinin batısında yükseklikleri daha az (1500 - 2500 m

) daha fazla geçit veren dağ sıralan uzanır

Bunların başlıcaları doğudan batıya Muş Güneyi dağları Akçakara dağı Yumrutaş dağı Akdağ Maden dağları Gördük dağı Malatya Güneyi dağları Engizek dağı Maraş' ın Ahır dağı ve Amanos dağlarıdır

Bu dağ sıralarının hepsine birden "Gü*neydoğu Toroslu" denildiği de olur

Bu dağların geçitlerini geçerek içbölgeleri güneye bağlayan önemli ve işlek yollar vardır ki başlıcaları Bitlis - Siirt - Diyarbakır yolu Bingöl - Diyarbakır yolu Eıazığ - Di*yarbakır yolu Malatya - K

Maraş - Gaziantep yolu İskenderun - An*takya yoludur

Güneydoğu Anadolu bölgesini kuzeyden çeviren bu dağ*lar yayının içinde asıl sıradağlara paralel birkaç dağ sırası daha uzanır ki yükseklikleri çok olmayan bu dağların bir kısmı (Raman dağı gibi) Türkiye'nin petrol bölgesidir

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türkiye'nin Dağları Hakkında Açıklamalı Bilgiler Türkiye'nin Dağları Hakkında Açıklamalı Bilgiler Türkiye'nin DağlarI Türkiye'nin kimi yerinde yüksek dağlar halinde kimi yerinde orta derecedeki dağlar biçiminde görülen kıvrım dağları ana çizgileriyle Karadeniz boyunca Kuzey Anadolu'yu Akdeniz boyunca Güney Anadolu'yu çevirir Doğu Anadolu'nun türlü kesimlerinde de bunların birer devamı halinde sıra sıra uzanırlar Anadolunun kuzey dağlan Türkiye'nin bütün kuzey bölgesi boyunca sürekli sıradağlar olarak göz önüne alınabilirse de dağ görünüşü bakımından dağ özelliği Sakarya nehrinin aşağı kesiminden itibaren batıda kaybolur Daha batıda Yıldız (lstranca) dağlan orta yükseklikteki dağlar olarak (700 - 1000 m) Uzanır Kuzey Anadolu dağlarının doğu bölümü ise üç - dört bin m yüksekliğinde sarp dağlar olarak görülür Bunların en yükseği olan Doğu Karadeniz dağları ve Giresun dağlan Türkiye'nin Karadeniz Bölgesinin doğu bölümünde Çoruh ırmağı ağzından Melet çayı vadisine kadar 400 km boyda ve 50 - 60 km enindeki dağ sırası boyunca yüksekliği 3500 m yi aşan daha birçok doruklar vardır Eteklerinden doruklana doğru çok yerde dik yamaçlar uzanır Bu dağların yüksek yerlerinde yazın da eriyip bitmeyen kalıcı karlar ve buzulları buzul devrinden kalma küçük küçük birçok göller uzanır Burada bu vadilerin tabanı bile 1200 - 1500 m yüksekliğindedir Bu vadilerin güney ve güneydoğusunda sıra sıra Mescit dağlan Kop Otlukbeli Gümüşhane Dumlu Kargapazan Yalnızçam Allahüekber dağlan (3000 m ve daha yüksek) uzanırlar Doğu Karadeniz dağlarında geçit yerleri hem az hem de çok yüksektir Rize - of arasındaki kıyı bölümünü İspir ve Erzurum'a bağlayan Dağbaşı Beli 2750 m dir Buradan stabilize bir yol geçer Daha batıda Of-Sürmene kıyı boyunu Bayburt'a bağlayan yolun geçtiği Dağ geçidi 2650 m yüksekliktedir Bunun batısında yüksekliği 2036 m olan Zigana geçidi vardır ki buradan ünlü transit yolu Trabzon - Erzurum asfalt yolu geçer Karadeniz boyu kıvrım dağlarının bir bölümü olan Doğu Karadeniz dağları kıvrım-kırıklı ve volkanik oluşmalara yer vermiş bir yapı gösterir Burada Üçüncü Zamanın ilk yansında volkanik püskürmeler olmuş bu devrin sonunda yükselmeler meydana gelmiş bölgedeki yüksek dağ özelliği bu sıralarda belirmiştir Bu yüksek geçilmesi güç çok yerinde sarp ve keskin doruklu sıradağların batısında Karadeniz Bölgesinin orta bölümünde Samsun 'un sıra dağlarının batısında Karadeniz Bölgesinin orta bölümünde Samsun 'un gerisindeki geniş bölgede daha alçak (1000 - 1500 m) ve üzerleri çok yerde yassı olan dağlar yer tutmuştur Burada kıvrım kırıklı dağ sıraları daha parçalı olup kıyı boyunu gerideki Kelkit ve Yeşilırmak vadileriyle buralardaki ovalara çok daha elverişli geçitler bağlar Bunlardan kıyı bölgesi dağları olan Canik dağları takriben Ordu ile Kızılırmağın aşağı kesimi arasında uzanır Yüksekliği 1500 m kadar olan orta yükseklikte üstleri dalgalı dağlardır Güneyde Kelkit vadisi uzanır Canik dağlarının çok yeri kıvrımlı kırıklı Kretase tabakalarıyla yine bu devre ait volkanik arazi ve Eosen tabakalarından oluşmuştur Bu dağlardan içerilere doğru birçok yollar uzanır: Ordu - Suşehri Ünye - Tokat Samsun Amasya yollan gibi Bu dağların güneyinde küçük dağ sıraları bulunur bu arada Deveci dağlan Çamlıbel dağları nisbeten devamlı ve yüksekçe dağlar olarak görülür Karadeniz Bölgemizin batı bölümündeki dağlar Orta bölümündekinden daha yüksek daha devamlı arızalı dağlardır Burada yüksekliği 2000 - 2500 m yi bulan dağlar az değildir Deniz kıyısına paralel ve iç bölgeye sıra sıra uzanan bu dağlar Kızılırmağın kolları olan Gökırmak ve Devrez çayı vadileri boyundan içerilere doğru başlıca üç dağ sırası görülür: Küre dağları güneyde Ilgaz - Bolu dağları daha güneyde de Köroğlu dağlan Birçok yerkabuğu hareketlerine uğramış ve yerinden oynamış bir yapı gösteren Küre dağlarının batıdaki devamı Zonguldak’a uzanır ki burası Türkiye'nin maden kömürü bölgesidir Burada Karbon ve onun üstünde de Kretase (İkinci Zamanın son devri) arazisi geniş yerler kaplar Ilgaz dağlan yer yer billurlu taşlardan ve tabakalardan oluşmuş bir yapı gösterir Bundan sonra çok yeri volkanik arazi olarak görülen ve geniş anlamıyla Körüğlu dağları adı verilmiş bulunan dağlık bölgeye girilir Buranın en yüksek yeri olan Köroğlu tepesi 2378 m dir Buradaki kalın volkanik örtü altında yer yer kırılmış arazi vardır Daha güneydeki kıvrımlı yapılı Sündiken – sıra dağları ile İç Anadolu'ya geçiş başlar Anadolu'nun güneyinde boydan boya uzanan ve bütününe Toroslar adı verilen sıradağlar da Alp dağ oluşumu sisteminin güney kanadına ait vasıfları gösterirler Ancak Toros kıvrımları bir sıradan ibaret değildirler Bu pek uzun dağ sıraları kuşağının iç yayları ve dış yayları vardır Türkiye’nin Güneydoğu Bölümündeki Hakkari dağlarından itibaren Siirt Ergani Maraş kuzeyinde uzanan sonra güneybatıya dönerek Amanos Dağları ile devam eden sıradağlar dizisi Torosların dış yayıdır Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesini 'kucaklayan bu büyük yayın içinde de bu sıradağlara bağlı birkaç dağ sırası daha uzanır Batıda Gaziantep çevresindeki ve Antakya güneyindeki dağların da bu sıralara bağlı bulunduğu kabul edilir Öte yandan bu dış yay Kıbrıs adasında da devam eder Bu büyük dış yay üzerinde Hakkari bölgesinde Türkiye'nin en yüksek dağları bulunur Burada Şemdinli ve Şırnak arasında sıra sıra uzanan ve yükseklikleri 3000 - 4000 m bulunan birçok yerinde geçit vermeyen sarp ve keskin doruklu yüksek dağlar uzanır Doğudan itibaren Karadağ Sat Dağı Cilo Dağı (şimdiki adı Buzul dağı) Hakkari kuzeyindeki Karadağ Sümbül Dağı Samur Dağı Altın Dağı -Ser dolusu dağı Tanintanin Dağları ve daha birçok adlarla anılan yüksek dağlar paralel diziler halinde sıralanmıştır Bu dağlar Şirnak kasabasının 20 km kadar doğusundan geçen Hezil suyu boyuna kadar uzanır Bunlar yaklaşık olarak kuzey - güney doğrultusunda birkaç ırmak ve kolları ile derin yarılmışlardır Doğu ucunda Karadağ ile Sat dağı arasındaki Şemdinli vadisi Sat dağları ile Cilo dağı arasında İnci çayı vadisi daha batıda Büyük Zap nehri vadisi daha batıda da Habur çayının yukarı kesimi gibi Hakkari dağlık bölgesinde ova ve plato halindeki yukarı kesimi gibi Hakkari dağlık bölgesinde ova 've plato halindeki düzlükler yoktur Yalnız Sat ve Cilo dağlarının hemen kuzeydoğusunda Yüksekova adı ile anılan ve yüksekliği 2000 m yi bulan ortasından Nehil çayının geçtiği büyük bir ova vardır Bu devamlı dağlık ve geçitlerin az olduğu dağ sıralarını geçen ve her mevsimde gidiş gelişe açık olan yollar pek azdır Bunlar da dar ve sarp yollardır Başlıcaları Yüksekova - Şemdinli yolu Hakkari - Çukurca yolu Siirt - Şırnak - Cizre - Silopi yoludur Hakkari Bölgesinin bu yüksek dağları yıl boyunca eriyip bitmeyen kalıcı karların birçok buzulların eski buzul göllerinin bulunduğu yukarı kesimlerinde yüksek dağ çayırlarına yer veren mevsiminde çağlayanlarla dolu ve güzel manzaralı yerlerdir Bazı bakımlardan çok yerleri Avrupa'daki Alp dağları özelliğindedir Bu dağların en yükseği olan Cilo dağı 4170 m yüksekliğindeki Reşko doruğu ile Türkiye'nin en yüksek dağlarından biridir Bu dağ sırasının Büyük Zap ırmağı ile İnci çayı arasında boyu 45 km genişliği 15 km dir Çok yeri sivri sarp dişli doruklarla dolu yer yer kalın kar ve buz örtüleriyle kaplıdır Üzerinde birkaç küçük göl 3000 m den yüksek yerlerinde 10 kadar buzul vardır Bu buzullardan bazıları 1 - 2 km boyunda 300 - 800 m enindedir Buz örtüsünün kalınlığı 20 m yi geçer hatta kimi yerde 40 - 60 m yi bulur Kat " kat olan bu buz örtülerinin rengi çok yerinde açık mavi ile yeşilimsi mavidir Buzullar boyunda derin çatlaklar ve yarıklar vardır Buzul devrinde buralarda daha uzun buzulların bulunmuş olduğu anlaşılmıştır Hakkari - Vangölü güneyinin bu sarp yüksek ve az geçitli geniş dağlık bölgesinin batısında yükseklikleri daha az (1500 - 2500 m) daha fazla geçit veren dağ sıralan uzanır Bunların başlıcaları doğudan batıya Muş Güneyi dağları Akçakara dağı Yumrutaş dağı Akdağ Maden dağları Gördük dağı Malatya Güneyi dağları Engizek dağı Maraş' ın Ahır dağı ve Amanos dağlarıdır Bu dağ sıralarının hepsine birden "Güneydoğu Toroslu" denildiği de olur Bu dağların geçitlerini geçerek içbölgeleri güneye bağlayan önemli ve işlek yollar vardır ki başlıcaları Bitlis - Siirt - Diyarbakır yolu Bingöl - Diyarbakır yolu Eıazığ - Diyarbakır yolu Malatya - K Maraş - Gaziantep yolu İskenderun - Antakya yoludur Güneydoğu Anadolu bölgesini kuzeyden çeviren bu dağlar yayının içinde asıl sıradağlara paralel birkaç dağ sırası daha uzanır ki yükseklikleri çok olmayan bu dağların bir kısmı (Raman dağı gibi) Türkiye'nin petrol bölgesidir