Devletler Coğrafyası - Azerbaycan

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

Devletler Coğrafyası - Azerbaycan

Azerbaycan, Resmî adı Azerbaycan Cumhuriyeti dir

Avrupa ve Asya kıtaları arasında, Güney Kafkasya'da yer alır

Komşuları; kuzeyde Rusya ve Gürcistan , batısında Ermenistan , güneyinde İran güney batıda Türkiye yer alır

Ayrıca doğuda Hazar Denizi'ne kıyısı vardır

Tarih

Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır

Burayı (M

Ö

323) yöneten komutanlarından Atropates'ten geldiği söylendiği gibi "Od" anlamındaki azer sözcüklerinden geldiği de belirtilmektedir

Ancak, bu yer adının etimolojisi yapılırken, bu bölgede egemenlik Süren Kasar (Hazar) Türkleri'nin ismi de göz önüne alınmalıdır ve kaynaklara göre gerçek payı da büyüktür

Türklerin Azerbaycan'a gelişleri tahminini ve M

Ö

Saka-İskit döneminde başladığı savunulmaktadır

M

S

395 te Hun Türkleri Balkanlar'a inerken bir kısmının Kafkaslar yoluyla Anadolu'ya ve Azerbaycan'a sarktıkları bilinmektedir

Selçuklu Türkleri'nin Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır

Sultan Alparslan zamanında Azerbaycan'da Türkmenler sayesinde Azerbaycan'ın Türkleşmesi kolay gerçekleşmistir

Azerbaycan daha sonra İlhanlılar'ın egemenliğine girmiş ve bir süre Altınordu Devleti'nin hakimeyitinde kalmış; Akkoyunlu ve Karakoyunlular döneminde Türk nüfusu bakımından en yoğun dönemini yaşamıştır

Daha sonra Azerbaycan'da Safeviler, Afşar ve Kaçarlar hüküm sürmüşlerdir

Bundan sonra sırasıyla; Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Kuba, Nahcivan, Revan, Tebriz, Urmiye, Erdil hanlıkları dönemi başlamıştır

Azerbaycan toprakları Rusların egemenliğine girdikten sonra Erivan'a ve Karabağ'a Ermeni'ler yerleştirilmeye başlanılmıştır

Azerbaycan Türkleri, 1918 - 1920'de Kafkasya Kurultayı'nı toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de ulusal Azerbaycan Devleti'ni kurmuşlardır

Bu devlet Orta Doğu'da ilk özerk cumhuriyet olmuştur

Ancak 1920'de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyetler Birliği'ne katılmak zorunda kalmıştır

30 Eylül 1991'de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir

Genel

Azeriler Kafkasya bölgesinin en büyük Türk bölümünü oluşturmaktadır

Bugüne kadar Kafkaslarda ulusal ve ırksal uyanışın merkezi hep Bakü olmuştur

Bu düşüncenin isim babaları Hüseyni Zade Ali, Ağaoğlu Ahmed, Ali Merdem Topçu Bey'dir

Coğrafi Konumu

Azerbaycan 38°-25 kuzey enlemleri ile 44°-50 doğu boylamları arasındaki coğrafı bölgeye yerleşmiştir

Sınırların uzunluğu 3600 km dir

Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının % 50'si dağlık alanlardır

Dağlık alanlar Büyük Kafkasya, Küçük Kafkasya ve Talış dağlarından meydana gelmektedir

En yüksek yeri Tufandağı' 4489 metredir

Hinal dağı, Delidağı, Kedidağı önemli dağlandır

Kura-Aras Ovası en büyük düzlüktür

Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9 una sahiptir

Yıllık ortalama sıcaklığı 10 C'nın üzerindedir

En büyük gölü 17,5 km² ile Hacıkabul Gölü'dür

Azerbaycan'ın en uzun nehri 1364 km Hazar Denizi'ne dökülen Kura Nehri'dir

Kura'nın bir kolu olan Aras ise 1072 km'dir

Demografik Durumu (Ocak 1990 öncesi)

Etnik Grup Nüfus Oran

Azerbaycan Türkleri 5

805

000 %82,6

Rus 392

300 %5,5

Ermeni 390

500 %5,5

Lezgi 171

000 %2,4

Avar 44

100 %0,6

Yahudi 30

800 %0,4

Diğer 80

000 %1

Etnik Grup Nüfus Oran

Azerbaycan Türkleri 8

441

000 %98

Ermeni - %1

Yahudi 8

000 %0,09

Diğer 85

000 %1

Ocak 1990 olaylarından sonra ülkede bulunan Rusların ve Karabağnın Ermeniler tarfından işgalinden dolayı Ermeniler'in göçü yoğunlaşmıştır

Ermeni işgali altındaki Karabağ dışında Azerbaycan'da artık hiç bir Ermeni kalmamıştır

Bunun sonucu olarak toplam nüfus içinde Azerilerin oranının %95'u aştığı tahmin edilmektedir ve bu oran %99'a doğru hızla artmaktadır

Toplam nüfus büyüme oranı %0,89'dur

Yaş grubu - Toplam nüfustaki payı:

0-14 - 33

0

15-29 - 28

9

30-44 - 17

7

45-59 - 12

0

60 + - 8

4

Yukarı Karabağ

Yüzölçümü: 4

400km²

Nüfusu: 295

000

Azerbaycan toprağı olan Karabağ bugün Ermeni işgali altındadır ve yaklaşık bir milyon Azeri Ermenilerin baskıları sonucu bölgeden göç etmeye zorlanmıştır

Ermeniler, tüm Birleşmiş Milletler ve Agit kararlarına rağmen işgal ettikleri bölgelerden çekilmemektedirler

Siyasal ve Sosyal Yapılanmalar

Azerbaycan'da kendilerini parti olarak adlandıran fakat hukuken böyle bir kimliği olmayan çeşitli partiler mevcuttur

Bunlardan en büyükleri şunlardır:

Yeni Azerbaycan Partisi 1993 (İktidar)

Anavatan Partisi

Milli Müsavat Partisi (Ana muhalefet)

Halk Cephesi (Muhalefet)

Milli İstiklal Partisi (Muhalefet)

Sosyal Demokrat Parti (Muhalefet)

Bağımsız Demokrat Parti

Milli Muhabbet Partisi

Tövbe Partisi: (İran yanlısı)

Halk partisi

Yeşiller Partisi

Demokrat Partisi

Demokratik Islahatlar Partisi

Ümid Partisi

Ekonomik ve Sosyal Yapı

1991'de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak Manat'a bağlı kalmıştır

Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır

Ham petrol üretimi 2006' da günlük 600,000 varile ulaşmıştır

Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyon m³ dur

Toplam doğalgaz rezervi 118

65 milyar metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır

Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayide vardır

- Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir

- Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir

- En önemli ihracatı petroldur

- Petro-kimya ürünleri de ihracatta önemli yer tutmaktadır

Tarım ve Hayvancılık

Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir

Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır

Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün ve üzümdür

Ayrıca, dut ağacından yılda 5

000 ton ipek kozası elde edilmektedir

Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır

En son verilere göre Azerbaycan'da 1,5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır

Arıcılık gelişmiştir

Sanayi

Azerbaycan'da sanayi sektörü net maddi üretimin % 48,3 (1992 tahmini) oluşturmaktadır

Ağır Sanayi: Enerji, Metalurji, Makina, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir

Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır

Ulaşım

Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir

Demiryolu: 2

090 km

Kara Ulaştırması: Karayolu 30

400 km

Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır

Hava ulaştırması:Bakü hava limanından yapılmakta olup İstanbul, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin gibi dünyanın diğer bölgeleriyle bağlantılıdır

Eğitim

Azerbaycan'da eğitimin tüm diğer Türk devlet ve topluluklarına göre çok ileri seviyede olduğu görülür

1991 istatistiki verilere göre 4775 okulda 1

503

000 öğrenci okumaktadır

Bugün okul sayısı 5

000'e, öğrenci sayısı 1

600

000'e ulaşmıştır

Azerbaycan da 6

500 kültür tesisi, 4

605 adet kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3

680 kültür evi bulunmaktadır

Okuma yazma oranı %100'dür

Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve buna bağlı Enstitüler bütün bilimsel, teknik, sağlık, sanat kollarını içerir boyutlardadır

Çok sayıda yabancı öğrenci bulunmaktadır

Sağlık

Azerbaycan'da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır

İlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta, Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte, Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır

Böylece Azerbaycan halkı eşit biçimde sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır

Sosyal Güvenlik

Azerbaycan'da sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır

Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır

Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavramını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekonomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir

Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır

Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır

Birleşmiş Milletler, Agik, IMF gibi kuruluşların da üyesidir

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Devletler Coğrafyası - Azerbaycan Devletler Coğrafyası - Azerbaycan Azerbaycan, Resmî adı Azerbaycan Cumhuriyeti dir Avrupa ve Asya kıtaları arasında, Güney Kafkasya'da yer alır Komşuları; kuzeyde Rusya ve Gürcistan , batısında Ermenistan , güneyinde İran güney batıda Türkiye yer alırAyrıca doğuda Hazar Denizi'ne kıyısı vardır Tarih Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır Burayı (MÖ 323) yöneten komutanlarından Atropates'ten geldiği söylendiği gibi "Od" anlamındaki azer sözcüklerinden geldiği de belirtilmektedir Ancak, bu yer adının etimolojisi yapılırken, bu bölgede egemenlik Süren Kasar (Hazar) Türkleri'nin ismi de göz önüne alınmalıdır ve kaynaklara göre gerçek payı da büyüktür Türklerin Azerbaycan'a gelişleri tahminini ve MÖ Saka-İskit döneminde başladığı savunulmaktadır MS 395 te Hun Türkleri Balkanlar'a inerken bir kısmının Kafkaslar yoluyla Anadolu'ya ve Azerbaycan'a sarktıkları bilinmektedir Selçuklu Türkleri'nin Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır Sultan Alparslan zamanında Azerbaycan'da Türkmenler sayesinde Azerbaycan'ın Türkleşmesi kolay gerçekleşmistir Azerbaycan daha sonra İlhanlılar'ın egemenliğine girmiş ve bir süre Altınordu Devleti'nin hakimeyitinde kalmış; Akkoyunlu ve Karakoyunlular döneminde Türk nüfusu bakımından en yoğun dönemini yaşamıştır Daha sonra Azerbaycan'da Safeviler, Afşar ve Kaçarlar hüküm sürmüşlerdir Bundan sonra sırasıyla; Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Kuba, Nahcivan, Revan, Tebriz, Urmiye, Erdil hanlıkları dönemi başlamıştır Azerbaycan toprakları Rusların egemenliğine girdikten sonra Erivan'a ve Karabağ'a Ermeni'ler yerleştirilmeye başlanılmıştır Azerbaycan Türkleri, 1918 - 1920'de Kafkasya Kurultayı'nı toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de ulusal Azerbaycan Devleti'ni kurmuşlardır Bu devlet Orta Doğu'da ilk özerk cumhuriyet olmuştur Ancak 1920'de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyetler Birliği'ne katılmak zorunda kalmıştır 30 Eylül 1991'de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir Genel Azeriler Kafkasya bölgesinin en büyük Türk bölümünü oluşturmaktadır Bugüne kadar Kafkaslarda ulusal ve ırksal uyanışın merkezi hep Bakü olmuştur Bu düşüncenin isim babaları Hüseyni Zade Ali, Ağaoğlu Ahmed, Ali Merdem Topçu Bey'dir Coğrafi Konumu Azerbaycan 38°-25 kuzey enlemleri ile 44°-50 doğu boylamları arasındaki coğrafı bölgeye yerleşmiştir Sınırların uzunluğu 3600 km dir Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının % 50'si dağlık alanlardır Dağlık alanlar Büyük Kafkasya, Küçük Kafkasya ve Talış dağlarından meydana gelmektedir En yüksek yeri Tufandağı' 4489 metredirHinal dağı, Delidağı, Kedidağı önemli dağlandır Kura-Aras Ovası en büyük düzlüktür Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9 una sahiptirYıllık ortalama sıcaklığı 10 C'nın üzerindedir En büyük gölü 17,5 km² ile Hacıkabul Gölü'dür Azerbaycan'ın en uzun nehri 1364 km Hazar Denizi'ne dökülen Kura Nehri'dir Kura'nın bir kolu olan Aras ise 1072 km'dir Demografik Durumu (Ocak 1990 öncesi) Etnik Grup Nüfus Oran Azerbaycan Türkleri 5805000 %82,6 Rus 392300 %5,5 Ermeni 390500 %5,5 Lezgi 171000 %2,4 Avar 44100 %0,6 Yahudi 30800 %0,4 Diğer 80000 %1 Etnik Grup Nüfus Oran Azerbaycan Türkleri 8441000 %98 Ermeni - %1 Yahudi 8000 %0,09 Diğer 85000 %1 Ocak 1990 olaylarından sonra ülkede bulunan Rusların ve Karabağnın Ermeniler tarfından işgalinden dolayı Ermeniler'in göçü yoğunlaşmıştırErmeni işgali altındaki Karabağ dışında Azerbaycan'da artık hiç bir Ermeni kalmamıştır Bunun sonucu olarak toplam nüfus içinde Azerilerin oranının %95'u aştığı tahmin edilmektedir ve bu oran %99'a doğru hızla artmaktadır Toplam nüfus büyüme oranı %0,89'dur Yaş grubu - Toplam nüfustaki payı: 0-14 - 330 15-29 - 289 30-44 - 177 45-59 - 120 60 + - 84 Yukarı Karabağ Yüzölçümü: 4400km² Nüfusu: 295000 Azerbaycan toprağı olan Karabağ bugün Ermeni işgali altındadır ve yaklaşık bir milyon Azeri Ermenilerin baskıları sonucu bölgeden göç etmeye zorlanmıştır Ermeniler, tüm Birleşmiş Milletler ve Agit kararlarına rağmen işgal ettikleri bölgelerden çekilmemektedirler Siyasal ve Sosyal Yapılanmalar Azerbaycan'da kendilerini parti olarak adlandıran fakat hukuken böyle bir kimliği olmayan çeşitli partiler mevcutturBunlardan en büyükleri şunlardır: Yeni Azerbaycan Partisi 1993 (İktidar) Anavatan Partisi Milli Müsavat Partisi (Ana muhalefet) Halk Cephesi (Muhalefet) Milli İstiklal Partisi (Muhalefet) Sosyal Demokrat Parti (Muhalefet) Bağımsız Demokrat Parti Milli Muhabbet Partisi Tövbe Partisi: (İran yanlısı) Halk partisi Yeşiller Partisi Demokrat Partisi Demokratik Islahatlar Partisi Ümid Partisi Ekonomik ve Sosyal Yapı 1991'de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak Manat'a bağlı kalmıştır Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır Ham petrol üretimi 2006' da günlük 600,000 varile ulaşmıştır Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyon m³ dur Toplam doğalgaz rezervi 11865 milyar metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayide vardır - Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir - Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir - En önemli ihracatı petroldur - Petro-kimya ürünleri de ihracatta önemli yer tutmaktadır Tarım ve Hayvancılık Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün ve üzümdür Ayrıca, dut ağacından yılda 5000 ton ipek kozası elde edilmektedir Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır En son verilere göre Azerbaycan'da 1,5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır Arıcılık gelişmiştir Sanayi Azerbaycan'da sanayi sektörü net maddi üretimin % 48,3 (1992 tahmini) oluşturmaktadır Ağır Sanayi: Enerji, Metalurji, Makina, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır Ulaşım Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir Demiryolu: 2090 km Kara Ulaştırması: Karayolu 30400 km Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır Hava ulaştırması:Bakü hava limanından yapılmakta olup İstanbul, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin gibi dünyanın diğer bölgeleriyle bağlantılıdır Eğitim Azerbaycan'da eğitimin tüm diğer Türk devlet ve topluluklarına göre çok ileri seviyede olduğu görülür 1991 istatistiki verilere göre 4775 okulda 1503000 öğrenci okumaktadır Bugün okul sayısı 5000'e, öğrenci sayısı 1600000'e ulaşmıştır Azerbaycan da 6500 kültür tesisi, 4605 adet kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3680 kültür evi bulunmaktadır Okuma yazma oranı %100'dür Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve buna bağlı Enstitüler bütün bilimsel, teknik, sağlık, sanat kollarını içerir boyutlardadır Çok sayıda yabancı öğrenci bulunmaktadır Sağlık Azerbaycan'da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır İlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta, Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte, Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır Böylece Azerbaycan halkı eşit biçimde sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır Sosyal Güvenlik Azerbaycan'da sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavramını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekonomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır Birleşmiş Milletler, Agik, IMF gibi kuruluşların da üyesidir