Kurak Ve Yarı Kurak Bölgelerde Etkili Olan Etmen Ve Süreçler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

1

Fiziksel Parçalanma ve Kimyasal ayrışma:

Kurak ve yarı kurak bölgelerde fiziksel parçalanma egemendir

Bu bölgelerde günlük sıcaklık değişimi çok fazladır

Bitki örtüsünün çok zayıf olduğu bu sahalar gündüz çok ısınır

Bunda atmosferdeki bağıl nemin düşük olması ve güneş ışınlarının fazla tutulmadan yeryüzüne ulaşması etkili olmaktadır

Ancak güneşten gelen enerji gece hızla uzaya yansıdığı için sıcaklık hızla düşer

Böylece gündüz ısınıp genleşen kayaçlar, gece soğuyunca büzülür

Olayın tekrar tekrar meydana gelmesi sonucunda kayalarda çatlaklar gerçekleşir

Böylece kayaçlar köşeli parçalar halinde ufalanır

Kimyasal ayrışma, suyun yetersiz olması nedeniyle fiziksel parçalanma kadar önemli değildir ve daha çok fiziksel parçalanmayı hazırlayıcı veya kolaylaştırıcı bir etkiye sahiptir

2

Rüzgar:

Rüzgar kurak ve yarı kurak bölgelerde önemli bir şekillendirici etmendir

Yer şekillerinin meydana gelmesinde iki yoldan etkili olur

Bunlarda birincisi aşındırma (korrazyon) diğeri ise taşıma (deflasyon)'dır

Rüzgarın etkisiyle daha çok küçük şekiller meydana gelir

Rüzgar aşındırması zeminde veya zeminden 1-2 m yükseltide meydana gelir

Bu şekilde kayaçların yüzeyi çizilir, cilalanır; yamaçların alt kısmı oyulur; mantar kaya veya yardanglar oluşmaktadır

Rüzgarın deflasyon etkisi daha büyüktür

Deflasyonun oluşumu ve şiddeti üzerinde rüzgarın hızı, taşınan malzemenin boyutu ve şekli, bitki örtüsü, toprak özelliği, zeminin nem içeriği ve arazinin kullanım şekli etkili olmaktadır

Rüzgar hızı ne kadar fazla ise deflasyon o kadar şiddetli olurken, malzemede daha uzağa taşınır

Unsur boyutu ne kadar küçük olursa o kadar kolay taşınır

Ayrıca yuvarlak unsurlar köşeli unsurlardan daha kolay taşınır

Bitki örtüsünün varlığı ve yoğunluğu deflasyonu azaltıcı etkiye sahiptir

Zemini kaplayan kalker kabuklar da deflasyonu azaltıcı etkiye sahiptir

Zeminin nemli oluşu deflasyonu azaltmaktadır

Toprakta bulunan nem zemini oluşturan gevşek unsurları birbirine bağlayarak rüzgarın etkisini azaltır

Rüzgar şiddetinin fazla olduğu sahalarda arazinin yanlış kullanılması deflasyona sebep olur

örneğin herhangi bir sebeple bitki örtüsünün ortadan kaldırılması deflasyona neden olmaktadır

3

Akarsular ve Seyelan:

Kurak bölgeler akışsız (areik) ve içe akışlı (andoreik) sahaları meydana getirir

Yarı kurak bölgelerin bir kısmında da içe akışlı özellik görülür

Kurak bölgelerdeki yağış yetersizliği sürekli akarsuların oluşmalarına imkan vermez

Bu bölgelerdeki akarsu aşındırması, allojen (yabancı) akarsuların dışında zaman zaman meydana gelen sel ve seyelan sularıyla gerçekleşir

Aşındırmanın süresi kısa olmakla birlikte etkinlik derecesi büyüktür

Bitki örtüsünden yoksunluk aşındırma şiddetini arttırır

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kurak Ve Yarı Kurak Bölgelerde Etkili Olan Etmen Ve Süreçler 1 Fiziksel Parçalanma ve Kimyasal ayrışma: Kurak ve yarı kurak bölgelerde fiziksel parçalanma egemendir Bu bölgelerde günlük sıcaklık değişimi çok fazladır Bitki örtüsünün çok zayıf olduğu bu sahalar gündüz çok ısınır Bunda atmosferdeki bağıl nemin düşük olması ve güneş ışınlarının fazla tutulmadan yeryüzüne ulaşması etkili olmaktadır Ancak güneşten gelen enerji gece hızla uzaya yansıdığı için sıcaklık hızla düşer Böylece gündüz ısınıp genleşen kayaçlar, gece soğuyunca büzülür Olayın tekrar tekrar meydana gelmesi sonucunda kayalarda çatlaklar gerçekleşir Böylece kayaçlar köşeli parçalar halinde ufalanır Kimyasal ayrışma, suyun yetersiz olması nedeniyle fiziksel parçalanma kadar önemli değildir ve daha çok fiziksel parçalanmayı hazırlayıcı veya kolaylaştırıcı bir etkiye sahiptir 2 Rüzgar: Rüzgar kurak ve yarı kurak bölgelerde önemli bir şekillendirici etmendir Yer şekillerinin meydana gelmesinde iki yoldan etkili olur Bunlarda birincisi aşındırma (korrazyon) diğeri ise taşıma (deflasyon)'dır Rüzgarın etkisiyle daha çok küçük şekiller meydana gelir Rüzgar aşındırması zeminde veya zeminden 1-2 m yükseltide meydana gelir Bu şekilde kayaçların yüzeyi çizilir, cilalanır; yamaçların alt kısmı oyulur; mantar kaya veya yardanglar oluşmaktadır Rüzgarın deflasyon etkisi daha büyüktür Deflasyonun oluşumu ve şiddeti üzerinde rüzgarın hızı, taşınan malzemenin boyutu ve şekli, bitki örtüsü, toprak özelliği, zeminin nem içeriği ve arazinin kullanım şekli etkili olmaktadır Rüzgar hızı ne kadar fazla ise deflasyon o kadar şiddetli olurken, malzemede daha uzağa taşınır Unsur boyutu ne kadar küçük olursa o kadar kolay taşınır Ayrıca yuvarlak unsurlar köşeli unsurlardan daha kolay taşınır Bitki örtüsünün varlığı ve yoğunluğu deflasyonu azaltıcı etkiye sahiptir Zemini kaplayan kalker kabuklar da deflasyonu azaltıcı etkiye sahiptir Zeminin nemli oluşu deflasyonu azaltmaktadır Toprakta bulunan nem zemini oluşturan gevşek unsurları birbirine bağlayarak rüzgarın etkisini azaltır Rüzgar şiddetinin fazla olduğu sahalarda arazinin yanlış kullanılması deflasyona sebep olur örneğin herhangi bir sebeple bitki örtüsünün ortadan kaldırılması deflasyona neden olmaktadır 3 Akarsular ve Seyelan: Kurak bölgeler akışsız (areik) ve içe akışlı (andoreik) sahaları meydana getirir Yarı kurak bölgelerin bir kısmında da içe akışlı özellik görülür Kurak bölgelerdeki yağış yetersizliği sürekli akarsuların oluşmalarına imkan vermez Bu bölgelerdeki akarsu aşındırması, allojen (yabancı) akarsuların dışında zaman zaman meydana gelen sel ve seyelan sularıyla gerçekleşir Aşındırmanın süresi kısa olmakla birlikte etkinlik derecesi büyüktürBitki örtüsünden yoksunluk aşındırma şiddetini arttırır