|
Prof. Dr. Sinsi
|
Avustralya Kıtası Genel Özelikler
Avustralya Kıtası Genel Özelikler
Okyanusya, Büyük Okyanus' a dağılmış adaları içine alan ülkelerden ve Avustralya' dan oluşan kıtadır Asya' nın güney ve güneydoğusunda, Antarktika' nın kuzeyinde ve Büyük Okyanus ile Hint Okyanusu' nun arasında yer alır Dünyanın, birer kıta olan diğer parçalarından farklı olarak, bu parçaya bütünlüğü sağlayan ve adını veren okyanustur Yüzölçümü 8970000 km2, nüfusu 25000000' dur (1991)
Okyanusya' nın sınırları: Büyük Okyanus' taki adaların hepsi Okyanusya' ya bağlı değildir Asya ve Amerika yakınındaki takımadalar, bu kıtaların parçasıdır Amerika kıyıları açığındaki adalar, Aleut Adaları ve özellikle Uzakdoğu' daki Japon takımadaları, Endonezya ve Filipinler Okyanusya' ya katılmazlar Malezya takımadaları zaman zaman Okyanusya' ya bağlı sayılmışsa da, halkları, medeniyetleri ve tüm faaliyetleri bakımından Güneydoğu Asya' ya daha yakındır
Okyanusya'nın bölümleri: Okyanusya dört kısıma bölünür Avustralya, Melanezya, Polinezya ve Mikronezya Gerçek bir küçük kıta olan ve Büyük Okyanus ile Hint Okyanusu arasında yer alan, Avrupa' nın dörtte üçü büyüklüğündeki (7704000 km2) Avustralya, en kalabalık bölgeleri Büyük Okyanus' a dönük olduğu için bir Okyanusya toprağıdır Diğer yandan, tarihi de Avrupalıların Okyanusya' yı keşfetmeleri ve yerleşmeleriyle ilgilidir Melanezya, Avustralya ve Endonezya' nın doğusundaki adaları içine alır Bu adalara genellikle Yeni Gine de dahildir Polinezya, Yeni Zelanda takımadaları ile Ekvator' un kuzey ve güneyindeki Orta Büyük Okyanus adalarını kapsar Mikronezya, Malezya' nın kuzeyindeki takımadaları içine alır Çeşitli takımadaların adaları genellikle kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanır ve çoğunlukla yay şeklinde dizilmiştir
Okyanusya' da yer alan ada ve ülkeler: Avustralya dışında, Okyanusya adaları başlıca üç türdür
1- Yeni Zelanda, Yeni Gine ve Melanezya' nın bazı adaları dağlık yüzey şekillerini ve bugünkü biçimlerini toprak hareketleri sonucunda almıştır Kıvrılmalar ve kırılmalar genellikle çok yenidir ve bu adalarda sık sık deprem olur, yanardağlar püskürür
2- Polinezya, Melanezya ve Mikronezya takımadalarının çoğu yüzeyden az çok uzak bir denizaltı tabanının üzerindeki volkanik akıntıların sonucudur Bazıları etkin olan yanardağlar çok yüksektir Hawaii takımadalarında bu yükseklik 2400 m' yi bulmaktadır
3- Dönenceler bölgesinde yer aldıklarından, adaların çoğu mercan kayalıklarıyla çevrilidir Örneğin, Avustralya' nın kuzeydoğusundaki Büyük Set Fakat, Yeni Zelanda' da Avustralya' nın güneyinde ve bazı takımadalarda mercan kayalıkları yoktur Örneğin, Markiz Adaları Üstelik denizaltı sığlıkları bazı mercan oluşumlarına taban yerine geçmiş ve bazı takımadalar tamamıyla atollerden oluşmuştur Örneğin, Tuamotu, Gilbert vb
Avustralya, Tüm bir kıtayı kaplayan tek ülkedir Komşuları Endonezya, Doğu Timor, Papua Yeni Gine, Solomon Adaları, Vanuatu, Yeni Kaledonya ve Yeni Zellanda' dır Asya' nın güneydoğusuna doğru, Güney Yarımküresinde uzanır ve dünya milletleri arasında arazi bakımından altıncı sırada yer alır 10°-44° güney enlemleri ile 112°-154° doğu boylamları arasında bulunur Topluluğun dış arazileri; Papua' nın Avustralya kısmını 7,741,220 km² (6 büyük ülke) Avustralya antarktikini, Hind ve Pasifik okyanuslarında birçok adaları içine alır
Avustralya' nın bulunuşu da Amerika' nın bulunuşu gibi tesadüfidir On altıncı yüzyıldan başlayarak Portekiz ve İspanyol gemicileri Avustralya' nın kuzeyindeki adalar bölgesine ulaştılar Daha sonra 17 yüzyılda Hollandalı denizciler Avustralya kıyısına ulaştılar Avustralya' nın yeni bir kıta olarak anlaşılması, 1769' da İngiliz kaptanı James Cook' un Yeni Zellanda' ya yaptığı bir seyahat sırasında tesadüfi olmuştur
Daha sonraları İngiliz kaptanlarından Arthur Pihilip 26 Ocak 1788' de 1000 kişilik kadınlı-erkekli, çocuklu bir toplulukla Sydney' e yerleşti Bugün, Avustralya Günü olarak her sene kutlanmaktadır 1820 ile 1850 yılları arasında İngiliz asıllı halkın bütün kıtaya yayılması neticesinde Avustralya tamamen bir İngiliz kolonisi oldu 1850 seneleri Avustralya altın arayıcılarının hücumuna uğradı Ancak altın arayıcıları umduğunu bulamadılar 1890 senelerinde ekonomik zorluklar Avustralya, Tazmanya, Qneensland' ın bir federasyon etrafında birleşmesine sebep oldu 1901 federasyon anayasası tasdik edilerek Barton başkan seçildi
Birinci Dünya Savaşı' nda Avustralya federe devleti, İngiltere' ye Hint Okyanusu' nda yardım etti 5000000 nüfusun 329000' i gönüllü asker olarak savaşa katıldı Almanların Emden isimli savaş gemisini batırdılar İkinci Dünya Savaşı' nda da yine İngiltere yanında savaşa katıldılar Japonlara Yeni Gine' de çok zayiat verdirdiler İkinci Dünya Savaşı' ndan sonra Avustralya' nın daha bağımsız olma arzuları belirdi 1945 senesinden sonra Avustralya' nın münasebetleri İngiltere' den ziyade ABD' ye kaymaya başladı 1951 senesinde Avustralya, Yeni Zellanda ve ABD arasında "Anzus" Paktı imzalandı Daha sonra 1954 senesinde bu pakt Güney Asya devletlerini de içine alan Güney-Doğu Asya Paktı SEATO (Southeast Asia Treaty organization) kuruldu Bu, Avrupa' da kurulan Kuzey Atlantik Paktı NATO' ya eşdeğerdir
1950 yıllarından sonra ABD, İngiltere ve Avrupa' dan ekonomik ve bilgi yardımı alan Avustralya, süratle teknolojik yönde ilerlemeye başladı
Avustralya, kıtaların yükseklik bakımından en düşük seviyede olanıdır Arazinin % 94' ü deniz seviyesinden 660 metreden daha az yüksektir ve tepe meydana getirecek hiçbir zirve yoktur 16650 kilometreden daha fazla olan kıyı şeridi, düzgün olmasına rağmen, bazı derin koy ve körfezlere de sahiptir
Avustralya' nın üç önemli fiziki bölgesinin en genişi olan batı platosu kıtanın yarısından fazlasını meydana getirir Bölgenin çoğu deniz seviyesinin üstünde 500 m civarında uzanır Fakat bazı yerlerde küçük dağ grupları, platonun genel seviyesinin üzerine yükselerek seyreder En önemlileri batı sahili yakınında Hammersley dizisi ve kıtanın merkezindeki Macdonnel ile Musgrave sıra dağlarıdır Platonun çoğu kuzeydeki büyük kum çölü ile güneydeki Victoria Çölü' nden ibarettir Bu bölgede hiç devamlı nehir yoktur ve arazinin çoğu çoraktır Platonun kıyıları dar kıyı ovalarıdır
İçteki alçak bölgeler ikinci fiziki sahayı meydana getirir ve kuzeydeki Karpentarya Körfezi' nden Güney Avustralya' nın güney kenarı üzerindeki Spensyr ve Sent Vinset Körfezleri' ne kadar uzanır Bu bölgenin büyük bir kısmının yüksekliği 170 m altında uzanır Güney Avustralya havzasındaki Lake Eyze, deniz seviyesinden 13 m kadar aşağıdadır Sahanın orta bölümü büyük artezyen havzasından ibarettir Güneyde diğer bir artezyen sahası aşağı Murray Nehrindeki dranaj sistemidir
Avustralya' nın üçüncü önemli fiziki bölgesi doğu yaylaları veya Great Dividing Range' den meydana gelir Bu bölge yaklaşık 4000 km kadar doğu kıyılarına paralel uzanır Kıtanın asıl sulak yeri burasıdır Bu bölge bir seri sıradağlar ve platolar ile önem kazanarak, Tasmanya Adasını da içine alır En yüksek tepeler, 2230 metreye kadar yükselen Kosciusko Dağı olup, Güney Avustralya Alpleri' ndendir Güney yaylaları sahilden dar bir ova ile ayrılırlar
Güney yarım küresinde bulunan Avustralya diğer kıtalara nazaran çok değişik bir iklime sahiptir Türkiye' de kış iken orada yaz vardır Çöl kısmının bulunduğu batı taraflara yağış az düşer Senelik ortalama 500 milimetreyi geçmez Senelik yağışlar çok farklı olup, korkunç kuraklıklar her sene beklenen şeylerdendir Kuzeyde ülkenin üçte birini teşkil eden bölgede tropikal iklim hüküm sürer Senelik yağış 700-1520 mm arasındadır Ülkenin doğu ve kuzey kıyılarında, güney kıyılarının bir bölümünde, yağışlar normal olup, 1000 milimetreyi bulur İç kısımlarda ise yağış ortalaması az olup, bunun neticesi olarak da nüfus seyrektir
Kıtanın doğu kenarında nemli ve tropikal bir iklim görülür Aşağı Murray Nehir vadisi ile Batı Avustralya' nın güney-batı köşelerinde Akdeniz iklimi hakimdir Buralarda yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise yağışlı ve ılımandır
|