|
Prof. Dr. Sinsi
|
Kıyı Tipleri Ve Ülkemizde Görülen Kıyı Tiplerinin Dağılışı
KIYILARIN SINIFLANDIRILMASI VE KIYI TIPLERI
Kiyi siniflandirilmasinda göz önüne alinan esaslar Günümüzde yapilan siniflamalar Kiyilarin morfolojisine göre yapilan siniflamalar Kiyi siniflamasinda göz önüne alinan esaslar: Yapilan siniflandirmalarin çogu kiyilardaki genel görünüme ve kiyinin asli morfolojik karakterine baglidirDogru olan da budurAncak tek tek yerel bir takim özellikler göz önüne alinirsa siniflama karmasik olur Günümüzde yapilan siniflamalardan 3 tanesi geçerliligini korurBunlar:
1-Suess tarafindan yapilan, yapi ile kiyi çizgisi arasindaki iliskiye dayali olan Pasifik ve Atlantik tipi kiyilardir
2-Shepard’a ait görüs:Asli sekil ile gelisim sonrasi ortaya çikan sekli ayirt etmeyi tercih etmistirSirri Erinç de bu görüse dahildir Zaman,yapi,seviye degisikliginin yönü ve kiyinin asli morfolojik karakteri mutlaka dikkate alinmalidir
3-De Martonne, kiyilari cografi olgu öncelikli olaraktan, morfolojik özellikleri ise daha geri planda siniflandirmistir
Kiyilarin morfolojisine göre yapilan siniflamalar: Yapilan çalismalar kiyi siniflandirmasinda önce yapisal,sonra da genetik olgularin göz önünde bulundurulmasi gerektigini ortaya koymusturBugün bazi kiyi birimleri morfolojideki gelisim durumuna göre siniflandirilir Bu siniflamada 10 çesit kiyi ortaya konmustur
Bunlar:
RIA TIPI KIYILAR: Bu tip kiyilarda agizz kisimlari deniz istilasina ugramis çok sayida derin akarsu vadisi yer alirDenizin bu akarsu vadilerini istila etmesiyle kiyida derin koy ve körfezler meydana gelir Bu türden koy ve körfezlere Iber Yarimadasinin kuzeybati kösesi Galisya’da Ria denir Rialar genellikle eski kütleler içinde kazinmis akarsu vadileridir Olusumunda kiyi haline geçen sahanin jeomorfolojisi önemlidir Bretanya, Ispanya, Çin, güneybati Irlanda, güneybati Türkiye kiyilarinda görülür Örnek Çanakkale ve Istanbul Bogazi ile Güneybati Anadolu kiyilari ve Istanbul'da yer alan Haliç(Altinboynuz)
HALIC TIPI KIYILAR: Bu kiyi tipinde deniz riali kiyilarda oldugu gibi irili ufakli çesitli kollar halinde karalarin içine sokulurÇünki bunlar da riali kiyilar gibi akarsularla parçalanmis bir sahanin deniz istilasina maruz kalmasiyla olusur Deniz bu olay sonucu akarsularin asagi yataklarini isgal etmis ve kara içine sokulan kollar haliçler meydana getirmistir Bogulmus akarsu vadileri rialar kadar derin ve sarp yamaçli degildir ABD’nin Atlas okyanusu kiyilarinin kuzeyinde Dalaware körfezi, Madagaskar adasinin kuzeybati kiyilari, Ingiltere’nin dogusunda Thames,Humber,Fransa’nin kuzeyinde bulunur
DALMAÇYA TIPI KIYILAR: Daglarin kiyiya paralel olarak uzandigi yerlerde ,deniz suyunun daglar arasindaki çukur alanlara dolmasi sonucunda olusmaktadir Kiyinin hemen gerisinde kiyiya paralel olarak uzanan adalar yer almaktadirÖrnek Adriyatik denizi kiyilarinda yer alan Dalmaçya kiyilari , Türkiye'den Akdeniz bölgesinde Teke yarimadasinda bulunan Finike - Kas kiyilari
LIMANLI KIYILAR : Yüksekligi az olan kiyilardaki derin ve genis vadilerin sular altinda kalmasiyla olusur Derinligin azligina bagli olarak kiyi setleriyle olusmus dogal limanlarla dolu bir kiyi özelligi gösterirAlçak kiyilarda genis vadilerin deniz sulari altinda kalmasiyla olusur Bu tip kiyilarda tombolo,kiyi oku , kiyi kordonu ve lagün gibi sekiller yaygindir Marmara denizinin kuzey kiyilarinda görülmektedir B ve KÇekmece Kiyilari örnek olabilir
FIYORTLU KIYILAR: Çok parçalanmis, girintili çikintili bir görünüm gösteren yüksek kiyilardir Dalli budakli bir sekilde kara içine kmlerce uzanabilen deniz kollarýný teþkil eder Kiyinin bu görünümü, Norveç’te fiyort adi verilen, yan yana siralanmis ve deniz istilasina ugramis eski buzul vadilerinden veya teknelerinden ileri gelir Boyuna profillerinde egik veya sürgülerle , bunlarin arasinda asiri oyulma çanaklari bulunur Kaynak noktalarina dogru içlerinde yer yer göller bulunan, terk edilmis buzul vadileri özelligindedir Enine profilleri U sekillidir Boyuna profillerinde ise egik veya sürgülerle, bunlarin arasinda asiri oyulma çanaklari bulunur Norveç, Izlanda, Iskoçya, Grönland adasi ve Lobrador kiyilarinda ,Alaska’nin güneyi ve güney Sili kiyilarinda tipik örneklerine rastlanirYan yana siralanmis çok sayida buzul vadisi vardir
SKAYERLI KIYILAR: Fiyortlu kiyilar gibi çok parçali ve girintili çikintilidir Deniz karaya, kanallar ve koylar halinde sokulmustur Kanallar ve koylar fiyortlu kiyilarda oldugu gibi derin degildirRölyef önemsizdir Olusumunda sular altinda kalan ve kiyi haline geçen bölgelerin morfolojik özellikleri rol oynamistir Inlandsislerin kenar kisimlarina karsilik gelirler ve buzul topografyasina ait asindirma ve biriktirme sekillerini içerir Arka arkaya siralanmis cephe morenleri, drumlinler, eskerler, hörgüç kaya kümeleri, tünel vadiler gibi sekillerin sular altinda kalmalari kiyiya karakteristik görünüm kazandirmistir Isveç ve Finlandiya’da örnekleri görülür
VOLKANIK KIYILAR: Kiyinin volkanik patlamalar sonucunda sekillenmesiyle olusur Havai ve Endonezya kiyilarinda görülür Türkiye'de örnegi yoktur
DENIZLERDE HAREKET
Dalga: Rüzgarlarin etkisi ile deniz veya göl yüzeylerinde olusan salinim hareketlerine dalga adi verilirDalgalarin boyu ve siddeti rüzgarin hizina bagli olarak degisir Rüzgarin siddeti arttikça dalgalarin boylari ve dalgalarin asindirma gücü artarRüzgarlar disinda denizlerde meydana gelen volkanizma ve deprem olaylari da dalga olusumuna neden olur Bu dalgalara tsunami dalgalari adi verilirBu dalgalarin boylari depremin siddetine bagli olarak degisir , kimi zaman çok yüksek boylu olan bu dalgalar bir çok kisinin hayatina mal olur
Dalgalar dik ve yüksek kiyilarda asindirma , alçak ve basik kiyilarda ise biriktirme yapmaktadir Örnegin Karadeniz ve kiyilarinda asindirma sekilleri Ege kiyilarinda ise biriktirme sekilleri daha yaygindir
DALGA ASINDIRMA SEKILLERI
FALEZ (YALIYAR): Kiyinin dik ve yüksek oldugu yerlerde dalgalarin yamacin altini oymasi ve üst kismin çökmesi sonucunda olusmaktadir Asindirma sonucunda içeriye dogru genisleyen oyugun üst kisminda onu destekleyecek bir yer kalmaz ve agirliginin etkisi ile çöker Türkiye'de Karadeniz ve Akdeniz kiyilarinda , özellikle Dogu ve Bati Karadeniz ile Antalya kiyilarinda ayrica Tekirdag -Istanbul arasinda yalivarlarin en güzel örneklerine rastlanmaktadir
DALGA BIRIKTIRME SEKILLERI
KUMSAL (plaj): Dalgalarin asindirarak tasidigi malzemeleri sig kiyilarda biriktirmesiyle olusan kum depolaridir Dalgalar deniz tabanlarindan sürükledikleri kumullari deniz ile karanin birlesim çizgisinde biriktirmesi ile plajlar meydana gelmektedir
DALGA VE AKINTILARIN BIRIKTIRME SEKILLERI
KIYI OKU (KIYI KORDONU): Dalga ve akintilarin , kiyi boyunca sürükledikleri kumullari kiyidan denize dogru biriktirmeleri ile olusur Kiyi kordonlarina Köycegiz yakinlarinda Dalyan kordonlari , Çukurova deltasinda bulunan kiyi kordonlari örnek olarak gösterilebilir
LAGÜN ( DENIZ KULAGI): Dalga ve akintilarin birlikte olusturdugu kiyi oklarinin bir koy veya körfezin önünü kapatmasi sonucunda olusan göllerdir Bu göllerin bir çok yerde deniz ile baglantisi kesilir Bu göllere örnek olarak ; Marmara denizinde yer alan Küçük ve Büyük Çekmece gölü ile Terkos gölü verilebilir
TOMBOLO (SAPLIADA) : Kiyinin açiklarinda bulunan bir adanin kiyi oklari ile karaya baglanmasina tombolo adi verilir Türkiye'den verilebilecek en güzel örnek Marmara Denizinin güneyinde yer alan Kapidag Yarimadasidir
GEL- GIT (MED CEZIR)
Ay'in ve Günes'in Dünya üzerindeki çekim etkisi ile su kütlelerinin belirli periyodlarla kabarma ve çekilmelerine gelgit denirGelgit okyanus kiyilarinda kenar denizlere ve iç denizlere göre daha fazladir Ülkemiz iç denizlerle çevrili oldugu için gelgitin etkisi yok denecek kadar azdir Gelgitin etkili oldugu kiyilarda haliç adi verilen yer sekli olusmaktadir Bu kiyilarda akarsu birikim sekillerinden olan delta kesinlikle olusmaz
EGE BÖLGESINDEKI TURISTIK YERLER:
Ege kiyilari Türkiyenin en güzel yerlerindendir Büyüleyici bir sahil seridi ve temiz sulara sahiptir Etrafi zeytin bahçeleri, çam agaçlari ve kayaliklarla çevrili plajlari vardir Bölgenin 5000 yildan fazla olan geçmisi, kültürü, mitolojisi, popüler tatil köyleri, eski uygarliklarin kalintilari vb her türlü insanin ilgisini çekecek bir yer mevcuttur Sahil yolu boyunca her zevke ve bütçeye uygun barinma yerleri vardir iste bu essiz bölgemizde bulunan turistik yerler :
Ayvalikda bulunan, • Sarimsakli Plajlari ilçe merkezine 5 km uzakliktaki genis kumsalli uzun Sarimsakli Plajlari, bes yildizlidan pansiyona kadar her siniftan konaklama tesisi, orta kalitedeki lokantalarindan küçük büfelerine kadar Ayvalikin en önemli turistik yöresidir Denizi sig ve kumsali güzeldir • Cunda (Ali Bey ) Adasi Adi ada olmasina ragmen karayolu baglantisi bulunan Cunda, Ayvalik aksamlarinin en canli yeridir Deniz kiyisinda açik alanlari bulunan bir dizi balikci lokantasi yan yana siralanir Cunda güzel lokantalari yaninda zeytin agaçlari ve çamlar arasinda doga yürüyüsü yapma imkani saglamaktadir
IZMIR Uzun ve dar bir körfezin basinda bulunan, gemiler ve yatlarla çevrelenmis bir sehirdir Iklimi iliktir, yazlari denizden gelen serin rüzgar yazin bunaltici sicakligini azaltarak rahatlatici bir hava meydana getirmektedir Bahçelerde, balkonlarda, kapilarin ve pencerelerin önünde, her yerde çiçekler vardir, Izmir kadar çiçekli bir kentimiz yoktur Güney duvarlari ve bati burçlari ayakta olan kadife kale Hellen ve Roma dönemi tas iþçiliginin izlerim tasir
Kiyilarin sekillenmesinde kiyi akintilarinin etkisi oldukça fazladir
kiyimiza nasil sahip çikacagiz!
|