Devletler Coğrafyası - Ürdün

Devletler Coğrafyası - Ürdün

DEVLETİN ADI: Haşimi Ürdün Emirliği

BAŞŞEHRİ: Amman

YÜZÖLÇÜMÜ: 88947 km2

NÜFUSU: 3700000

RESMİ DİLİ: Arapça

DİNİ: İslam

PARA BİRİMİ: Dinar

Ortadoğu’da bağımsız bir devlet Ürdün batıda İsrail, kuzeyde Suriye, kuzeydoğuda Irak ve güneydoğuda Suudi Arabistan ile çevrilidir

Tarihi

Ürdün’ün tarihi çok eski devirlere dayanır Bölgede kurulan ilk devletler arasında Gilead, Amman, Moab ve Edom yer alır MÖ 13 asırda bölgeye İsrailoğulları hakim oldu Bu hakimiyete MÖ 721’de Asurlular tarafından son verildi Asur egemenliği Medlerin MÖ 612’de devleti yıkmasıyla sona erdi MÖ 587’de bölge Babil hakimiyeti altına girdi MÖ 332’de Büyük İskender bölgeyi ele geçirdi Daha sonra bölge sırasıyla Ptolemaios ve Selevkosların hakimiyeti altına girdi MÖ 64-63 yılları arasında ise Romalılar bölgeyi ele geçirdi Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra bölge Bizansın elinde kaldı Bugünkü Ürdün toprakları hazret-i Ömer zamanında Müslümanlar tarafından fethedildi ve halkın çoğu İslam dinine girdi Sırasıyla Emevi, Abbasi, Selçuklu, Eyyubi ve Memluk hakimiyetine girdi Ürdün, Yavuz Sultan Selim Han (1512-1520) zamanında Osmanlı Devletinin bir parçası oldu (1516) Birinci Cihan Harbi sonunda, 400 seneden beri Osmanlı adaleti altında yaşayan Ürdün, 1920’de İngiltere’nin manda yönetimi altına girdi 1921’deEmir Şerif Abdullah, Ürdün Nehrinin doğu tarafındaki topraklarda yarı bağımsız bir emirlik kurdu Bu topraklar Filistin’in üçte ikisini ihtiva ediyordu İngiltere 1946’daLondra Antlaşması kararları gereğince Ürdün’ün bağımsızlığını tanıdı Siyonistler ve Araplar o zamanlar İngiliz mandası altında olan Filistin üzerinde hak iddia ediyorlardı İngiltere, Filistin’i paylaştırma planını BM’ye götürdü Plan Arap Devletleri ve Filistinliler tarafından reddedildi Mayıs 1948’de manda rejimi sona erdiğinde, Ürdün ordusu İsrail Devletiyle Arap devletleri arasındaki savaşta Filistinlilerin yardımına geldi Ürdün, Kudüs şehrini ve Ürdün Nehrinin batı tarafındaki toprakları işgal etti Melik Abdullah, işgal edilmiş toprakları 1950’de Emirliğine resmen ilhak etti Fakat 20 Temmuz 1951’de EmirAbdullah Kudüs’te İngilizlerin kiralık katilleri tarafından şehit edildi Yerine oğlu Talal geçti Fakat Talal hasta olduğundan tahtını ve tacını oğlu Hüseyin’e terk etti Emir Hüseyin Mayıs 1953’te göreve başladı Ürdün, 1967 Arap-İsrail Harbinde, 1948’de kazandığı toprakların hepsini kaybetti 6000 kişi kayıp verdi Savaşın sonunda Ürdün ekonomisi çöküntüye girdi Bu arada 1964’te kurulan Filistin Kurtuluş Teşkilatı (FKT), İsrail’e karşı yaptığı operasyonlarda Ürdün’ü ana üs seçmişti ve devlet içinde devlet olma tehlikesi gösteriyordu FKT’nin İsrail’e yaptığı saldırılar, İsrail’in Ürdün’ü büyük zararlara sokan misillemeler yapmasına sebep oldu 1971’de Emir Hüseyin Arap ülkelerinin kınamalarına rağmen FKT’nı ülkeden çıkardı Ürdün 1973-1974 Arap-İsrail Harbine katılmadı Fakat 1978’de Mısır-İsrail Kamp David Antlaşmasını red etmede Arap ülkelerinin çoğuyla birleşti Ürdün Mart 1979’da Mısır ile diplomatik ilişkileri kesen ilk Arap ülkesi oldu Bu politikasını 1984’ten sonra değiştirdi 1980’de başlayan İran-Irak Harbi sırasında Ürdün, Irak’ın başlıca silah kaynağı oldu 1989’da Irak’ın Kuveyt’i işgaline karşı çıkan Ürdün, Amerika’nın Irak’a karşı harekette bulunması üzerine Irak’ı destekledi

Fiziki Yapı

Ürdün toprakları esas itibariyle yüksek bir çöl ve dik bir yayladan meydana gelir Arazinin büyük bölümünün deniz seviyesinden yüksekliği 600 ila 900 m arasında değişmekte olup, bazı yerlerde 1500 m’yi aşar Ülke, Büyük Arabistan Yaylasının bir uzantısı durumundadır Ürdün az da olsa Kızıldeniz’deki Akabe Körfezinde 25 km’lik bir kıyıya sahiptir

Ülkenin batı kısmını kuzeyden güneye doğru Ürdün Nehri Vadisi, Lut Gölü ve Vadi-al-Araba kesmekte olup, bu uzantı boyunca Ürdün toprakları deniz seviyesinden aşağıdadır Vadinin genişliği 16 ila 23 km arasında değişir ve kenarlarında dik uçurumlara yaslanır Ürdün Nehrine ve Lut Gölüne birçok küçük nehir dökülmekte olup, bunların çoğu yazın kurumaktadır Şimdi İsrail’in işgali altında bulunan Ürdün Nehrinin batısındaki topraklar verimli olup, doğu tarafa nazaran daha alçaktır Nehrin doğusundaki toprakların beşte dördü çöl halindedir Suriye sınırına yakın yerlerin büyük bölümü püskürmüş lavlarla kaplıdır

İklim

Ürdün’de Akdeniz iklimine benzer bir iklim hüküm sürer Kışlar yağışlı ve serindir Bilhassa yüksek yerler alçaklara göre daha soğuktur Diğer mevsimlerde ise alçaklara göre daha aşırı bir sıcaklık ve kuraklık görülür Ürdün Vadisinde sıcaklıklar yazın 49°C’ye kadar yükselir Vadinin doğu tarafındaki ovalarda yıllık yağış ortalaması 200 mm civarındadır Ülkenin batı kısmında yağış miktarı yılda 380 ila 640 mm arasındadır Lut Gölü yakınlarında yağış oldukça az olup, yılda 127 mm civarındadır

Tabii Kaynaklar

Ürdün’de kayda değer bir bitki örtüsü olmayıp, büyük bölümü çöllerle kaplıdır Ülkenin en önemli yeraltı zenginlikleri fosfat ve potasdır En büyük fosfat yatakları Vadiel-Hasa ve Amman’ın hemen kuzeydoğusundadır Lut Gölündeki potas kaynakları dünyada ilk sıralarda yer almaktadır Bunlardan başka Akabe yakınlarında ticari kıymete sahip bakır yatakları bulunmuştur

Nüfus ve Sosyal Hayat

3700000 nüfuslu Ürdün halkının % 62’si şehirlerde, % 35’i köylerde, % 3’ü göçebe olarak yaşar Ülkenin en büyük şehirleri 1500000 nüfuslu başşehir Amman ve 634200 nüfuslu İrbid’dir Sürekli olarak şehirlere göç vardır Hükümet bunu önleme çareleri aramakta olup, köylülere ve bedevilere daha büyük hizmetler götürmekte ve daha büyük ekonomik imkanlar tanımaktadır

Ürdünlülerin büyük çoğunluğu Arap’tır Ürdün Nehrinin batı tarafına yerleşen İsraillilerden sonra, en büyük azınlık grubu 250000 civarındaki Çerkez ve Çeçenlerdir Bunlar 19 yüzyılda Rusya’nınKafkasya’yı işgali üzerine Osmanlılar tarafından Ürdün’e yerleştirilen Kafkasyahlar olup, Ürdün’ün ekonomik ve sosyal hayatında önemli bir rol oynamaktadırlar Diğer azınlık gruplarıÜrdün Nehrinin batısında yaşayan Asuriler ve Ermenilerdir Ülkede ayrıca az sayıda Kürt, Türk, İranlı ve Yahudi vardır Etnik azınlıklar Ürdün halkına intibak etmiş olup, büyük çoğunluğu Arapça konuşmakta veya kendi dilinden başka Arapçayı da bilmektedir

İslamiyet devletin resmi dinidir Müslümanlar nüfusun % 93’ünü, Hıristiyanlar % 5’ini teşkil ederler Nüfusun geri kalanı Bahai, Yahudi ve Dürzidir Ürdün halkının % 58’i okuma-yazma bilmektedir Yüksek tahsil kuruluşları 1962’deAmman’da kurulan Ürdün Üniversitesi ve 1976’da İrbid’de kurulan Yermuk Üniversitesidir Ayrıca Mute Üniversitesi ve 1993 kurulan alibeyt Üniversitesi çeşitli özel üniversiteler de vardır

Siyasi Hayat

Ürdün emirlikle yönetilen bir ülkedir Emirler Ürdün’ün ilk emiri Abdullah bin Hüseyin tarafından kurulan Haşimi hanedanındandır Kanunları koyan Millet Meclisi, 30 üyeli bir senato ve 60 üyeli Temsilciler Meclisinden meydana gelmektedir Senato üyeleri Emir tarafından dört yıl süreyle tayin edilir Temsilciler Meclisi Üyeleri de dört yıl süreyle görev yapmakta olup, seçimle işbaşına gelirler Ürdün, üçü Ürdün Nehrinin batı tarafında, beşi doğu tarafında olmak üzere sekiz vilayete ayrılmıştır Ürdün 1955’ten itibaren Birleşmiş Milletlere üyedir

Ekonomi

Ürdün ekonomisi büyük ölçüde dış yardıma bağlı durumdadır Günümüzde bu yardım, petrol üreten Arap ülkelerinden gelmektedir Ekonominin önceden beri belkemiği olan tarım, İsrail’in verimli topraklarının üçte birini işgal etmesiyle, büyük ölçüde etkilenmiştir Tarım gayri milli hasılanın % 7 ila 8’ini sağlamaktadır Ürdün, gıda maddelerinde kendi kendine yeterli durumda değildir Fakat sulanan topraklarda değeri yüksek ihraç bitkileri yetiştirerek ithal ürünlerinin maliyetini dengelemeye çalışmaktadır Sulanan topraklarda ve meyve bahçelerinde domates, turunçgiller, muz, incir, üzüm, ceviz gibi birçok bitik ve meyve yetiştirilmektedir Kuru tarım yapılan yerlerde özellikle buğday ve arpa olmak üzere tahıllar ve zeytin yetiştirilir Ülkenin belli başlı hayvanları koyun, keçi ve devedir

Enerji ve su sıkıntısı ekonomik gelişmeyi sınırlamaktadır Tekstil, çimento ve gıda sanayileri gelişmiş durumdadır Turizm ülkeye en fazla döviz sağlayan gelir kaynağı olup, gayri milli hasılanın % 16’sını teşkil eder Turistlerin aşağı yukarı % 80’i Ortadoğu’dan gelmektedir

Ürdün büyük ölçüde dış ticaret açığı vermektedir Ülke en çok Suudi Arabistan’la ticaret yapmaktadır Tarım ürünleri ve fosfat; Ortadoğu, Hindistan ve Japonya’ya ihraç edilir Ana malzemeler ve tüketim maddeleri Birleşik Almanya, İtalya ve Japonya’dan ithal edilir

Ürdün karayolları 6500 km uzunluğunda olup, bunun 4745 km’si asfalttır Hicaz demiryolu yeniden inşa edilmiştir Suriye demiryollarına bağlanan ana hatla irtibatlanmak için, fosfat madenlerine ve Akabe’ye kadar uzatılmıştır Akabe’de tamamen modern ve gelişmekte olan bir liman vardır Amman, Akabe ve Zizya’da uluslararası havaalanları vardır