İnsan Hayatı Üzerinde Volkanlar Mı Depremler Mi Daha Etkilidir

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

İnsan Hayatı Üzerinde Volkanlar mı Depremler mi Daha Etkilidir

VOLKANİK HAREKETLER (VOLKANİZMA)

Yerin derinliklerinde bulunan mağmanın, yerkabuğunun zayıf kısımlarından yeryüzüne doğru yükselmesine volkanizma denir

Katı, sıvı ya da gaz halindeki maddelerin yeryüzüne çıktığı yere volkan ya da yanardağ, bu maddelerin çıkışına da püskürme denir

Püskürdüğü bilinen volkanlar etkin volkanlar, püskürdüğü bilinmeyen volkanlar da sönmüş volkanlar olarak adlandırılır

Volkanlardan çıkan akışkan maddelere lav, katı maddelere de volkan tüfü (proklastik maddeler) denir

Lavların ve tüflerin yeryüzüne çıkmak için izledikleri yola volkan bacası adı verilir

Yüzeye çıkan lav ve tüfün oluşturduğu yer şekline volkan konisi, koninin tepe kısmındaki çukur kısmına da volkan ağzı (krater) denilmektedir

Kraterlerin patlamalar ya da çökmelerle genişlemiş şekillerine kaldera denir

Kalderalar kraterlere göre daha dik yamaçlıdırlar ve genişlikleri derinliklerine oranla daha fazladır

Volkanların şekli ve püskürme özellikleri çıkardıkları maddelere göre değişir

Volkanik etkinlikler bazen yalnızca gaz patlaması şeklindedir

Bu durumda patlama çukurları oluşur

İç Anadoluda Karapınar ve Nevşehir dolaylarında bu tür patlama çukurları yaygındır

Bu patlama çukurları maar olarak adlandırılır

Maarlar, volkanik faaliyetlerin yeni başladığı veya sona erdiği yerlerde daha çok görülürler

Türkiyedeki Volkanik Sahalar

Doğu Anadolu Bölgesinde; Büyük Ağrı, Küçük Ağrı, Süphan, Tendürek ve Nemrut dağları

İç Anadolu Bölgesinde; Erciyes, Hasandağı, Melendiz, Karadağ, Karacadağ ve Karapınar çevresi

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde; Karacadağ

Kuzeybatı Anadoluda; Köroğlu Dağları

Akdeniz Bölgesinde; Hatay yakınında Hassa çevresi

Ege Bölgesinde; Kula (Manisa) çevresi

SEİZMA HAREKETLERİ (DEPREMLER)

Yerkabuğundaki herhangi bir sarsıntının, çevreye doğru yayılan titreşim biçimindeki hareketine deprem denir

1

Volkanik depremler

Volkanik püskürmeler esnasında görülen ve etki alanları dar olan depremlerdir

2

Çöküntü (Göçme) depremleri

Kayatuzu, jips, kalker gibi kolay eriyebilen karstik sahalarda, zamanla yer altında büyük boşluklar oluşur

Bu boşlukların üstü bir müddet sonra çökerse sarsıntılar oluşur

Etki alanları en dar olan depremler bunlardır

3

Tektonik (Dislokasyon) depremler

Yer kabuğunun derinliklerinde basınç ve gerilimler sonucu, katmanların yer değiştirme, oynama ve kırılma gibi hareketlerinin ortaya çıkardığı sarsıntılardır

Etki alanları en geniş olan ve en çok hasara neden olan depremler bunlardır

Depremin, yerin içinde oluştuğu kısmına iç merkez (hiposantr) denir

Depremin yeryüzüne en kısa yoldan ulaştığı yere de dış merkez (episantr) denir

Deprem bilimi sismoloji, deprem şiddetini ölçen alet de sismograf olarak adlandırılır

Depremlerin ne kadar kuvvetli olduğunu belirlemek için iki türlü ölçek kullanılır

Richter (Rihter) ölçeği

Mercalli - Sieberg ölçeği (Şiddet Iskalası)

Mercalli - Sieberg ölçeği sarsıntının yol açtığı zarar ve değişikliklere göre düzenlenmiştir

Richter ölçeği ise, iç merkezde depremle boşalan enerjinin ölçülmesi esasına dayanır

Deprem sırasında boşalan bu enerjiye depremin büyüklüğü (magnitüdü) denir

Yeryüzündeki en sık ve en şiddetli deprem kuşakları, ana çizgileriyle, genç kıvrımlı dağlar kuşağına ve Dünyanın başlıca kırıklı alanlarına tekabül etmektedir

Pasifik Okyanusu, Japonya çevresi, Antil Adaları, Doğu Hint Adaları, Akdeniz çevresi ve Amerika kıtalarının batı kesimleri yeryüzünde depremlerin en çok olduğu alanlardır

Buna karşılık, eski jeolojik devirlerde oluşan Doğu Avrupa, Kanada, Sibirya, Grönland Adası, Avustralya ve İskandinav Yarımadasında hemen hemen hiç deprem olmamaktadır

Türkiyedeki Deprem Alanları

Türkiye nüfusunun % 60'a yakını, faal olan ve zarar verebilen deprem alanları üzerinde yerleşmiştir

Daha önce görülen Erzurum, Erzincan, Van, Bolu, Çankırı, Tokat, Adapazarı, Kütahya, Burdur, Lice, Bingöl, Dinar, Ceyhan, Gölcük ve Düzce depremlerinin büyük oranda can ve mal kaybına neden olmasında, bu kentlerin fay hatları üzerinde yer almalarının önemli rolü olmuştur

Konya Ovası, Karaman, Mersin (Taşeli Plâtosu çevresi), Ergene Havzası ve Mardin Eşiği deprem bakımından tehlikesi az olan yerlerdir

Depremlerden korunmak ve etkisini azaltmak için,

Kırık (fay) hatlarından uzak, sağlam zeminlere yerleşmek,

Mümkün olduğunca ovalarda yerleşmemek,

Depreme dayanıklı binalar inşa etmek,

Halkı, depremde alınacak sivil savunma önlemleri konusunda eğitmek, vb

önlemler gereklidir

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İnsan Hayatı Üzerinde Volkanlar Mı Depremler Mi Daha Etkilidir İnsan Hayatı Üzerinde Volkanlar mı Depremler mi Daha Etkilidir VOLKANİK HAREKETLER (VOLKANİZMA) Yerin derinliklerinde bulunan mağmanın, yerkabuğunun zayıf kısımlarından yeryüzüne doğru yükselmesine volkanizma denir Katı, sıvı ya da gaz halindeki maddelerin yeryüzüne çıktığı yere volkan ya da yanardağ, bu maddelerin çıkışına da püskürme denir Püskürdüğü bilinen volkanlar etkin volkanlar, püskürdüğü bilinmeyen volkanlar da sönmüş volkanlar olarak adlandırılır Volkanlardan çıkan akışkan maddelere lav, katı maddelere de volkan tüfü (proklastik maddeler) denir Lavların ve tüflerin yeryüzüne çıkmak için izledikleri yola volkan bacası adı verilir Yüzeye çıkan lav ve tüfün oluşturduğu yer şekline volkan konisi, koninin tepe kısmındaki çukur kısmına da volkan ağzı (krater) denilmektedir Kraterlerin patlamalar ya da çökmelerle genişlemiş şekillerine kaldera denir Kalderalar kraterlere göre daha dik yamaçlıdırlar ve genişlikleri derinliklerine oranla daha fazladır Volkanların şekli ve püskürme özellikleri çıkardıkları maddelere göre değişir Volkanik etkinlikler bazen yalnızca gaz patlaması şeklindedir Bu durumda patlama çukurları oluşur İç Anadoluda Karapınar ve Nevşehir dolaylarında bu tür patlama çukurları yaygındır Bu patlama çukurları maar olarak adlandırılır Maarlar, volkanik faaliyetlerin yeni başladığı veya sona erdiği yerlerde daha çok görülürler Türkiyedeki Volkanik Sahalar Doğu Anadolu Bölgesinde; Büyük Ağrı, Küçük Ağrı, Süphan, Tendürek ve Nemrut dağları İç Anadolu Bölgesinde; Erciyes, Hasandağı, Melendiz, Karadağ, Karacadağ ve Karapınar çevresi Güneydoğu Anadolu Bölgesinde; Karacadağ Kuzeybatı Anadoluda; Köroğlu Dağları Akdeniz Bölgesinde; Hatay yakınında Hassa çevresi Ege Bölgesinde; Kula (Manisa) çevresi SEİZMA HAREKETLERİ (DEPREMLER) Yerkabuğundaki herhangi bir sarsıntının, çevreye doğru yayılan titreşim biçimindeki hareketine deprem denir 1 Volkanik depremler Volkanik püskürmeler esnasında görülen ve etki alanları dar olan depremlerdir 2 Çöküntü (Göçme) depremleri Kayatuzu, jips, kalker gibi kolay eriyebilen karstik sahalarda, zamanla yer altında büyük boşluklar oluşur Bu boşlukların üstü bir müddet sonra çökerse sarsıntılar oluşur Etki alanları en dar olan depremler bunlardır 3 Tektonik (Dislokasyon) depremler Yer kabuğunun derinliklerinde basınç ve gerilimler sonucu, katmanların yer değiştirme, oynama ve kırılma gibi hareketlerinin ortaya çıkardığı sarsıntılardır Etki alanları en geniş olan ve en çok hasara neden olan depremler bunlardır Depremin, yerin içinde oluştuğu kısmına iç merkez (hiposantr) denir Depremin yeryüzüne en kısa yoldan ulaştığı yere de dış merkez (episantr) denir Deprem bilimi sismoloji, deprem şiddetini ölçen alet de sismograf olarak adlandırılır Depremlerin ne kadar kuvvetli olduğunu belirlemek için iki türlü ölçek kullanılır Richter (Rihter) ölçeği Mercalli - Sieberg ölçeği (Şiddet Iskalası) Mercalli - Sieberg ölçeği sarsıntının yol açtığı zarar ve değişikliklere göre düzenlenmiştir Richter ölçeği ise, iç merkezde depremle boşalan enerjinin ölçülmesi esasına dayanır Deprem sırasında boşalan bu enerjiye depremin büyüklüğü (magnitüdü) denir Yeryüzündeki en sık ve en şiddetli deprem kuşakları, ana çizgileriyle, genç kıvrımlı dağlar kuşağına ve Dünyanın başlıca kırıklı alanlarına tekabül etmektedir Pasifik Okyanusu, Japonya çevresi, Antil Adaları, Doğu Hint Adaları, Akdeniz çevresi ve Amerika kıtalarının batı kesimleri yeryüzünde depremlerin en çok olduğu alanlardır Buna karşılık, eski jeolojik devirlerde oluşan Doğu Avrupa, Kanada, Sibirya, Grönland Adası, Avustralya ve İskandinav Yarımadasında hemen hemen hiç deprem olmamaktadır Türkiyedeki Deprem Alanları Türkiye nüfusunun % 60'a yakını, faal olan ve zarar verebilen deprem alanları üzerinde yerleşmiştir Daha önce görülen Erzurum, Erzincan, Van, Bolu, Çankırı, Tokat, Adapazarı, Kütahya, Burdur, Lice, Bingöl, Dinar, Ceyhan, Gölcük ve Düzce depremlerinin büyük oranda can ve mal kaybına neden olmasında, bu kentlerin fay hatları üzerinde yer almalarının önemli rolü olmuştur Konya Ovası, Karaman, Mersin (Taşeli Plâtosu çevresi), Ergene Havzası ve Mardin Eşiği deprem bakımından tehlikesi az olan yerlerdir Depremlerden korunmak ve etkisini azaltmak için, Kırık (fay) hatlarından uzak, sağlam zeminlere yerleşmek, Mümkün olduğunca ovalarda yerleşmemek, Depreme dayanıklı binalar inşa etmek, Halkı, depremde alınacak sivil savunma önlemleri konusunda eğitmek, vb önlemler gereklidir