Kayaç Nedir-Kayaç Nasıl Oluşur-Kayaç Çeşitleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

Kayaç Nedir

Kayaç Nedir, Kayaç Ne Demek, Kayaç Anlamı, Kayaç Hakkında Bilgi, Kayaç Özellikleri, Kayaç Nasıl, Kayaçlar hakkında bilgi, Kayaçlar nasıl oluşur, Kayaçlar nasıl meydana gelir, Kayaçların luşması ile ilgili bilgi,

Kayaç, mineral topluluklara verilen isim

Çeşitli mineralleri veya taş parçacıklarının veya tek bir mineralin fazla sayıda birikmesinden meydana gelir

Granit ve bazalt çeşitli minerallerdeki kum taşı, değişik kum tanelerinden, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır

Kayaçların oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan bir çeşit belgelerdir

Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri bu çeşit kayaç üzerinde izlenmiştir

Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır

Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, çöllerde ve denizlerin değişik bölgelerinde farklı tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla bütün yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur

Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir

Böylece kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar

Tortul kayaçlar Su ve rüzgâr yeryüzünü değiştirebilir

Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, küçük kayaçları taşır

Bu partiküller farklı yerlerde yerleşirler

Buralarda, küçük parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp, daha büyük kayaçları meydana getirirler

Bu kayaçlar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar

Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir

1

Magmatik kayaçlar

2

Tortul kayaçlar

3

Metamorfik kayaçlar

1- MAGMATİK KAYAÇLAR

Bu kayaçlar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler

Yer kabuğunun yaklaşık olarak % 65′ini oluştururlar

Kökenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayaç veya katılaşım kayaçları adı verilir

2- TORTUL KAYAÇLAR

Tortul kayaçlar yeryüzünde çok görülen kayaçlardır

Yer yüzeyinin yaklaşık olarak % 75′i tortul kayaçlardan müteşekkildir

Yerkabuğunun ise % 8 kadarını oluştururlar

Bunlar genellikle tabakalı olarak bulunurlar ve içerlerinde organizma kalıntıları (fosil) ihtiva ederler

Tortul kayaçların büyük bir kısmı dış etmen ve süreçler tarafından yeryüzünün aşındırılması ve meydana gelen çeşitli büyüklükteki unsurların taşınarak çukur sahalarda (göl, deniz ve okyanus tabanları gibi) biriktirilmesi sonucu oluşmuşlardır

Bu olaya genel anlamda tortullaşma (sedimentasyon) denir

Biriken unsurlar önceleri boşluklu gevşek bir yapıya sahiptirler

Fakat zamanla sıkışıp sertleşirler

Diajenez adı verilen bu olayda basınç ve çimentolaşma esas rolü oynarlar

Gerçekten, bir birikme sahasında, sonradan biriken unsurlar öncekiler üzerinde ağırlıkları vasıtasıyla basınç yaparlar

Bu basınç sonucu unsurlar, aralarındaki boşlukların küçülmesi ve büyük ölçüde ortadan kalkmasıyla sıkışır ve sertleşirler

Çimentolaşmada ise, unsurlar arasındaki boşlukları dolduran suların içinde bulunan erimiş veya asılı haldeki maddeler kristalleşerek veya çökelerek unsurları birbirine bağlarlar

Tortul depoların veya kayaçların oluştukları ortamlar yerden yere farklılıklar gösterirler

Bir tortul kayacın oluştuğu ortam şartlarının bütününe fasiyes denir

Tortul kayaçlar bu ortam şartlarını gerek fiziksel ve kimyasal özellikleri ile ve gerekse içerdikleri hayvan ve bitki fosilleriyle aksettirirler

Bu ise onların oluştukları devredeki ortam şartları hakkında bilgi edinmemizi sağlar

3 ana fasiyes grubu vardır:

a

Kara fasiyesi: Akarsu, göl, rüzgâr, v

s

depolarını içerir

b

Kıyı ve lagün fasiyesi: Kara fasiyesi ile deniz fasiyesi arasında geçiş tipini oluşturur

Kıyılardaki akarsu ağızlarında biriken depolar bu fasiyese girerler

c

Deniz fasiyesi: Deniz veya okyanusların tabanında biriken depolardan meydana gelir

Üç kısma ayrılır; 0-200 metreler arasındaki depolar neritik fasiyesi, 200-1000 metreler arasındaki depolar batiyal fasiyesi ve 1000 metreden daha derindeki depolar da abisal fasiyesi teşkil eder

BAŞLICA TORTUL KAYAÇLAR

1- MEKANİK (KIRINTILI) TORTUL KAYAÇLAR

a- Çimentosuz Tortul Kayaçlar

- Bloklar ve Çakıllar

- Kumlar

- Siltler

- Killer

- Lös

b- Çimentolu Tortul Kayaçlar

- Konglomera

- Kumtaşı

- Silttaşı

- Kiltaşı

- Çamurtaşı

- Arjilit

- Şeyl

- Arkoz

- Grovak

- Detritik Kalker

2- ORGANİK TORTUL KAYAÇLAR

a- Silisli Organik Kayaçlar

- Diatomit

- Radyolarit

- Spongolit

b- Karbonatlı Organik Kayaçlar

- Tebeşir

- Resif Kalkeri

- Foraminiferli Kalker

- Lümaşel

c- Bitümlü Organik Kayaçlar

- Turba

- Linyit

- Taş Kömürü

- Antrasit

- Asfaltit

3- KİMYASAL TORTUL KAYAÇLAR

a- Karbonatlı Kimyasal Kayaçlar

- Kalker

- Dolomit

- Marn

- Traverten

- Oolitik Kalker

b- Evaporitler

- Jips

- Anhidrit

- Kaya Tuzu

c- Silisli Kimyasal Kayaçlar

- Sileks

- Gayzerit

- Çört

- Filint

- Jasp

3- METAMORFİK KAYAÇLAR

Bu kayaçlar totul yada volkanik kayaçların, yerin derinliklerinde yüksek basınç ve sıcaklık altında metamorfizmaya (başkalaşma) uğraması sonucunda oluşurlar

Oluşumlarında metamorfizma etkili olduğu için bunlara metamorfik kayaç veya başkalaşım kayaçları adı verilir

10-19-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Kayaç Nedir-Kayaç Nasıl Oluşur-Kayaç Çeşitleri Kayaç Nedir Kayaç Nedir, Kayaç Ne Demek, Kayaç Anlamı, Kayaç Hakkında Bilgi, Kayaç Özellikleri, Kayaç Nasıl, Kayaçlar hakkında bilgi, Kayaçlar nasıl oluşur, Kayaçlar nasıl meydana gelir, Kayaçların luşması ile ilgili bilgi, Kayaç, mineral topluluklara verilen isim Çeşitli mineralleri veya taş parçacıklarının veya tek bir mineralin fazla sayıda birikmesinden meydana gelir Granit ve bazalt çeşitli minerallerdeki kum taşı, değişik kum tanelerinden, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır Kayaçların oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan bir çeşit belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri bu çeşit kayaç üzerinde izlenmiştir Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, çöllerde ve denizlerin değişik bölgelerinde farklı tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla bütün yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir Böylece kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar Tortul kayaçlar Su ve rüzgâr yeryüzünü değiştirebilir Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, küçük kayaçları taşır Bu partiküller farklı yerlerde yerleşirler Buralarda, küçük parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp, daha büyük kayaçları meydana getirirler Bu kayaçlar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaçlardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir 1 Magmatik kayaçlar 2 Tortul kayaçlar 3 Metamorfik kayaçlar 1- MAGMATİK KAYAÇLAR Bu kayaçlar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler Yer kabuğunun yaklaşık olarak % 65′ini oluştururlar Kökenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayaç veya katılaşım kayaçları adı verilir 2- TORTUL KAYAÇLAR Tortul kayaçlar yeryüzünde çok görülen kayaçlardır Yer yüzeyinin yaklaşık olarak % 75′i tortul kayaçlardan müteşekkildir Yerkabuğunun ise % 8 kadarını oluştururlar Bunlar genellikle tabakalı olarak bulunurlar ve içerlerinde organizma kalıntıları (fosil) ihtiva ederlerTortul kayaçların büyük bir kısmı dış etmen ve süreçler tarafından yeryüzünün aşındırılması ve meydana gelen çeşitli büyüklükteki unsurların taşınarak çukur sahalarda (göl, deniz ve okyanus tabanları gibi) biriktirilmesi sonucu oluşmuşlardır Bu olaya genel anlamda tortullaşma (sedimentasyon) denir Biriken unsurlar önceleri boşluklu gevşek bir yapıya sahiptirler Fakat zamanla sıkışıp sertleşirler Diajenez adı verilen bu olayda basınç ve çimentolaşma esas rolü oynarlar Gerçekten, bir birikme sahasında, sonradan biriken unsurlar öncekiler üzerinde ağırlıkları vasıtasıyla basınç yaparlar Bu basınç sonucu unsurlar, aralarındaki boşlukların küçülmesi ve büyük ölçüde ortadan kalkmasıyla sıkışır ve sertleşirler Çimentolaşmada ise, unsurlar arasındaki boşlukları dolduran suların içinde bulunan erimiş veya asılı haldeki maddeler kristalleşerek veya çökelerek unsurları birbirine bağlarlarTortul depoların veya kayaçların oluştukları ortamlar yerden yere farklılıklar gösterirler Bir tortul kayacın oluştuğu ortam şartlarının bütününe fasiyes denir Tortul kayaçlar bu ortam şartlarını gerek fiziksel ve kimyasal özellikleri ile ve gerekse içerdikleri hayvan ve bitki fosilleriyle aksettirirler Bu ise onların oluştukları devredeki ortam şartları hakkında bilgi edinmemizi sağlar 3 ana fasiyes grubu vardır: a Kara fasiyesi: Akarsu, göl, rüzgâr, vs depolarını içerir b Kıyı ve lagün fasiyesi: Kara fasiyesi ile deniz fasiyesi arasında geçiş tipini oluşturur Kıyılardaki akarsu ağızlarında biriken depolar bu fasiyese girerler c Deniz fasiyesi: Deniz veya okyanusların tabanında biriken depolardan meydana gelir Üç kısma ayrılır; 0-200 metreler arasındaki depolar neritik fasiyesi, 200-1000 metreler arasındaki depolar batiyal fasiyesi ve 1000 metreden daha derindeki depolar da abisal fasiyesi teşkil eder BAŞLICA TORTUL KAYAÇLAR 1- MEKANİK (KIRINTILI) TORTUL KAYAÇLAR a- Çimentosuz Tortul Kayaçlar - Bloklar ve Çakıllar - Kumlar - Siltler - Killer - Lös b- Çimentolu Tortul Kayaçlar - Konglomera - Kumtaşı - Silttaşı - Kiltaşı - Çamurtaşı - Arjilit - Şeyl - Arkoz - Grovak - Detritik Kalker 2- ORGANİK TORTUL KAYAÇLAR a- Silisli Organik Kayaçlar - Diatomit - Radyolarit - Spongolit b- Karbonatlı Organik Kayaçlar - Tebeşir - Resif Kalkeri - Foraminiferli Kalker - Lümaşel c- Bitümlü Organik Kayaçlar - Turba - Linyit - Taş Kömürü - Antrasit - Asfaltit 3- KİMYASAL TORTUL KAYAÇLAR a- Karbonatlı Kimyasal Kayaçlar - Kalker - Dolomit - Marn - Traverten - Oolitik Kalker b- Evaporitler - Jips - Anhidrit - Kaya Tuzu c- Silisli Kimyasal Kayaçlar - Sileks - Gayzerit - Çört - Filint - Jasp 3- METAMORFİK KAYAÇLAR Bu kayaçlar totul yada volkanik kayaçların, yerin derinliklerinde yüksek basınç ve sıcaklık altında metamorfizmaya (başkalaşma) uğraması sonucunda oluşurlar Oluşumlarında metamorfizma etkili olduğu için bunlara metamorfik kayaç veya başkalaşım kayaçları adı verilir