Coğrafya Harita Bilgisi Konu Anlatımı

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

Coğrafya Harita Bilgisi Konu Anlatımı

Harita Nedir: Yeryüzünün tümünün ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçeğe göre küçültü-lerek bir düzlem üzerine aktarılmasına harita denir

Çizilen şekillerin harita özelliği taşıması için;

Kuşbakışı görünüşü aktarması

Bir ölçeğe göre küçültülmesi gerekir

Harita çiziminde;

Öncelikle kullanım amacı belirlenir

Çizimi yapılacak alanın koordinatları belirlenir

Çizim yöntemi belirlenir

Bir haritada bulunması gerekenler:

Başlık (Haritanın Konusu)

Ölçek

Yön oku ya da koordinatlar

Lejand

Kroki nedir: Yerşekillerinin kuşbakışı görünümünün ölçek kullanılmadan kabataslak kâğıt üzerine aktarıl-masıdır

Haritalar oluşturulurken haritada gösterilen, yer-şekillerinin biçimi gerçeğe tam uymaz kara ve denizlerin biçim ve boyutlarında bozulmalar olur

Haritalarda görünen gerçeğin az ya da çok ben-zeridir

Bu durum;

Dünya'nın şekli

Yerşekillerinin engebeli olmasından kaynaklanır

Projeksiyon Yöntemleri

Haritaları gerçeğe daha yakın çizebilmek için paralel ve meridyenlerden yararlanılır

Küresel yüzeyi düzlem üzerine aktarırken ortaya çıkan bozulmaları gidermek için farklı yöntemler uygulanmaktadır

Bunlara PROJEKSİYON denir

Başlıca projeksiyon yöntemleri ve özellikleri

1

Silindirik Projeksiyon

Bu yöntemde, silindirin iç yüzeyi, küreye tam Ekva-tor üzerine değecek biçimde yerleştirilir

Kürenin coğ-rafi koordinat ağı, silindir yüzeyi üzerine yansıtılır

Böy-lece paralel ve meridyen ağı oluşturulur

Silindirik projeksiyonla hazırlanan haritalarda, şe-killer kutuplara gidildikçe olduğundan büyük görülür

Bu projeksiyon hava ve deniz haritalarında yaygın olarak kullanılır

2

Konik Projeksiyon

Bu yöntemde küreye değen projeksiyon yüzeyi bir konidir

Konik projeksiyonlarla kürenin en iyi gösterilen kesimleri orta enlemlerdir

Orta enlemlerden kutuplara ve Ekvator'a gidildikçe bozulma artar

Yani gerçek bo-yutlarından uzaklaşır

3

Düzlem Projeksiyon

Projeksiyon yüzeyinin küreye kutup noktasından değdirilmesiyle çizilen bu haritada, değme noktasın-dan uzaklaştıkça şekillerin büyüdüğü görülmektedir

izdüşüm alan, haritalardan yararlanılarak bulunur

Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark, Dün-ya'nın şekli ve yerşekillerinin engebesinden kay-naklanır

Örneğin; Türkiye'nin gerçek yüzölçümü 814

518 km2

, izdüşüm alanı ise 779

452 km2, dir

Bu farklılığın ne-deni, Türkiye'nin engebeli bir ülke olmasıdır

Ölçek nedir: Yeryüzünün haritaya aktarılması için uygu-lanan küçültme oranıdır

Ölçek Çeşitleri:

1

Kesir Ölçek: Payı daima 1 olan kesrin paydasına küçültme oranı yazılır

1 km

lik bir uzunluk haritada 1 cm

gösterilmişse, bu uzunluk 100 000 kez küçültülmüş demektir

Böylece ölçek 1 /100 000 olur

Kesrin paydasındaki değer büyüdükçe, küçültme oranı arttığı için ölçek küçülür, haritanın ayrıntıları gösterme gücü azalır

2

Çizik Ölçek: Harita üzerindeki belli bir uzunluğun, gerçekte hangi değerde olduğunun, çizgi üzerin-deki dilimlerle belirtilmesi sonucu elde edilen öl-çektir

Harita Çeşitleri

Ölçeklerine Göre Haritalar

a) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200 000 den büyük olan haritalardır

Plânlar ve topografya harita-ları büyük ölçekle çizilir

b) Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200 000 ile 1/500 000 arasında yer alır

c) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500 000 den küçük olan haritalardır

Atlas ve duvar haritaları kü-çük ölçeklidir

Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri

Küçültme oranı azdır

(Ölçeğin paydasındaki rakam küçüktür

)

Ayrıntıları gösterme gücü fazladır

Dar alanları gösterir

Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritaya oranla kağıt üzerinde daha geniş yer kaplar

Küçük Ölçekli Haritaların Özellikleri

Küçültme oranı fazladır

(Ölçeğin paydasındaki ra-kam büyüktür

)

Ayrıntı azdır

Geniş alanları gösterir

Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritaya oranla kâğıt üzerinde daha küçük yer kaplar

Yerden yükseldikçe görülebilen alan yükseltinin karesiyle doğru orantılı olarak genişler

Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar

A) Genel Amaçlı Haritalar

1) Fiziki Haritalar: Yerşekillerini gösteren haritalardır (Fiziki haritalardaki renkler yükselti ve derinlik ba-samaklarını gösterir)

2) Siyasi Haritalar: İdari bölünüşü ve sınırları gös-terir

3) Topografya Haritaları: Yerşekillerini ayrıntılı olarak gösteren büyük ölçekli haritalardır

B) Özel Amaçlı Haritalar: Bir konuya bağlı olan, özel olarak hazırlanmış haritalardır

1) Jeomorfoloji Haritaları

2) Jeoloji Haritaları

3) izoterm Haritaları

4) İzobar Haritaları

5) Hidroğrafya Haritaları

6) Nüfus Haritaları

7) Yerleşme Haritaları

8) Tarım ürünleri ve dağılışlarını gösteren haritalar

9) Madenler ve dağılışlarını gösteren haritalar 10) Turizm haritaları vb

Haritalardan Yararlanma

Uzunluk Hesaplamaları

a) Gerçek Uzunluk Bulma

GERÇEK UZUNLUK = HARİTA ÜZERİNDEKİ UZUNLUK x ÖLÇEK PAYDASI

Fiziki Haritalarda Yerşekillerini Gösterme Yöntemleri

Kabartma Yöntemi: Yerşekillerinin yüksek yerle-rinin kabartılarak, alçak yerlerinin çukurlaştırılarak üç boyutlu olarak gösterilmesidir

Renklendirme Yöntemi: Yükselti ve derinlik ba-samakları mavi, yeşil, sarı ve kahverengi tonlarla boyanarak gösterilir

0 - 200 metreler arası koyu yeşil

200 - 500 metreler arası açık yeşil

500 - 1000 metreler arası sarı

1000 - 2000 metreler arası açık kahverengi

2000 m

den yüksek yerler ise koyu kahverengi ile gösterilir

Gölgelendirme Yöntemi: Eğimin az olduğu yerlerin aydınlık, eğimin fazla olduğu yerlerin karanlık ya da gölgeli olarak gösterildiği yöntemdir

Tarama Yöntemi: Eğimin fazla olduğu yerlerin kısa, sık ve kalın, eğimin az olduğu yerlerin seyrek, uzun ve ince çizgilerle taranarak gösterildiği yön-temdir

Bu yöntemde düzlükler boş bırakılır, ta-ranmaz

İzohips Yöntemi: Yerşekilleri, aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerle gösterilir

İzohipslerin özellikleri:

İç içe çizilmiş kapalı eğrilerdir

Bir eğri üzerindeki tüm noktalarda yükselti aynıdır

Eğrilerin sıklığı eğime bağlıdır

Eğim fazla ise eğriler sık, eğim az ise eğriler seyrektir

izohips aralığı (iki eğri arasındaki yükselti farkı) ölçeğe bağlıdır

Büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı azdır (10-20 metrede bir)

Aynı haritada feohips aralığı değişmez

Sıfır metre eğrisi deniz seviyesinden geçer

Genellikle nokta ile gösterilen yerler dağ dorukla-rıdır

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Coğrafya Harita Bilgisi Konu Anlatımı Coğrafya Harita Bilgisi Konu Anlatımı Harita Nedir: Yeryüzünün tümünün ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçeğe göre küçültü-lerek bir düzlem üzerine aktarılmasına harita denir Çizilen şekillerin harita özelliği taşıması için; Kuşbakışı görünüşü aktarması Bir ölçeğe göre küçültülmesi gerekir Harita çiziminde; Öncelikle kullanım amacı belirlenir Çizimi yapılacak alanın koordinatları belirlenir Çizim yöntemi belirlenir Bir haritada bulunması gerekenler: Başlık (Haritanın Konusu) Ölçek Yön oku ya da koordinatlar Lejand Kroki nedir: Yerşekillerinin kuşbakışı görünümünün ölçek kullanılmadan kabataslak kâğıt üzerine aktarıl-masıdır Haritalar oluşturulurken haritada gösterilen, yer-şekillerinin biçimi gerçeğe tam uymaz kara ve denizlerin biçim ve boyutlarında bozulmalar olur Haritalarda görünen gerçeğin az ya da çok ben-zeridir Bu durum; Dünya'nın şekli Yerşekillerinin engebeli olmasından kaynaklanır Projeksiyon Yöntemleri Haritaları gerçeğe daha yakın çizebilmek için paralel ve meridyenlerden yararlanılır Küresel yüzeyi düzlem üzerine aktarırken ortaya çıkan bozulmaları gidermek için farklı yöntemler uygulanmaktadır Bunlara PROJEKSİYON denir Başlıca projeksiyon yöntemleri ve özellikleri 1 Silindirik Projeksiyon Bu yöntemde, silindirin iç yüzeyi, küreye tam Ekva-tor üzerine değecek biçimde yerleştirilir Kürenin coğ-rafi koordinat ağı, silindir yüzeyi üzerine yansıtılır Böy-lece paralel ve meridyen ağı oluşturulur Silindirik projeksiyonla hazırlanan haritalarda, şe-killer kutuplara gidildikçe olduğundan büyük görülür Bu projeksiyon hava ve deniz haritalarında yaygın olarak kullanılır 2 Konik Projeksiyon Bu yöntemde küreye değen projeksiyon yüzeyi bir konidir Konik projeksiyonlarla kürenin en iyi gösterilen kesimleri orta enlemlerdir Orta enlemlerden kutuplara ve Ekvator'a gidildikçe bozulma artar Yani gerçek bo-yutlarından uzaklaşır 3 Düzlem Projeksiyon Projeksiyon yüzeyinin küreye kutup noktasından değdirilmesiyle çizilen bu haritada, değme noktasın-dan uzaklaştıkça şekillerin büyüdüğü görülmektedir izdüşüm alan, haritalardan yararlanılarak bulunur Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark, Dün-ya'nın şekli ve yerşekillerinin engebesinden kay-naklanır Örneğin; Türkiye'nin gerçek yüzölçümü 814518 km2, izdüşüm alanı ise 779452 km2, dir Bu farklılığın ne-deni, Türkiye'nin engebeli bir ülke olmasıdır Ölçek nedir: Yeryüzünün haritaya aktarılması için uygu-lanan küçültme oranıdır Ölçek Çeşitleri: 1 Kesir Ölçek: Payı daima 1 olan kesrin paydasına küçültme oranı yazılır 1 km lik bir uzunluk haritada 1 cm gösterilmişse, bu uzunluk 100 000 kez küçültülmüş demektir Böylece ölçek 1 /100 000 olur Kesrin paydasındaki değer büyüdükçe, küçültme oranı arttığı için ölçek küçülür, haritanın ayrıntıları gösterme gücü azalır 2 Çizik Ölçek: Harita üzerindeki belli bir uzunluğun, gerçekte hangi değerde olduğunun, çizgi üzerin-deki dilimlerle belirtilmesi sonucu elde edilen öl-çektir Harita Çeşitleri Ölçeklerine Göre Haritalar a) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200 000 den büyük olan haritalardır Plânlar ve topografya harita-ları büyük ölçekle çizilir b) Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200 000 ile 1/500 000 arasında yer alır c) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500 000 den küçük olan haritalardır Atlas ve duvar haritaları kü-çük ölçeklidir Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri Küçültme oranı azdır (Ölçeğin paydasındaki rakam küçüktür) Ayrıntıları gösterme gücü fazladır Dar alanları gösterir Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritaya oranla kağıt üzerinde daha geniş yer kaplar Küçük Ölçekli Haritaların Özellikleri Küçültme oranı fazladır (Ölçeğin paydasındaki ra-kam büyüktür) Ayrıntı azdır Geniş alanları gösterir Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritaya oranla kâğıt üzerinde daha küçük yer kaplar Yerden yükseldikçe görülebilen alan yükseltinin karesiyle doğru orantılı olarak genişler Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar A) Genel Amaçlı Haritalar 1) Fiziki Haritalar: Yerşekillerini gösteren haritalardır (Fiziki haritalardaki renkler yükselti ve derinlik ba-samaklarını gösterir) 2) Siyasi Haritalar: İdari bölünüşü ve sınırları gös-terir 3) Topografya Haritaları: Yerşekillerini ayrıntılı olarak gösteren büyük ölçekli haritalardır B) Özel Amaçlı Haritalar: Bir konuya bağlı olan, özel olarak hazırlanmış haritalardır 1) Jeomorfoloji Haritaları 2) Jeoloji Haritaları 3) izoterm Haritaları 4) İzobar Haritaları 5) Hidroğrafya Haritaları 6) Nüfus Haritaları 7) Yerleşme Haritaları 8) Tarım ürünleri ve dağılışlarını gösteren haritalar 9) Madenler ve dağılışlarını gösteren haritalar 10) Turizm haritaları vb Haritalardan Yararlanma Uzunluk Hesaplamaları a) Gerçek Uzunluk Bulma GERÇEK UZUNLUK = HARİTA ÜZERİNDEKİ UZUNLUK x ÖLÇEK PAYDASI Fiziki Haritalarda Yerşekillerini Gösterme Yöntemleri Kabartma Yöntemi: Yerşekillerinin yüksek yerle-rinin kabartılarak, alçak yerlerinin çukurlaştırılarak üç boyutlu olarak gösterilmesidir Renklendirme Yöntemi: Yükselti ve derinlik ba-samakları mavi, yeşil, sarı ve kahverengi tonlarla boyanarak gösterilir 0 - 200 metreler arası koyu yeşil 200 - 500 metreler arası açık yeşil 500 - 1000 metreler arası sarı 1000 - 2000 metreler arası açık kahverengi 2000 m den yüksek yerler ise koyu kahverengi ile gösterilir Gölgelendirme Yöntemi: Eğimin az olduğu yerlerin aydınlık, eğimin fazla olduğu yerlerin karanlık ya da gölgeli olarak gösterildiği yöntemdir Tarama Yöntemi: Eğimin fazla olduğu yerlerin kısa, sık ve kalın, eğimin az olduğu yerlerin seyrek, uzun ve ince çizgilerle taranarak gösterildiği yön-temdir Bu yöntemde düzlükler boş bırakılır, ta-ranmaz İzohips Yöntemi: Yerşekilleri, aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerle gösterilir İzohipslerin özellikleri: İç içe çizilmiş kapalı eğrilerdir Bir eğri üzerindeki tüm noktalarda yükselti aynıdır Eğrilerin sıklığı eğime bağlıdır Eğim fazla ise eğriler sık, eğim az ise eğriler seyrektir izohips aralığı (iki eğri arasındaki yükselti farkı) ölçeğe bağlıdır Büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı azdır (10-20 metrede bir) Aynı haritada feohips aralığı değişmez Sıfır metre eğrisi deniz seviyesinden geçer Genellikle nokta ile gösterilen yerler dağ dorukla-rıdır