İllerimizin Kısa Tarihçeleri, Kısaca İllerin Tarihçeleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-19-2012

illerimizin kısa tarihçeleri, kısaca illerin tarihçeleri

Uşak

Çocuk veya genç adının halk dilinden söylenişidir

Bazı rivayetlere göre ise uşak (ayınla söylenişi) kelimesinin aşık kelimesinden geldiği söylenmiştir

Urfa

Eski adı “Orhoe veya Orhai”dir

Dah sonra Araplar tarafından “R”ya çevrilmiştir

Bir diğer rivayete göre ise Kürtçeden gelmekte olup R yani güneş demektir

Şehir Babil hükümdarı Ramis-Nemrut tarafından kuruldu

Tekirdağ

Adını, kıyı boyunca uzanan Tekirdağlarından almıştır

Tokat

Eski adı “Komana Pontika”idi

Tokat adının Pontika adının halk arasından değişmiş şeklidir

Trabzon

“Trapezus” sözcüğünden gelir

Anlamı dörtköşe’dir

Tunceli

Burada bazı maden yataklarının bulunmasından dolayı şehre Tunceli adı verilmiştir

Yani tunçülkesi demektir

Sakarya

Adını sınırları içinden geçen Sakarya nehrinden alır

Samsun

Eski adı “Amisos”dur

Samsun ismi bu kelimenin halk arasından değiştirilmesidir

Sivas

Adının nereden geldiği konusunda her hangi bir kayda rastlanmamıştır

Siirt

Siirt adının Keldani aslından geldiği ve şehir anlamına geldiği söylenir

Diğer bir ravayete göre ise Sert kelimesinin bozulmuş şeklidir

Rize

Kafkas kökenli bir kelime olduğu sanılmaktadır

Ordu

Eski adı “Kotyora”dır

Halk tarafından bu isim değişikliğe uğramıştır

Niğde

İlkçağda bölgede Nagdoslular adlı bir kavim yaşadığından bu şehre isimlerini vermişler

Arap kaynakları şehre “Nekide veya Nikde” demişlerdir

Halk ise şehre Niğde adını vermiştir

Nevşehir

Onsekizinci yüzyıla kadar şehir bir köydü ve adı “Muşkara” idi

Daha sonra Nevşehirli Damat İbrahim Paşa köyünü geliştirdi ve yeni şehir anlamında Nevşehir adını verdi

Malatya

Hititler döneminde buranın adı “Meliddu”dur

Halk tarafından Malatya olarak değişmiştir

Manisa

Yunanca Magnesya’dan gelmiştir

Türkler burayı alınca Manisa olarak şehrin ismini değiştirdiler

Mardin

Mardin adı Süryanice’de Marde’den geldiği rivayet edilir

Romalılar “Maride” Araplar ise “Mardin” adını vermişlerdir

Diğer bir rivayet göre ise kürtçedeki Mer-din yani erkek, yiğit –görmek kelimesinden geldiği söylenmiştir

Muğla

Eski adı “Mobolla”’dır

Türkler buraya daha sonra Muğla demişlerdir

Muş

Bir rivayete göre süryanice’deki suyu bol anlamına glene Muşa’dan diğer bir rivayete göre ise Şehrin kurucusu “Muşet’den gelmiştir

Karaman

İlk ismi Laranda’dır

Selçuklu ve Osmanlılarda ki ismi Larende idi

Karamanoğullarının başkenti olduğundan buraya daha sonra Karaman adı verildi

Kahramanmaraş

Asıl adı Markasi’dir

Halk dilinde Maraş olarak değişmiştir

Kurtuluş savaşında Fransızlara karşı şehirlerini kahramanca savunduklarından meclis tarafından ll Şubat 1922’de kahraman ünvanı verildi

Kars

MÖ: 130-127 yılında buraya yerleşen Karsak oymağından dolayı şehre kars adı verilmiştir

Kars kelimesinin anlamı ise deve ya da koyun yününden yapılan elbise veya şal kuşağı anlamına gelir

Kastamonu

Şehrin eski adı “Tumana”dır

Buraya daha sonra Gas-Gas isimli bir kavim yerleşti

İşte Kastamonu Gas ve Tuman’ın birleşmesinden meydana gelmiştir

Kayseri

Romalılar Mazaka adlı şehri alınca buraya Kaysarea adını verdiler

Yani İmparator şehri anlamına gelir

Daha sonra Kayseri olarak halk arasında yayıldı

Kırşehir

Kır ve Şehir kelimesinin birleşmesinden oluşmuştur

Kocaeli

Orhan gazi döneminde bu bölgeyi feth eden Akçakoca isimli komutandan dolayı buraya Kocaeli denildi

Konya

İsa’dan önce 47-50 ve 53 yıllarında Hıristiyan azizlerinden St

Paul burayı ziyaret etti ve şehir önemli bir dinsel merkez olarak gelişti

Bu nedenle Hıristiyanlar ona, “İsa’nın tasviri” anlamına gelen “ikonyum” adını verdiler

Abbasiler burayı alınca “Kuniye’ye” çevirdiler

Türkler bu ismi Konya olarak değiştirdi

Kütahya

Frigler buraya “Katyasiyum veya Katiation” adını vermişlerdir

Daha sonra yöre halkı buraya Kütahya demiştir

İstanbul

MÖ

658 yılında Megara kralı Byzas tarafından kurulduğundan bu şehre kurucusundan dolayı Bizantion adı verilmiştir

Roma imparatoro Marcus Avrelius döneminde imparatorun manevi babasının adıyla “Antion” olarak anıldı

Bizans İmparatoru Konstantin bu şehri yeniden kurunca buraya kendi adını verdi

Şehre “Konstantin veya Konstanpolis” adı verildi

Araplar “Kostantiniye, Romalılar Konstantinopolis” demişlerdir

Daha sonra bu ismin kısaltılmış şekli olan “Stin-polis” deyimi kullanıldı

İşte İstanbul bu “Stin-Polis” şehrinden türetildi

Türkler burayı alınca Müslüman şehir anlamında “İslambol” adını verdiler

Fakat daha sonra İstanbul olarak değiştirildi

İzmir

Şehrin asıl adı “Smyrna”dır

İzmir kelimesi smyrna’nın halk arasındaki kullanış şeklidir

Homeros destanlarında bu kent ismini Kıbrıs Kralı Kinyras’ın kızı Smyra’dan alır ve tanrıça Artemis İzmirli’dir

Kimi kaynaklara göre de, İzmir şehrini ilk kuran Hititler değil, Amazonlar’dır

(Hititler de buraya Navlühun adını vermişlerdir

Gaziantep

Şehrin eski adı Ayıntab’dır

Kelime anlamı, pınarın gözü demektir

Halk bunu Antep olarak değiştirmiştir

Halk Kurtuluş savaşında Fransızlara karşı başarılı bir savaş verince 6 Şubat 1921’de çıkartılan bir yasayla Gazi ünvanı verildi

Gümüşhane

Burada daha önceleri gümüş madenleri olduğundan, bu şehre Gümüşhane denilmiştir

Edirne

Romalılar döneminde imparator Hadrianus tarafından kurulduğu için şehir “Hadrianopolis” dını alır

Hadrianus’un şehri anlamına gelen bu sözcük, sonradan değşimlere uğrayarak Edirne halini aldı

Elazığ

1834 yılında Mezra denilen yerde kuruldu

1862 yılında buraya o sıradaki padişah Abdülaziz’in onuruna “Mamuretülaziz” adı verildi

Bu ismi uzun bulan halk onu Elaziz olarak kısalttı

1937 yılında Elazığ’a çevrildi

Erzincan

Erzincan ovasından adını alır

Ezirgan diye halk tarafından söylenir

Buranın eski adı Eriza’dır

Erzurum

Ardı Rum kelimesinden gelir

Yani Rum toprağı demektir

Diğer bir rivayete göre de Selçuklular buraya Erzen-Rum demişlerdir

Erzen darı demektir

Şehir o zamanlar bir tahıl ambarı olarak kullanılmıştır

Eskişehir

Eski adı Doylaion’dur

1080 yılında Türkler burayı ele geçirdi

1175 yılında burasını Bizans geri aldı

Kılıçarslan bu şehri daha sonra geri alınca, ona “Bizim eski Şehrimiz” anlamına gelen Eski Şehir adını verdi

Diyarbakır

Bakır ülkesi anlamına gelmektedir

Bu ismin kaynağı Diyar-ı Bekir’dir

Bekir’in memleketi anlamına gelir

Bunun nedeni de Bekir b

Va’il adlı Arap göçebe boyunun buraya yrleşmiş olmasından kaynaklanır

Diyarbakır’ın eski adı Amid veya Amed’dir

Gelen veya bizim anlamına gelir

Dede Korkut kitabında Amid’e Hamid de denilmiştir

Denizli

Deniz-ili kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur

İl eski Türkçe’de ülke, memleket anlamına gelir

Yani deniz memleketi denilir

Bir diğer rivayete göre de kelimenin aslı domuz-ili'dir

Bu da bölgede domuz çokluğundan kaynaklanmaktadır

Çanakkale

Marmara ve Ege denizlerini birleştiren Boğaz’daki şehir ve kasabaların en büyüğü ve il merkezidir

Boğazın doğu kıyısında ve en dar yerinde kurulmuştur

Burada denizini şekli tıpkı bir çanağı andırır

Bugünkü ismini buradan alır

Çankırı

İlkçağda “Gangra” kalesinin eteğinde kuruldu

İsmini Gangra kalesinden alan Çankırı’ya yakın zamana kadar Çangırı ve Çenğiri deniliyordu

Çorum

Rivayete göre Çoğurum kelimesinden türetilmiştir

Bu da bölgede zamanında Rumların çoğunluğu oluşturmasından kaynaklanmaktadır

10-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İllerimizin Kısa Tarihçeleri, Kısaca İllerin Tarihçeleri illerimizin kısa tarihçeleri, kısaca illerin tarihçeleri Uşak Çocuk veya genç adının halk dilinden söylenişidir Bazı rivayetlere göre ise uşak (ayınla söylenişi) kelimesinin aşık kelimesinden geldiği söylenmiştir Urfa Eski adı “Orhoe veya Orhai”dir Dah sonra Araplar tarafından “R”ya çevrilmiştir Bir diğer rivayete göre ise Kürtçeden gelmekte olup R yani güneş demektir Şehir Babil hükümdarı Ramis-Nemrut tarafından kuruldu Tekirdağ Adını, kıyı boyunca uzanan Tekirdağlarından almıştır Tokat Eski adı “Komana Pontika”idi Tokat adının Pontika adının halk arasından değişmiş şeklidir Trabzon “Trapezus” sözcüğünden gelir Anlamı dörtköşe’dir Tunceli Burada bazı maden yataklarının bulunmasından dolayı şehre Tunceli adı verilmiştir Yani tunçülkesi demektir Sakarya Adını sınırları içinden geçen Sakarya nehrinden alır Samsun Eski adı “Amisos”dur Samsun ismi bu kelimenin halk arasından değiştirilmesidir Sivas Adının nereden geldiği konusunda her hangi bir kayda rastlanmamıştır Siirt Siirt adının Keldani aslından geldiği ve şehir anlamına geldiği söylenir Diğer bir ravayete göre ise Sert kelimesinin bozulmuş şeklidir Rize Kafkas kökenli bir kelime olduğu sanılmaktadır Ordu Eski adı “Kotyora”dır Halk tarafından bu isim değişikliğe uğramıştır Niğde İlkçağda bölgede Nagdoslular adlı bir kavim yaşadığından bu şehre isimlerini vermişler Arap kaynakları şehre “Nekide veya Nikde” demişlerdir Halk ise şehre Niğde adını vermiştir Nevşehir Onsekizinci yüzyıla kadar şehir bir köydü ve adı “Muşkara” idi Daha sonra Nevşehirli Damat İbrahim Paşa köyünü geliştirdi ve yeni şehir anlamında Nevşehir adını verdi Malatya Hititler döneminde buranın adı “Meliddu”dur Halk tarafından Malatya olarak değişmiştir Manisa Yunanca Magnesya’dan gelmiştir Türkler burayı alınca Manisa olarak şehrin ismini değiştirdiler Mardin Mardin adı Süryanice’de Marde’den geldiği rivayet edilir Romalılar “Maride” Araplar ise “Mardin” adını vermişlerdir Diğer bir rivayet göre ise kürtçedeki Mer-din yani erkek, yiğit –görmek kelimesinden geldiği söylenmiştir Muğla Eski adı “Mobolla”’dır Türkler buraya daha sonra Muğla demişlerdir Muş Bir rivayete göre süryanice’deki suyu bol anlamına glene Muşa’dan diğer bir rivayete göre ise Şehrin kurucusu “Muşet’den gelmiştir Karaman İlk ismi Laranda’dır Selçuklu ve Osmanlılarda ki ismi Larende idi Karamanoğullarının başkenti olduğundan buraya daha sonra Karaman adı verildi Kahramanmaraş Asıl adı Markasi’dir Halk dilinde Maraş olarak değişmiştir Kurtuluş savaşında Fransızlara karşı şehirlerini kahramanca savunduklarından meclis tarafından ll Şubat 1922’de kahraman ünvanı verildi Kars MÖ: 130-127 yılında buraya yerleşen Karsak oymağından dolayı şehre kars adı verilmiştir Kars kelimesinin anlamı ise deve ya da koyun yününden yapılan elbise veya şal kuşağı anlamına gelir Kastamonu Şehrin eski adı “Tumana”dır Buraya daha sonra Gas-Gas isimli bir kavim yerleşti İşte Kastamonu Gas ve Tuman’ın birleşmesinden meydana gelmiştir Kayseri Romalılar Mazaka adlı şehri alınca buraya Kaysarea adını verdiler Yani İmparator şehri anlamına gelir Daha sonra Kayseri olarak halk arasında yayıldı Kırşehir Kır ve Şehir kelimesinin birleşmesinden oluşmuştur Kocaeli Orhan gazi döneminde bu bölgeyi feth eden Akçakoca isimli komutandan dolayı buraya Kocaeli denildi Konya İsa’dan önce 47-50 ve 53 yıllarında Hıristiyan azizlerinden St Paul burayı ziyaret etti ve şehir önemli bir dinsel merkez olarak gelişti Bu nedenle Hıristiyanlar ona, “İsa’nın tasviri” anlamına gelen “ikonyum” adını verdiler Abbasiler burayı alınca “Kuniye’ye” çevirdiler Türkler bu ismi Konya olarak değiştirdi Kütahya Frigler buraya “Katyasiyum veya Katiation” adını vermişlerdir Daha sonra yöre halkı buraya Kütahya demiştir İstanbul MÖ 658 yılında Megara kralı Byzas tarafından kurulduğundan bu şehre kurucusundan dolayı Bizantion adı verilmiştir Roma imparatoro Marcus Avrelius döneminde imparatorun manevi babasının adıyla “Antion” olarak anıldı Bizans İmparatoru Konstantin bu şehri yeniden kurunca buraya kendi adını verdi Şehre “Konstantin veya Konstanpolis” adı verildi Araplar “Kostantiniye, Romalılar Konstantinopolis” demişlerdir Daha sonra bu ismin kısaltılmış şekli olan “Stin-polis” deyimi kullanıldı İşte İstanbul bu “Stin-Polis” şehrinden türetildi Türkler burayı alınca Müslüman şehir anlamında “İslambol” adını verdiler Fakat daha sonra İstanbul olarak değiştirildi İzmir Şehrin asıl adı “Smyrna”dır İzmir kelimesi smyrna’nın halk arasındaki kullanış şeklidir Homeros destanlarında bu kent ismini Kıbrıs Kralı Kinyras’ın kızı Smyra’dan alır ve tanrıça Artemis İzmirli’dir Kimi kaynaklara göre de, İzmir şehrini ilk kuran Hititler değil, Amazonlar’dır (Hititler de buraya Navlühun adını vermişlerdir Gaziantep Şehrin eski adı Ayıntab’dır Kelime anlamı, pınarın gözü demektir Halk bunu Antep olarak değiştirmiştir Halk Kurtuluş savaşında Fransızlara karşı başarılı bir savaş verince 6 Şubat 1921’de çıkartılan bir yasayla Gazi ünvanı verildi Gümüşhane Burada daha önceleri gümüş madenleri olduğundan, bu şehre Gümüşhane denilmiştir Edirne Romalılar döneminde imparator Hadrianus tarafından kurulduğu için şehir “Hadrianopolis” dını alır Hadrianus’un şehri anlamına gelen bu sözcük, sonradan değşimlere uğrayarak Edirne halini aldı Elazığ 1834 yılında Mezra denilen yerde kuruldu1862 yılında buraya o sıradaki padişah Abdülaziz’in onuruna “Mamuretülaziz” adı verildi Bu ismi uzun bulan halk onu Elaziz olarak kısalttı 1937 yılında Elazığ’a çevrildi Erzincan Erzincan ovasından adını alır Ezirgan diye halk tarafından söylenir Buranın eski adı Eriza’dır Erzurum Ardı Rum kelimesinden gelir Yani Rum toprağı demektir Diğer bir rivayete göre de Selçuklular buraya Erzen-Rum demişlerdir Erzen darı demektir Şehir o zamanlar bir tahıl ambarı olarak kullanılmıştır Eskişehir Eski adı Doylaion’dur 1080 yılında Türkler burayı ele geçirdi 1175 yılında burasını Bizans geri aldı Kılıçarslan bu şehri daha sonra geri alınca, ona “Bizim eski Şehrimiz” anlamına gelen Eski Şehir adını verdi Diyarbakır Bakır ülkesi anlamına gelmektedir Bu ismin kaynağı Diyar-ı Bekir’dir Bekir’in memleketi anlamına gelir Bunun nedeni de Bekir b Va’il adlı Arap göçebe boyunun buraya yrleşmiş olmasından kaynaklanır Diyarbakır’ın eski adı Amid veya Amed’dir Gelen veya bizim anlamına gelir Dede Korkut kitabında Amid’e Hamid de denilmiştir Denizli Deniz-ili kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur İl eski Türkçe’de ülke, memleket anlamına gelir Yani deniz memleketi denilirBir diğer rivayete göre de kelimenin aslı domuz-ili'dir Bu da bölgede domuz çokluğundan kaynaklanmaktadır Çanakkale Marmara ve Ege denizlerini birleştiren Boğaz’daki şehir ve kasabaların en büyüğü ve il merkezidir Boğazın doğu kıyısında ve en dar yerinde kurulmuştur Burada denizini şekli tıpkı bir çanağı andırır Bugünkü ismini buradan alır Çankırı İlkçağda “Gangra” kalesinin eteğinde kuruldu İsmini Gangra kalesinden alan Çankırı’ya yakın zamana kadar Çangırı ve Çenğiri deniliyordu Çorum Rivayete göre Çoğurum kelimesinden türetilmiştir Bu da bölgede zamanında Rumların çoğunluğu oluşturmasından kaynaklanmaktadır