Bulaşıcı Hastalıklar Ve Bağışıklık Sistemi

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-16-2012

Bulaşıcı Hastalıklar ve Bağışıklık Sistemi

Bulaşıcı Hastalıklar ve Bağışıklık Sistemi

Bir canlıdan diğerine bulaşan hastalıklara bulaşıcı hastalık (enfeksiyon) denir

Mikroorganizmaların vücutta enfeksiyon yapan çeşitlerine mikrop denir

Virüsler ve bakteriler insanda bulaşıcı hastalıklara sebep olan mikroorganizmalardır

Virüslerin yapısı hücre bile sayılamayacak kadar basittir

Sitoplâzma ve organelleri yoktur

Virüsler bir protein içindeki yönetici molekülden oluşmuştur ve sadece bakteri içinde çoğalabilirler

Virüsler yiyemez büyüyemez; besinleri parçalayamaz veya oksijen kullanamaz

Gerçekte bir virüs kendi başına işlev göremez ancak bir canlı hücrenin içinde çoğalabilir

Virüsler insanlarda nezle grip uçuk siğil AIDS sarıhumma kızamık kızamıkçık suçiçeği çocuk felci viral hepatit gibi hastalıklara neden olur

Her virüs çeşidi genellikle vücudun belirli bir yerinde belirli bir hücre içinde çoğalabilir

Nezle grip virüslerinin üst solunum yollarında çoğalması gibi

Bakteriler en basit şekliyle de olsa belirgin bir hücre yapısındadır

Çekirdek ve organelleri yoktur

Bazı bakteriler kendi besinlerini yapabilir ancak çoğu parazittir

Kimi bakteri oksijenli kimi oksijensiz solunum yapar

Bakteriler her ortamda bulunabilir

Bakteri türlerinin yaşaması için uygun ortamlar farklı olabilir

Ortam uygun değilse bazı bakteriler spor oluşturarak onları koruyan kalın bir duvar yaparlar

Bir ortamın bakteri gibi mikroplardan temizlenmesine sterilizasyon denir

Süt gibi bazı besinlerdeki zararlı bakteriler pastörizasyon denilen ısıtma yöntemiyle giderilir

Lavabo tuvalet mutfak gibi ortamlarda dezenfektanlar kullanılır

Açık yaralardaki bakteriler ise antiseptikler ile öldürülür

Vücuda giren bakteriler insanlarda verem difteri tetanos zatürree boğmaca tifo kolera gibi hastalıklara yol açar

Mikroplar vücuda sindirim yoluyla solunum yoluyla kan yoluyla cinsel yolla veya deri yoluyla girebilir

Vücuda girdikten sonra uygun bir ortam bulunca oraya yerleşir ve hızla çoğalırlar

Vücudumuzda mikropların girmesini önleyen veya girdikten sonra onlarla savaşan çeşitli doğal savunma hatları vardır

İlk savunma hattı deri ve salgılamadır (deri yüzeyine salgılanan yağsı madde ve ter

)

Gözler solunum kanalı üreme kanalı gibi açıklıklarda da birçok savunma vardır

Örneğin gözyaşında bulunan antiseptik madde tükürük burundaki kıllar ve mukus soluk borusundaki siler gibi

Bazen mikroplar direkt bir açıklıktan girmeye çalışır; açık yaralar gibi

Bu durumda ikinci savunma hattı devreye girer ve oluşan kızarıklık ve şişlikler vücudumuzun mikroplarla savaştığını gösterir

Bu bölgesel savunma sonucu iltihap oluşur

Bu da akyuvarların mikropları yutup yok etmek için kimyasallar salgılamasından kaynaklanır

Tüm bu korumalar yetersiz kaldığında üçüncü savunma hattı olarak bağışıklık sistemi devreye girer

Bağışıklık sisteminin temel elemanı mikroorganizmaların yapısındaki antijen denilen maddeleri tanıyarak karşı etkili antikorları üreten lenfosit denilen akyuvarlardır

Mikroplar vücudumuza ilk girdiğinde hastalanırız

Hemen akyuvarların sayısı artar ve antikor üreterek mikropların hepsini öldürürler

Bundan sonra bir süre daha kanda kalırlar

Aynı mikroorganizma tekrar girdiğinde hastalık yapacak sayıya ulaşılmadan antikorlar tarafından yok edilirler

Hatta antikor olmasa bile mikrobu tanıyan ve antikor oluşturmayı öğrenen akyuvarlar hızla antikor oluşturur ve mikroplar hastalık yapmadan yok edilir

İşte vücudun mikroplara karşı savunmaya hazır olduğu bu duruma bağışıklık denir

Toksin: Mikropların oluşturdukları zararlı maddelere toksin denir

Her mikrop kendine özgü toksin üreterek farklı hastalıklara neden olur

Anti- Toksin: Bireyin vücudunda toksinlere karşı üretilen maddeye anti- toksin denir

Her mikrobun kendine has toksini olduğundan antitoksin de o mikroba has üretilir

Vücuda mikrop girdiğinde kandaki akyuvar sayısı artar

Akyuvarlar mikropları sararak içlerine alır ve enzimleriyle sindirirler

İnsanda iki çeşit bağışıklık gözlenir:

1- Doğal Bağışıklık: İnsanın doğumuyla beraber kazandığı bağışıklıktır

Genetik özelliklere bağlıdır ve nesilden nesile aktarılır

İnsan vücudu doğal yapısıyla antikor oluşturmadan kendini mikroplardan korur

Örneğin; midenin asit salgısı birçok mikrobun mide asidinde ölmesini sağlar

İnsan domuz kolerası sığır vebası gibi hastalıklara dirençlidir

2- Sonradan Kazanılmış Bağışıklık: Bu bağışıklık antikorlarla edinilir

Aktif ve pasif bağışıklık olmak üzere iki çeşittir

I- Aktif Bağışıklık: Hastalık etkenine karşı vücudun kendi kendine antikor oluşturmasıyla sağlanan bağışıklıktır

Aktif bağışıklıkla kazanılan bağışıklık süresi uzundur

Üç şekilde olabilir:

a- Hastalığı Geçirme İle: Herhangi bir hastalık mikrobu vücuda girip bireyde hastalığa neden olur

Vücut bu mikrobu tanıyarak ona karşı antikor üretir

Eğer birey aynı mikropla (bilgi yelpazesi) tekrar karşılaşırsa daha önceden oluşturulan antikorlar bireyin yeniden aynı hastalığa yakalanmasına izin vermezler

Fakat bu durum her hastalık için geçerli değildir

Örnek: kızamık kabakulak gibi hastalıkları geçirenler ömür boyu tifo olanlar 1- 15 yıl nezle olanlar 15- 20 gün boyunca bağışıklık kazanmış olurlar

b- Aşı İle: içerisinde zayıflatılmış mikrop veya bunların toksinleri (zehir) bulunan laboratuarlarda üretilen maddelere aşı denir

Aşı sağlıklı bir insanın vücuduna verilir

Böylece mikroba karşı antikor oluşturulur

Daha sonra tekrar bu mikroplarla karşılaşılırsa hazır antikorlar sayesinde mikroplar yok edilir

Böylece hastalıktan kurtulmuş olunur

Aşı koruyucudur tedavi edici değildir

c- Vücut dirençli iken vücuda giren mikropların yok edilmesi ile: Vücudumuza giren mikroplar çok fazla sayıda değilse veya vücudumuz hastalıklara karşı dirençli ise akyuvarlar mikropların hastalık yapmasına izin vermeden onları sindirirler

Bu sırada kanda kendiliğinden antikor oluşur ve bir süre kalır

Bu sayede aynı mikrop ikinci kez gelirse tanınarak etkisiz hale getirilir

II- Pasif Bağışıklık: Vücuda dışarıdan antikor verilmesiyle kazanılan bağışıklıktır

Bu nedenle kazanılan bağışıklık süresi kısadır

Serum ile kazanılır

d- Serum İle: Hazır antikordur

Bazı durumlarda vücudumuzun oluşturduğu antikorlar yetersiz olabilir

Böyle durumlarda hastaya o mikroba karşı hazırlanmış antikorlar içeren serum verilir

10-16-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Bulaşıcı Hastalıklar Ve Bağışıklık Sistemi Bulaşıcı Hastalıklar ve Bağışıklık Sistemi Bulaşıcı Hastalıklar ve Bağışıklık Sistemi Bir canlıdan diğerine bulaşan hastalıklara bulaşıcı hastalık (enfeksiyon) denir Mikroorganizmaların vücutta enfeksiyon yapan çeşitlerine mikrop denir Virüsler ve bakteriler insanda bulaşıcı hastalıklara sebep olan mikroorganizmalardır Virüslerin yapısı hücre bile sayılamayacak kadar basittir Sitoplâzma ve organelleri yoktur Virüsler bir protein içindeki yönetici molekülden oluşmuştur ve sadece bakteri içinde çoğalabilirler Virüsler yiyemez büyüyemez; besinleri parçalayamaz veya oksijen kullanamaz Gerçekte bir virüs kendi başına işlev göremez ancak bir canlı hücrenin içinde çoğalabilir Virüsler insanlarda nezle grip uçuk siğil AIDS sarıhumma kızamık kızamıkçık suçiçeği çocuk felci viral hepatit gibi hastalıklara neden olur Her virüs çeşidi genellikle vücudun belirli bir yerinde belirli bir hücre içinde çoğalabilir Nezle grip virüslerinin üst solunum yollarında çoğalması gibi Bakteriler en basit şekliyle de olsa belirgin bir hücre yapısındadır Çekirdek ve organelleri yoktur Bazı bakteriler kendi besinlerini yapabilir ancak çoğu parazittir Kimi bakteri oksijenli kimi oksijensiz solunum yapar Bakteriler her ortamda bulunabilir Bakteri türlerinin yaşaması için uygun ortamlar farklı olabilir Ortam uygun değilse bazı bakteriler spor oluşturarak onları koruyan kalın bir duvar yaparlar Bir ortamın bakteri gibi mikroplardan temizlenmesine sterilizasyon denir Süt gibi bazı besinlerdeki zararlı bakteriler pastörizasyon denilen ısıtma yöntemiyle giderilir Lavabo tuvalet mutfak gibi ortamlarda dezenfektanlar kullanılır Açık yaralardaki bakteriler ise antiseptikler ile öldürülür Vücuda giren bakteriler insanlarda verem difteri tetanos zatürree boğmaca tifo kolera gibi hastalıklara yol açar Mikroplar vücuda sindirim yoluyla solunum yoluyla kan yoluyla cinsel yolla veya deri yoluyla girebilir Vücuda girdikten sonra uygun bir ortam bulunca oraya yerleşir ve hızla çoğalırlar Vücudumuzda mikropların girmesini önleyen veya girdikten sonra onlarla savaşan çeşitli doğal savunma hatları vardır İlk savunma hattı deri ve salgılamadır (deri yüzeyine salgılanan yağsı madde ve ter) Gözler solunum kanalı üreme kanalı gibi açıklıklarda da birçok savunma vardır Örneğin gözyaşında bulunan antiseptik madde tükürük burundaki kıllar ve mukus soluk borusundaki siler gibi Bazen mikroplar direkt bir açıklıktan girmeye çalışır; açık yaralar gibi Bu durumda ikinci savunma hattı devreye girer ve oluşan kızarıklık ve şişlikler vücudumuzun mikroplarla savaştığını gösterir Bu bölgesel savunma sonucu iltihap oluşur Bu da akyuvarların mikropları yutup yok etmek için kimyasallar salgılamasından kaynaklanır Tüm bu korumalar yetersiz kaldığında üçüncü savunma hattı olarak bağışıklık sistemi devreye girer Bağışıklık sisteminin temel elemanı mikroorganizmaların yapısındaki antijen denilen maddeleri tanıyarak karşı etkili antikorları üreten lenfosit denilen akyuvarlardır Mikroplar vücudumuza ilk girdiğinde hastalanırız Hemen akyuvarların sayısı artar ve antikor üreterek mikropların hepsini öldürürler Bundan sonra bir süre daha kanda kalırlar Aynı mikroorganizma tekrar girdiğinde hastalık yapacak sayıya ulaşılmadan antikorlar tarafından yok edilirler Hatta antikor olmasa bile mikrobu tanıyan ve antikor oluşturmayı öğrenen akyuvarlar hızla antikor oluşturur ve mikroplar hastalık yapmadan yok edilir İşte vücudun mikroplara karşı savunmaya hazır olduğu bu duruma bağışıklık denir Toksin: Mikropların oluşturdukları zararlı maddelere toksin denir Her mikrop kendine özgü toksin üreterek farklı hastalıklara neden olur Anti- Toksin: Bireyin vücudunda toksinlere karşı üretilen maddeye anti- toksin denir Her mikrobun kendine has toksini olduğundan antitoksin de o mikroba has üretilir Vücuda mikrop girdiğinde kandaki akyuvar sayısı artar Akyuvarlar mikropları sararak içlerine alır ve enzimleriyle sindirirler İnsanda iki çeşit bağışıklık gözlenir: 1- Doğal Bağışıklık: İnsanın doğumuyla beraber kazandığı bağışıklıktır Genetik özelliklere bağlıdır ve nesilden nesile aktarılır İnsan vücudu doğal yapısıyla antikor oluşturmadan kendini mikroplardan korur Örneğin; midenin asit salgısı birçok mikrobun mide asidinde ölmesini sağlar İnsan domuz kolerası sığır vebası gibi hastalıklara dirençlidir 2- Sonradan Kazanılmış Bağışıklık: Bu bağışıklık antikorlarla edinilir Aktif ve pasif bağışıklık olmak üzere iki çeşittir I- Aktif Bağışıklık: Hastalık etkenine karşı vücudun kendi kendine antikor oluşturmasıyla sağlanan bağışıklıktır Aktif bağışıklıkla kazanılan bağışıklık süresi uzundur Üç şekilde olabilir: a- Hastalığı Geçirme İle: Herhangi bir hastalık mikrobu vücuda girip bireyde hastalığa neden olur Vücut bu mikrobu tanıyarak ona karşı antikor üretir Eğer birey aynı mikropla (bilgi yelpazesi) tekrar karşılaşırsa daha önceden oluşturulan antikorlar bireyin yeniden aynı hastalığa yakalanmasına izin vermezler Fakat bu durum her hastalık için geçerli değildir Örnek: kızamık kabakulak gibi hastalıkları geçirenler ömür boyu tifo olanlar 1- 15 yıl nezle olanlar 15- 20 gün boyunca bağışıklık kazanmış olurlar b- Aşı İle: içerisinde zayıflatılmış mikrop veya bunların toksinleri (zehir) bulunan laboratuarlarda üretilen maddelere aşı denir Aşı sağlıklı bir insanın vücuduna verilir Böylece mikroba karşı antikor oluşturulur Daha sonra tekrar bu mikroplarla karşılaşılırsa hazır antikorlar sayesinde mikroplar yok edilir Böylece hastalıktan kurtulmuş olunur Aşı koruyucudur tedavi edici değildir c- Vücut dirençli iken vücuda giren mikropların yok edilmesi ile: Vücudumuza giren mikroplar çok fazla sayıda değilse veya vücudumuz hastalıklara karşı dirençli ise akyuvarlar mikropların hastalık yapmasına izin vermeden onları sindirirler Bu sırada kanda kendiliğinden antikor oluşur ve bir süre kalır Bu sayede aynı mikrop ikinci kez gelirse tanınarak etkisiz hale getirilir II- Pasif Bağışıklık: Vücuda dışarıdan antikor verilmesiyle kazanılan bağışıklıktır Bu nedenle kazanılan bağışıklık süresi kısadır Serum ile kazanılır d- Serum İle: Hazır antikordur Bazı durumlarda vücudumuzun oluşturduğu antikorlar yetersiz olabilir Böyle durumlarda hastaya o mikroba karşı hazırlanmış antikorlar içeren serum verilir